جنبش های اسلامی و مولفه های مدرنیته
جنبش های اسلامی به عنوان یکی از پدیده های مهم معاصر در عرصه های گوناگون ورود پیدا کرده اند. سوال این است که به لحاظ نظری، این جنبش ها در برابر مسائل گوناگون برآمده از وضع مدرن چه دیدگاهی اتخاذ کرده یا چه رهیافتی را ارائه داده اند؟ در این مقاله تلاش می شود تا از یک سو، نظریات مختلف در باب رابطه بین اسلام و مدرنیته تبیین شود وسپس دیدگاه ها، رهیافت ها وآرای مهم مطرح شده از سوی جنبش ها در خصوص برخی از مولفه های زیست مدرن به بحث گذاشته شود:مفاهیمی چون دموکراسی و حقوق بشر.
جنبش های اسلامی معاصر در شمال آفریقا
این پایان نامه از پنج بخش متشکل شده وبه نام جنبش های اسلامی معاصر در شمال آفریقا نام گذاری شده است . در بخش ابتدایی درباره ضرورت پژوهش و شیوه ارجاعات و از وضعیت جغرافیایی و وضعیت تاریخی _فرهنگی آفریقا و همچنین ورود تشیع به مغرب بزرگ صحبت به میان آمد.در بخش دوم سعی شده است ازانواع استعمار و تاثیرات فرهنگی _اجتماعی استعمار بر منطقه صحبت شود. در بخش سوم در باره ی ابعاد سیاسی نخستین مقاومتها و ظهور جنبش های اسلامی و غیر اسلامی وتفکر سلفی و وهابی گری مورد بررسی قرار گرفته شده.در بخش چهارم از اندیشه های مالک بن نبی و دیگر متفکران و جنبش های اسلامی خواهی الجزایر بحث شده است و در بخش پایانی نتایج نظری قدرت اجتماعی سیاسی مورد بررسی واقع شده است.
جنبش های اسلامی؛ خود،دیگری وهویت (با تاکید بر وجه بنیادگرایی جنبش های اسلامی)
قرن بیستم به ویژه از نیمه دوم آن قرن خیزش نهضت های اسلامی در سراسر دنیای اسلام و به ویژه در خاورمیانه بوده است. در توصیف حرکت های اسلامی اخیر در خاورمیانه از واژه هایی چون بنیادگرایی اسلامی، بیداری اسلامی، رادیکالیسم اسلامی، اسلام گرایی و اسلام سیاسی استفاده شده است. عوامل زیادی در شکل گیری این جنبش ها نقش داده است و شعار«راه حل بودن اسلام» در بین اسلام گرایان وجنبش های اسلامی، یک بیان هویتی است. در مقاله حاضر به بررسی هویت این جنبش ها پرداخته می شود.
جريان نوسلفي‌ها در دوران معاصر
جريان نوسلفي، نهضتي ديني ـ سياسي است که در دو سه دهه اخير تکوين يافته است. نوسلفي‌گري شاخه‌ای از وهابيت است که به دلیل غلبه جنبه انتقادي آن نسبت به محافظه‌کاري سنّتي وهابيت، توانسته است مخاطبان خاصي را به‌ويژه در مقابله‌جويي با کشورهاي سلطه‌جو و برخي اقتدارگرايي‌ها در برخورد با قدرت‌هاي داخلي به دست آورد، چنان‌که می‌بینیم تأثيرات با واسطه سيد قطب در اين روحيه ضدمحافظه‌گرايي جدي است. ازاین‌رو، نوشتار حاضر ضمن زمينه‌شناسي تاريخي تکوين اين جريان، به شخصيت‌شناسي پيشتازان اين حرکت می‌پردازد و برخي انديشه‌هاي محوري اين جريان را در خلال بحث معرفي مي‌کند.
جریان شناسی سلفیان و وهابیت و نقش آنان در جهان اسلام
هر چند مبانی اندیشه سلفی به گذشته برمیگردد اما در یک قرن گذشته نقش مهمی در تحولات جهان اسلام داشته است. در این حال در این راستا برای شناخت بیشتری جریان شناسی سلفیان و نقش آنان در جهان اسلام و همچنین آینده آن گفتگویی با دکتر سید مهدی علیزاده موسوی کارشناس اندیشه های اسلامی و وهابیت انجام داده ایم که بخش نخست آن تقدیم میگردد. دکتر موسوی رئیس پژوهشکده حج و زیارت و صاحب کتاب هایی همانند سلفی گری و تبارشناسی وهابیت است.
جریان شناسی جنبش انصار الشریعه لیبی
مهمترین شاخه های سازمان القاعده در لیبی، یمن، تونس، مصر و مالی عنوان انصار الشریعه را برای خویش انتخاب کرده و تحت این نام به فعالیتهای خود در راستای اهداف سازمان القاعده مشغول هستند. انصار الشریعه در کشور لیبی از قدرت و گستره بیشتری نسبت به سایر جنبشها و احزاب اسلامی این کشور برخوردار است. هدف اصلی این گروه به پا داشتن شریعت و دین الهی است و در عرصه اجتماعی و سیاسی عملیاتها و فعالیتهای متعددی انجام داده است. در این مقاله به بررسی اهداف و فعالیتهای این گروه پرداخته شده است.
جریان شناسی جماعت انصار بیت المقدس
با گسترش دامنه فعالیتهای گروه داعش و اعلام دولت اسلامی از جانب این گروه، یکی از جنبش‌های جهادی که با این خلیفه این گروه خودخوانده اعلام بیعت کرده و تحت پرچم این دولت قرار گرفت، جنبش انصار بیت‌المقدس در مصر بود که با استقبال داعش و سرکرده‌اش مواجه شد. انصار بیت‌المقدس حاکمان کشورهای اسلامی و کسانی را که تحت سیطره این حکومت‌ها هستند و علیه آنان قیام نمی‌کنند، کافر می‌داند؛ هرچند که هدف اصلی از تشکیل جنبش انصار الله، فعالیت در مسیر آزادسازی قدس بوده اما با سقوط اخوان المسلمین در مصر و تحولات 30 ژوئن فعالیتهای این جنبش به داخل مصر تغییر جهت داد و دولت و ارتش مصر را هدف قرار داد. در این مقاله به معرفی و بررسی روند تشکیل و بزرگان و اهداف و قدرت نظامی انصار بیت المقدس پرداخته شده است.
جریان شناسی اندیشه در جهان عرب
در دوران معاصر، بحران های پی در پی، نقش اساسی در شکل گیری و تحول اندیشه های سیاسی در جهان عرب داشته است. یعنی می توان گفت که بحران زدگی خصیصه اندیشه عرب است و بحران زدگی آن به شدت محسوس است البته اندیشه سیاسی، به عنوان پاسخی به این بحران ها، ذاتی سیال داشته و نمی تواند ثابت باقی بماند و تحول آن با توجه به تحولات حادث شده، امری طبیعی است.
تحولات اسلام سیاسی رادیکال
در مقاله حاضر از دگرگونی های اسلام سیاسی رادیکال از دهۀ 1990 تا کنون بحث می گردد و بیان می شود که در این دوره ی رادیکالیسم اسلامی سلفی، هدفِ مبارزه لزوماً نظام دولتی ملی یا کارگزاران سیاسی محلی نیست. این رادیکالیسم در واقع از الگویی فراقومی و فرا محلی تبعیت می کند؛و به این اعتبار چند ملیتی و چند فرهنگی است. در ادامه در تحلیل دگرگونی رادیکالیسم اسلامی، به ذکر مختصات ایدئولوژیک، عملیاتی واستراتژیک تفکر و اقدام جهادی سلفی در وضعیت کنونیِ سرمایه داریِ متاخر توجهی ویژه خواهیم شد. سپس به تحلیل ساختاری مشی عملیاتی وسازمانی این جنبش ها پرداخته می شود.
تاریخ و عقائد بریلویه
بریلویه فرقه ای از سلسله قادریه است.این فرقه فراگیر ترین فرقه ای است که در شبهه قاره هند در عصر جدید است.این فرقه به دست احمد رضا خان بریلوی بنیانگذاری شد.وی در شهر بریلی متولد شد سپس نزد پدر و سید احمد دحلان مکی(در مکه) درس خواند.او بدست سید آل رسول حسینی در طریقه قادریه بیعت کرد.وی بعد از اتمام دروس به تدریس و تالیف روی آورد و کتابهای زیادی را به رشته تحریر در آورد.از مهمترین کتب وی(الفتاوی الرضویه) ملفوضات،احکام شریعت و … می باشد.وی در سال 1340 ق از دنیا رفت.پیروان او مدارس دینی بسیاری در سراسر شبه قاره تاسیس کرده اند و سازمان هایی همچون،جمعیت علمای پاکستان ،مهاج القرآن ،اداره تحقیقات احمد رضا خان و … را ایجاد کرده اند. از بزرگان بریلویه می توان از امجد علی اعظمی ،احمد یار خان نعیمی،محمد عبدالحامد بدایونی نام برد.مهمترین عقائد آنها درباب صفات و رابطه آنها با ذات این است که صفات نه عین ذاتند و نه غیر ذات و قائلند که خداوند متصف به تمام صفات کمال است. آن مقام پیامبر را بسیار بلند می دانند و معتقدند که نور پیامبر قبل از تمام خلائق خلق شده و عملش علم ماکان و مایکون است. آنها در باب خلافت قائل به دو نوع خلافت هستند.خلافت ظاهری که ابوبکر خلیفه اول است وخلافت باطنی که حضرت علی(ع) و امام اول است.آنها ائمه شیعه از امام علی تا امام حسن عسکری را غوثهای عالم می دانند. بنا بر نظر برلویه برای اهل بیت پیامبر احترام بسیاری قائل است و در رابطه با آنها فضائل و مناقب بسیاری را نقل کرده اند.مخصوصا اصحاب کساء در نزد ایشان از احترام خاصی برخوردارند.آنها به مهدویت نیز اعتقاد دارند.
پیامدها انقلاب تشکل های جدید سلفیه
به دنبال کنارهگیری رئیسجمهور سابق در شب 11 فوریه، تمام جریانهای سیاسی که پیشتر درگیر ممنوعیتهای امنیتی بودند، سر برافراشتند و فعال شدند. اسلامگرایان از هر گرایش و جریانی فعالیت و تحرکات خود را به طور مستقیم در سراسر کشور شروع کردند و تمام منبرها و تجمعات فعال شدند. برخی از گروهها قبل از این ماجرا بودند و در این برهه از زمان فعال تر شدند اما برخی گروه های جدید هم اغلب از جوانان هستند همچون جبهه سلفیه، ائتلاف جوانان مصر اسلامی، ائتلاف حمایت از تازه مسلمانان، و سلفی های کوستا بع وجود آمدند. در این مقاله به بررسی شرایط شکل گیری و پیدایش، اهداف، اصلی ترین مواضع، شخصیت ها و رهبران، افکار و گفتمان و آینده این ائتلاف ها در مصر پرداخته می‌شود.
پاکستان و «نبرد جهانی علیه تروریسم»
به نظر می رسد کسانی که می خواهند تحلیل راهبردی عمیقی از پاکستان، افغانستان و… داشته باشند باید ISI یا ضد اطلاعات ارتش پاکستان را و نقش آن را در رویدادهای این منطقه بشناسند. برگردان این مقاله با عنوان «پاکستان و نبرد جهانی علیه تروریسم» ماهیت ISI و ارتباط آن را با سیا و مافیای موادمخدر در بستر بنیادگرایی جنگ سرد و پیدایش طالبان نشان می دهد. آقای اسیتون کینزر نویسنده کتاب «همه مردان شاه» در جدیدترین کتاب خود به نام «براندازی»(Over Thrws) ـ که به زودی ترجمه آن توسط نشر صمدیه منتشر می شود ـ از دید یک محقق منصف آمریکایی، مطالبی مشابه این مقاله دارد. آقای محمدرضا کربلایی با تحقیقات کارشناسانه خود (چشم انداز ایران، شماره های 47 و 48) درباره پاکستان نیز به نقش ISI پرداخته اند. نشریه جشم انداز ایران بر آن است تحقیقات بیشتری در این زمینه انجام دهد، از این رو از خوانندگان محترم نشریه می خواهیم در این مورد برخورد فعالانه ای داشته باشند.
بررسی و نقد سلفیه در شمال آفریقا
سلفیه اصطلاحی نو ظهور درتاریخ اندیشه اسلامی است که گروهی از اهل حدیث و پیروان احمدبن حنبل،احمدبن تیمیه و محمدبن عبدالوهاب برای خویش برگزیده اند و شعارشان تمسک به قرآن و پیروی از سلف صالح یعنی اصحاب رسول الله (ص) و تابعین و تابعین تابعین ،که تقریبا مسلمانان سه قرن اولیه اسلام را تشکیل داده اند می دانند . در این تحقیق به معنا و مفهوم سلفی گری و بررسی حدیث «خیر القرون» پرداخته ایم.
وضعیت کنونی و آینده پیش روی جنبش اسلام گرایی در عربستان سعودی
در بسیاری از تحلیل ها، جنبش اسلام گرایی در عربستان را یک جنبش شکست خورده یا تنها خیزشی موقت در نتیجه آشوب حاصل از جنگ خلیج فارس تصور می کنند، ولی چنین تحلیلی مبتنی بر واقعیت نیست، زیرا قطعاً، ملک فهد پادشاه وقت عربستان بدون فشار از ناحیه اسلام گراها اقدام به تاسیس شورای مشورتی یا شوراهای ولایتی در سال 1992 نمی نمود. اسلام گراها، تا حدودی موفق به در دست گرفتن گفتمان حاکم در عربستان سعودی شده اند. در مقاله حاضر به وضعیت کنونی و آینده پیش روی جریانات اسلامگرایان در عربستان پرداخته می شود.