گزارشی از مصاحبه با آیت الله سید محمدباقر موحّد ابطحی
آيت‌الله سيد محمد باقر موحّد ابطحى، از تلاشگرانِ موفّق علوم قرآن و حديث است كه دهها اثر ارزشمند در اين زمينه ها تحقيق و منتشر ساخته است. ايشان در اين مصاحبه، درباره زندگىنامه علمى، اساتيد، كوششها و آثار علمى خود – به ويژه كتاب صحيفه جامعه سجاديه كه 270 دعا از امام سجاد عليه السلام را در بردارد – سخن مىگويد.
علاوه بر آن، نكاتى مفيد و ناگفته از قرآن و احاديث را بيان میدارد.
نگاهی به کتاب نمایه نامه موضوعی صحیفه جامعه سجادیه
نويسنده در اين گفتار، به معرفى و نقد و بررسى كتاب «نمايه نامه موضوعى صحيفه سجاديه» مىپردازد. اصل كتاب صحيفه جامعه سجاديه، نوشته آيتاله سيد محمد باقر موحد ابطحى و نمايه نامه آن، نوشته گروهى از پژوهشگران است كه توسط مركز اطلاعات و مدارك علمى ايران منتشر شده است. نويسنده مقاله، توضيحاتى درباره اهميت دعا، صحيفه سجاديه، مستدركات آن، صحيفه جامعه سجاديه، پيشينه تدوين نمايههاى موضوعى و تفاوت آنها با معجم لفظى مى‌آورد. و سپس روش تنظيم كتاب مورد بحث خود را مىشناساند. براى اين كار، به معرفى نشانهها، روش استفاده از كتاب و بالاخره ساختار كتاب مىپردازد.
در آستان صحیفه
اين گفتار، نُه نكته در مورد صحيفه سجاديه را دربردارد، كه جمعى از عالمان شيعى، از قرن يازدهم تا زمان حال درباره صحيفه گفته‌اند. در اين نكات، درباره اعتبار و تواتر سندى صحيفه، طرق روايتى صحيفه، شناسايى برخى از نسخههاى خطى صحيفه، و نيز: نقد، تكمله، توضيحات يا وقف نامههايى بر بعضى كتابهاى مربوط به صحيفه، بحث و گفت و گو مىشود. بيشتر اين نكات، از نسخههاى خطى منتشر نشده يا نسخههاى كمياب، استخراج شده است.
توحید از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه (3)
نگارنده در اين گفتار، بر مبناى خطبه 49 نهج البلاغه، «شناخته بودن خداى تعالى براى بشر، در عين عدم احاطه بشر بر او» را به عنوان يكى از مهمترين اركان توحيدِ قرآن و نهج البلاغه برمی شمارد. پس از آن ديدگاه دو گروه از فلاسفه را نقد و بررسى می كند،و در بحث «نفى تعطيل»، به تفصيل، سخن قاضى سعيد قمى درباره اشتراك لفظى و نقد علامه مجلسى بر آن را مي آورد. در پايان با اشاره به چند آيه از قرآن و چند سخن از نهج البلاغه، بار ديگر همان اصل مهم توحيدى را يادآور میشود.
تعلیقات علامه کاشف الغطاء بر بخش نامه ها و کلمات قصار
شيخ محمد حسين آل كاشف الغطاء (1294 ـ 1373) يكى از مراجع دينى شيعه در قرن چهاردهم، تعليقاتى بر شرح شيخ محمد عبده بر نهج البلاغه نوشته كه براى نخستين بار به چاپ مي رسد. بخشى از اين تعليقات (مربوط به بخش خطبه ها) در سفينه شماره 5 منتشر شد.و اكنون بخشى ديگر (مربوط به نامه ها و كلمات قصار) در اين شماره منتشر می شود.
دعا پیوند انسان با خدا
نگارنده در اين گفتار، دعا را از نظر بعضى دانشمندان لغت، آيةالله ميرزا مهدى اصفهانى و آيةالله ميرزا محمدباقر ملكى ميانجى معنا كرده است. سپس به اهميت دعا از ديدگاه قرآن و روايات اشاره مىكند، كه وسيله تقرب به درگاه خدا و يادآورى انسان به فقر و نيازمندى ذاتى او است. ارتباط دعا با گرفتارىها و شدايد، و پيوند دعا با بَداء ـ كه يكى از مهمترين آموزه هاى توحيد در قرآن و بيان ائمه اطهار: است ـ نيز مورد بحث قرار می گيرد.
تعليقات ابن عتائقى بر تفسير على‌بن ابراهيم قمى
ابن‌عتائقى حلّى (متوفى 786 هجرى)، از دانشمندان قرن هشتم حِلّه و صاحب آثار فراوانى است كه بيشتر آنها تاكنون چاپ نشده است. يكى از آثار چاپ نشده او خلاصه‌اى است كه از تفسير علىّبن ابراهيم قمى (دانشمند شيعى قرن چهارم هجرى) فراهم آورده و نزديك به يكصد و پنجاه مورد تعليقه بر اين تلخيص افزوده است. در اين گفتار، 56 تعليقه ابن‌عتائقى در مباحث تفسيرى و 17 تعليقه او در مباحث فقهى تفسير قمى، براساس دو نسخه خطى از كتاب ابن‌عتائقى آمده است.
نگاهی به تفسیر منهج الصادقین
تفسير منهج‌الصادقين از مشهورترين تفسيرهاي فارسي است كه ملافتح‌الله كاشاني دانشمند شيعه قرن دهم (م 988) آن را نوشته است. نگارنده در اين گفتار، به شرح حال مختصر كاشاني، استاد مشهور او علي‌بن حسن زواره‌اي و آثارش، تأليفات كاشاني و ويژگيهاي تفسير منهج‌الصادقين پرداخته است.
ارزیابی جایگاه صحابه در تبیین قرآن
اين گفتار در باب جايگاه صحابه پيامبر 9 در تبيين قرآن و حجّيّت اقوال آنان در اين زمينه است. نگارنده حجّيّت مطلق سخنان صحابه را ردّ مىكند و در اين مورد، از آثار دانشمندان اهل تسنّن، سند مى‌آورد. وى با اشاره به اختلافات صحابه با يكديگر، عدالت مطلق آنان را نمى‌پذيرد و بيان مىكند كه آنها خود درباره خويشتن چنين نظرى نداشته‌اند.
سخنان طه حسين، احمد امين، ناصرالدين البانى، از دانشمندان معاصر اهل تسنّن، و علّامه سيّد محمّدحسين طباطبايى از دانشمندان معاصر امامى، پايان‌بخش اين گفتار است. اين گفتار در نقد ديدگاههاى آيت‌الله شيخ محمّدهادى معرفت در باب حجّيّت آراء و اقوال تفسيرى صحابه نوشته شده است
تعلیقات آیت الله جعفری بر اصول کافی
آيت‌الله شيخ محمّدرضا جعفري بر ترجمه انگليسي كتاب اصول كافي، تعليقاتي نگاشته‌اند كه ترجمه فارسي بخشهايي از آن در شماره‌هاي پيش سفينه منتشر شد.
در اين گفتار، ترجمه تعليقات ايشان بر يك باب از كتاب اصول كافي را مي‌خوانيم.در اين تعليقات، درباره جنگ جمل و معركه‌گردانانِ آن (طلحه و زبير)، محمّدبن حنفيه، آزمونهايي براي شناخت امامان به حقّ از مدّعيان، نكاتي آمده است.
انسان در عالم ذرّ: آراء و اقوال قرن 14
معرفت خدا در عالم ذرّ و اقرار بر معرفت، در آيات و روايات مطرح شده و انديشمندان بزرگ در اين مورد سخن گفته‌اند. در اين نوشتار، نظريه‌هاي پنج تن از دانشمندان قرن 14 با ديدگاههاي مختلف، نقل و نقد و بررسي شده است:سيّد حبيب‌الله خويي، ميرزا مهدي اصفهاني، سيّد عبدالحسين شرف‌الدين، شيخ مجتبي قزويني، علاّ مه عبدالحسين اميني.
مروری بر مقاله «ساز و کار خداوند»
نگارنده در اين گفتار، مقاله «ساز و كار خداوند در معرفت‌بخشي» نوشته دكتر محمّدرضا ارشادي‌نيا (در سفينه شماره 23) را نقد مي‌كند كه خود در پاسخ گفتار آقاي بياباني اسكويي است.
به گفته نگارنده، ناقد (ارشادي‌نيا) ميان مباحث نويسنده قبلي (بياباني) خلط كرده است.وي در اين گفتار، درباره جبر واختيار، معرفه‌الله و فطري بودن آن، تأثير علل در بهره‌مندي از معرفت و سخنان ناقد در اين موارد، توضيح مي‌دهد و بر مطالبي از نويسنده قبلي تأكيد مي‌كند.
گزارشی از جلسات نقد و بررسی کتاب مکتب در فرآیند تکامل
اين گفتار به نقد و بررسي قسمتهايي از بخش دوم و سوم كتاب «مكتب در فرآيند تكامل» نوشته دكتر سيّد حسين مدرّسي طباطبايي مي‌پردازد. محورهاي اصلي بحث چنين است:نقدهايي بر نوع برداشت نويسنده كتاب از نصوص روايي و تاريخي، استناد به پاره‌اي از رويدادهاي جزئي و تعميم آن به عنوان نظريّه اكثر جامعه شيعي، كتاب كافي و اعتبار احاديث آن، ويژگيهاي امامان معصوم (ع) به‌ويژه، نصّ بر امامت آن بزرگواران، ترديدهايي كه پس از رحلت برخي امامان (ع) رخ داد.
چهار نکته درباره قرآن
قرآن وجوه كماليه مختلفي دارد كه ازجمله آنها حروف مقطعه است. در اين حروف، اسراري است كه كليد اين اسرار در اختيار ائمه (ع) سپرده شده است و براساس آيه من عنده علم الكتاب، علم به بطن هاي قرآن در شب هاي قدر در اختيار امام زمان (ع) قرارa داده مي شود.
سم اعظم خدا را پيامبر (ص) و امام (ع) از همين حروف مقطعه استخراج مي كنند.
در قرآن معارف توحيدي بسياري وجود دارد كه ازجمله آنها بداء است. كنه بداء اختيار كامل غيرمتناهي در لايتناهيت خداست يعني معدوم را وجود دادن و موجود را معدوم كردن. قرآن كلام خداست و هر كلامي در شناختن صاحب كلام؛ قرآن، معلم پيامبر (ص) و امام (ع) است. در قرآن علم به عوالم ديگر مانند ملكوت، انوار، ارواح، اشباح، ذرّ و… وجود دارد. علوم قرآن جمعي جملي است و تفصيل آن برعهده اهل بيت (ع) مي باشد و از آنجا كه ائمه (ع) فرصت و مجال امامت و رهبري و بيان تفصيلي اين علوم را پيدا نكردند بخش معظمي از علوم قرآن منتشر نشده است.
علوم قرآن با علوم بشري ازجمله علوم فلسفي تفاوت هاي بسياري دارد كه در اين مقاله به برخي موارد اشاراتي شده است.