شعر عاشورایی؛ فرخنده ساوجی (1)
«فرخنده ساوجی» که گویا نام کوچکش با تخلّص وی یکی بوده، از بانوان سخن پرداز قرن 13 و 14 هـ ق است.
ایشان در حدود سال 1299 هـ ش (مطابق با 1339 هـ ق) در همان روستای عبدالله آباد در شهر ساوه چشم به گیتی گشوده است.
سال درگذشت او نیز مانند سال تولّدش در اکثر تذکره ها نیامده و در حالی که 1311 هـ ش درست است. یعنی حدود 80 سال عمر کرد.
پیکرش را در شهر مقدّس قم، در حرم حضرت معصومه سلام الله علیها، مسجد بالاسر در جنب مقبره ی پدر و همسرش به خاك سپرده اند.
دیوان فرخنده ساوجی، شامل سروده هایی که از او در دست بوده یک بار در سال 1307 هـ ش منتشر شده و اخیراً به کوشش خسرو امیر‌حسینی در سال 1394 منتشر شده است. تصحیحی هم این جانب (جواد هاشمی «تربت») آماده ی چاپ دارم که نمی‌دانم در چه زماني منتشر شود.
گویا با گذشت بیش از 80 سال از چاپ پیشین، هنوز از باقی اشعار او اطّلاعی در دست نیست و بسیار محتمل است که از بین رفته باشد.
دو شعر زیر، دو قصیده از اوست که هر دو به استقبال قصاید مطرح در حوزه ی شعر ولایی سروده شده است یعنی با این وزن و قوافی، سروده های فراوانی در ادبیّات دیده شده و می شود:
شعر عاشورایی؛غافل مازندراني (4)
غافل مازندرانی از شعرای کم‌آشنا و قصيده‌سراي شيعي در قرن 13 و 14 است. نامش محمّد صادق و شهرتش آقاجان و لقبش حضورعلي و تخلّصش «غافل» است.
اصلش طبرستاني و اصالتش مازندراني ولي در تهران متولّد شد. تاريخ ولادتش تخميني حدود سال 1247 ه ق است. نه از سال دقيق فوتش باخبريم و نه از محلّ دفنش؛ فقط مي‌توانيم بگوييم تا سال 1310 ه ق را درك كرده و يا احتمال بدهيم كه در نجف اشرف مدفون باشد.
دیوان اشعار او چند بار چاپ شده است: یک بار در هند و باقی در تهران امّا گفتنی است که کامل‌ترین چاپ دیوانش به تصحيح مهدي آصفي و جواد هاشمي «تربت» در سال 1391 منتشر و در سال 1395 نیز توسّط انتشارات محمل تجدید چاپ شد.
يكي از مزاياي اين تصحیح نسبت به چاپ‌هاي قبلي، افزوده داشتن قصيده‌ي 88 بيتی در ولادت باسعادت حضرت امام زمان ارواحنا فداه با مطلع ذيل است (مأخذ نقل اين قصیده، تذكره‌ي انجمن قدس، اثرِ عبرت ناييني است):
دلا! تن را رها كن، فكر جان كن
علاج درد جان ناتوان كن
در این مجال و مقال، بنا داریم تا قصيده‌ي عاشورایی از او با ردیف «ریخته» که كم‌تر ديده شده و در موضوع مصائب حضرت اباعبدالله الحسين علیه السّلام و اشاره به مجلس يزيد «لعنه الله عليه» است را تقديم کنیم:
شعر عاشورایی؛غافل مازندراني (3)
غافل مازندرانی از شعرای کم‌آشنا و قصيده‌سراي شيعي در قرن 13 و 14 است. نامش محمّد صادق و شهرتش آقاجان و لقبش حضورعلي و تخلّصش «غافل» است.
اصلش طبرستاني و اصالتش مازندراني ولي در تهران متولّد شد. تاريخ ولادتش تخميني حدود سال 1247 ه ق است. نه از سال دقيق فوتش باخبريم و نه از محلّ دفنش؛ فقط مي‌توانيم بگوييم تا سال 1310 ه ق را درك كرده و يا احتمال بدهيم كه در نجف اشرف مدفون باشد.
دیوان اشعار او چند بار چاپ شده است: یک بار در هند و باقی در تهران امّا گفتنی است که کامل ترین چاپ دیوانش به تصحيح مهدي آصفي و جواد هاشمي «تربت» در سال 1391 منتشر و در سال 1395 نیز توسّط انتشارات محمل تجدید چاپ شد.
يكي از مزاياي اين تصحیح نسبت به چاپ‌هاي قبلي، افزوده داشتن قصيده‌ي 88 بيتی در ولادت باسعادت حضرت امام زمان ارواحنا فداه با مطلع ذيل است (مأخذ نقل اين قصیده، تذكره‌ي انجمن قدس، اثرِ عبرت ناييني است):
دلا! تن را رها كن، فكر جان كن
علاج درد جان ناتوان كن
در این مجال و مقال، بنا داریم تا قصيده‌ي عاشورایی از او که كم‌تر ديده شده را تقديم کنیم؛ این شعر در مقام تجريد و توحيد و مدح و مصيبت شبه پيغمبر صلی الله علیه و آله و سلم، حضرت عليّ اكبر علیه السلام است. سبقه ی اشعار ولایی و مذهبی با این وزن و قافیه و ردیف در ادبیّات بسیار است و به سنایی غزنوی و امثالهم برمی گردد:
شعر عاشورایی؛غافل مازندراني (2)
غافل مازندرانی از شعرای کم آشنا و قصيده سراي شيعي در قرن 13 و 14 است. نامش محمّد صادق و شهرتش آقاجان و لقبش حضورعلي و تخلّصش «غافل» است.
اصلش طبرستاني و اصالتش مازندراني ولي در تهران متولّد شد. تاريخ ولادتش تخميني حدود سال 1247 ه ق است. نه از سال دقيق فوتش باخبريم و نه از محلّ دفنش؛ فقط مي‌توانيم بگوييم تا سال 1310 ه ق را درك كرده و يا احتمال بدهيم كه در نجف اشرف مدفون باشد.
دیوان اشعار او چند بار چاپ شده است: یک بار در هند و باقی در تهران امّا گفتنی است که کامل‌ترین چاپ دیوانش به تصحيح مهدي آصفي و جواد هاشمي «تربت» در سال 1391 منتشر و در سال 1395 نیز توسّط انتشارات محمل تجدید چاپ شد.
يكي از مزاياي اين تصحیح نسبت به چاپ‌هاي قبلي، افزوده داشتن قصيده‌ي 88 بيتی در ولادت باسعادت حضرت امام زمان ارواحنا فداه با مطلع ذيل است (مأخذ نقل اين قصیده، تذكره‌ي انجمن قدس، اثرِ عبرت ناييني است):
دلا! تن را رها كن، فكر جان كن
علاج درد جان ناتوان كن
در این مجال و مقال، بنا داریم تا مثنوی «عقل و عشق» از او که كم‌تر ديده شده و ظاهراً به استقبال از مثنوي «عقل و عشق»، اثر «صفي علي شاه» (1251 ه ق ـ 1316 ه ق) سروده است را تقديم کنیم. گفتنی است که اين مثنوي، فاقد تخلّص است؛ شاید ناتمام مانده:
شعر عاشورایی؛غافل مازندراني (1)
غافل مازندرانی از شعرای کم آشنا و قصيده‌سراي شيعي در قرن 13 و 14 است. نامش محمّد صادق و شهرتش آقاجان و لقبش حضورعلي و تخلّصش «غافل» است.
اصلش طبرستاني و اصالتش مازندراني ولي در تهران متولّد شد. تاريخ ولادتش تخميني حدود سال 1247 ه ق است. نه از سال دقيق فوتش باخبريم و نه از محلّ دفنش؛ فقط مي‌توانيم بگوييم تا سال 1310 ه ق را درك كرده و يا احتمال بدهيم كه در نجف اشرف مدفون باشد.
دیوان اشعار او چند بار چاپ شده است: یک بار در هند و باقی در تهران امّا گفتنی است که کامل‌ترین چاپ دیوانش به تصحيح مهدي آصفي و جواد هاشمي «تربت» در سال 1391 منتشر و در سال 1395 نیز توسّط انتشارات محمل تجدید چاپ شد.
يكي از مزاياي اين تصحیح نسبت به چاپ‌هاي قبلي، افزوده داشتن قصيده‌ي 88 بيتی در ولادت باسعادت حضرت امام زمان7 با مطلع ذيل است (مأخذ نقل اين قصیده، تذكره‌ي انجمن قدس، اثرِ عبرت ناييني است):
دلا! تن را رها كن، فكر جان كن
علاج درد جان ناتوان كن
در این مجال و مقال، بنا داریم تا قصيده‌ي عاشورایی از او که كم‌تر ديده شده را تقديم کنیم؛ اگر همه‌ي شعر را نمي‌خوانيد، فرصت خواندن این بیت را مغتنم بشمرید:
تو در لب فرات و فراتت به لب، دريغ!
ما را ز سر، به حسرت آن بگذرد فرات
اینک متن قصیده:
شعر عاشورایی؛ عاشق اصفهانی
عاشق اصفهانی از نام آوران عرصه ي شعر و ادب در قرن 12 هجري و از سخن شناسان دوره ي افشاريه و زنديه است.
نامش آقا محمّد و از اهالي شهر اصفهان است. نوشته اند كه در اوايل سلطنت شاه سلطان حسين صفوي به سال 1111 هـ.ق ديده به جهان گشود. شاعري را شغل خود قرار نداده و از اين راه به گذران زندگي نپرداخته است. حرفه ي او خيّاطي بوده و به اين طريق امرار معاش كرده است. بيشتر ايّام را در قناعت و گوشه نشيني گذرانده است. از صاحبان سيم و زر چيزي نطلبيده و جز اندك مواردي در مدح كسي داد سخن نداده است كه اين نكته از محاسن اخلاقي اوست.
«عاشق» با شعراي هم عصر خود، آذر، هاتف، مشتاق، طبيب، درويش عبدالمجيد طالقاني، صهبا و صباحي معاشرت داشته است.
سرانجام «عاشق»، پس از هفتاد سال (يا 74 سال) زندگي، در سال 1181 ق از ديار فاني راهي دار باقي شد. تاريخ فوت او را گويا مجمع الفصحا اشتباه ثبت كرده است. ظاهراً در همان موطن خود يعني اصفهان به خاك تيره چهره گذاشت.
اشعار ولایی خوبی در دیوانش دیده می شود که ترکیب بند عاشورایی ذیل از آن جمله است (شاعر در این دوازده بند، برخی بندها را 9 بیتی و برخی را 10 بیتی آورده است و کلّ شعر جمعاً 112 بیت است):
شعر عاشورایی؛ شفایی اصفهانی (2)
شرف الدّين حسن، شفايي اصفهاني ملك الشّعرا و استاد شاعران عهد خود به ويژه صائب تبريزي است. القاب ملك الشّعرا و ممتاز ايران، از شاه عبّاس به او رسيده است.
تاريخ تولّد او در تذكره ها ذكر نشده ولي گلچين معاني در كتاب «شهر آشوب در شعر فارسي» ولادتش را به سال 956 نوشته است. صاحب «عرفات العاشقين» كه معاصر با «شفايي» نيز بوده، مي نويسد: «در سندي 1023 تخميناً 57 سال از حيات وي گذشته باشد…» كه بنا به اين سند، تاريخ ولادتش در حدود سال 966 هـ.ق بايد بوده باشد.
اجداد او نيز از علما و حكماي معروف اصفهان بوده اند. آن چه از فحواي كلامش استنباط ميشود، اين است كه علاوه بر طبّ و مقدّمات صرف و نحو عربي، در فقه، اصول، معارف اسلامي و نيز فلسفه و حكمت، نجوم، هيأت و علم ما بعد الطّبيعه تحصيلاتي داشته و دانش ها آموخته است.
ديوان شفايي به تصحيح، مقدّمه و تعليقات دكتر لطفعلي بنان از آثار ارزنده ي ادبي است.
اگر چه سال درگذشت وي را اسكندربيگ منشي تركمان، صاحب «عالم آراي عبّاسي»، 1038 هـ.ق نگاشته امّا ملّاعرشي در مادّه تاريخ فوت «شفايي»، مصراعي آورده كه با عدد 1037 مطابقت دارد: «به شاه دين شفايي داد جان را».
مدفن او را هم كربلاي معلّا ثبت و ضبط كردهاند و هم در قبرستان شاه مير حمزه اصفهان.
او ترکیب بندی بندی در 9 بند و در 97 بیت در عزای حضرت امام حسین علیه السلام دارد که از این پس خواهید خواند:
شعر عاشورایی؛ شفایی اصفهانی (1)
شرف الدّين حسن، شفايي اصفهاني ملك الشّعرا و استاد شاعران عهد خود به ويژه صائب تبريزي است. القاب ملك الشّعرا و ممتاز ايران، از شاه عبّاس به او رسيده است.
تاريخ تولّد او در تذكره ها ذكر نشده ولي گلچين معاني در كتاب «شهر آشوب در شعر فارسي» ولادتش را به سال 956 نوشته است. صاحب «عرفات العاشقين» كه معاصر با «شفايي» نيز بوده، مينويسد: «در سندي 1023 تخميناً 57 سال از حيات وي گذشته باشد…» كه بنا به اين سند، تاريخ ولادتش در حدود سال 966 هـ.ق بايد بوده باشد.
اجداد او نيز از علما و حكماي معروف اصفهان بوده اند. آن چه از فحواي كلامش استنباط ميشود، اين است كه علاوه بر طبّ و مقدّمات صرف و نحو عربي، در فقه، اصول، معارف اسلامي و نيز فلسفه و حكمت، نجوم، هيأت و علم مابعد الطّبيعه تحصيلاتي داشته و دانش ها آموخته است.
ديوان شفايي به تصحيح، مقدّمه و تعليقات دكتر لطفعلي بنان از آثار ارزنده ي ادبي است.
اگر چه سال درگذشت وي را اسكندربيگ منشي تركمان، صاحب «عالم آراي عبّاسي»، 1038 هـ.ق نگاشته امّا ملّاعرشي در مادّه تاريخ فوت «شفايي»، مصراعي آورده كه با عدد 1037 مطابقت دارد: «به شاه دين شفايي داد جان را».
مدفن او را هم كربلاي معلّا ثبت و ضبط كرده اند و هم در قبرستان شاه مير حمزه اصفهان.
او قصیده‌اي 21 بیتی در مدح حضرت امام حسین7 و به رديف «تشنه» دارد كه خواهید خواند:
شعر عاشورایی؛ خرّم اصفهانی
میرزا عبّاسعلی اصفهانی؛ متخلّص به خرّم از شاعران قرن 13 و 14 است.
سال تولّد خرّم را در سال های 1234 یا 1237 ق و سال رحلتش را 1324 ق ضبط کرده اند و مدفنش را در اصفهان، تخت فولاد، تكیه ی صاحب روضات نوشته اند.
دشت خرّم یا دیوان خرّم اصفهانی شامل اشعار اوست.
یکی از تألیفات این جانب (جواد هاشمی «تربت») کتابی است با نام «به عیّوق می‌رسد» كه به بازتاب بند دوم محتشم كاشاني در شعر عاشورايي پرداخته و شعر خرّم، يكي از 128 اثري است كه در آن كتاب آمده است. این اثر توسّط انتشارات محمل در سال 1395 منتشر شده است.
اين شعر، بند اوّل از تركيب بند (14 بند) اوست و 11 بيت دارد (جالب است که اوّلین بند را با ردیف کربلا سروده است):
شعر عاشورایی؛ خبّاز كاشانی
کاشان، کاشانه ی شعر و ادب است. حبیب اللّه خبّاز؛ متخلّص به خبّاز و مشهور به خبّاز كاشانی از شاعران معاصر این شهر است.
او در سال 1296 شمسی به دنیا آمد و در سال 1384 شمسی از این دنیا کوچ کرد.
مدفن او در كاشان در بقعه ی حضرت حبیب بن موسی، محلّه ی پشت مشهد كاشان واقع است.
آثارش عبارتند از: دیوان خبّاز كاشانی، مرآة الاولیا، خوشه های گل افشان. اثر اخیر به همّت محسن حافظی منتشر شده است.
یکی از تألیفات این جانب (جواد هاشمی «تربت») کتابی است با نام «به عیّوق می‌رسد» كه به بازتاب بند دوم محتشم كاشاني در شعر عاشورايي پرداخته و شعر آشوب يكي از 128 اثري است كه در آن كتاب آمده است. این اثر توسّط انتشارات محمل در سال 1395 منتشر شده است و اين شعر، بند سوم از تركيب بند (12 بند) اوست و 9 بيت دارد كه با حذف يك بيت آمده است:
شعر عاشورایی؛ خاكی شیرازی
ملّا محمّدابراهیم قاری؛ متخلّص به خاكی و مشهور به خاكی شیرازی، شاعر و قاری بوده که در قرن 13 هجری زندگی می کرده.
از سال تولّدش بی خبریم ولی سال رحلتش را 1286 ق می دانیم. بدن این شاعر ولایی در نجف اشرف در وادی السّلام مدفون است.
«مصیبت نامهی خاكی» نام اثر از اوست که سال ها پیش در قطع جیبی چاپ شده بود ولی اخیراً به اهتمام محسن حافظی با نگرش و ویرایش احیا شده و در زیر چاپ است.
نكته: شاعر دیگری با عنوان «خاكی شیرازی» داریم كه نامش میرزا محمّدامین بوده و به سال 1250 ق در تهران در گذشته است.
اين شعر، بند سوم از تركيب بند (17 بند) اوست و 13 بيت دارد. البتّه به پاورقي انتهاي شعر نيز مراجعه شود:
شعر عاشورایی؛ حقیر دزفولی
ملّا حسین خلیفه دزفولی؛ متخلّص به حقیر و مشهور به سلطان الواعظین، شاعر و واعظ قرن 13 و 14 هجری است.
ولادتش در سال 1260 ق و رحلتش در سال 1347 ق واقع شده است امّا از مدفن او اطّلاعی در دست نیست.
آثارش عبارتند از: تحفة الابرار، احسن المقال، مخزن الدّرر
یکی از تألیفات این جانب (جواد هاشمی «تربت») کتابی است با نام «به عیّوق می‌رسد» كه به بازتاب بند دوم محتشم كاشاني در شعر عاشورايي پرداخته و شعر حقیر دزفولی، يكي از 128 اثري است كه در آن كتاب آمده است. این اثر توسّط انتشارات محمل در سال 1395 منتشر شده است.
اين شعر، بند پنجم از تركيب بند (14 بند) اوست و 13 بيت دارد:
شعر عاشورایی؛ حدّاد كاشانی
یکی از شعرای آیینی معاصر، جناب عبّاس حدّاد كاشانی؛ متخلّص به حدّاد است.
وی اهل کاشان است و در سال 1334 ش به دنیا آمده است. این شاعر ولایی اخيراً يعني در سال 1394 ش بدرود حيات گفت و پیکرش در قبرستان دشت افروز كاشان به خاك سپرده شد.
نام آثار ادبي وي عبارت است از: شراره ی عشق، صد آسمان ستاره، صد كهكشان ستاره.
اشعار ولایی بسیار دارد. از جمله تخمیس تركیببند صباحی بیدگلی است که به یک بند آن اشاره می‌شود. توجّه داريد كه صباحی بیدگلی از شاعران شيعي در سده‌ي ۱۲ خورشیدی و از پیشگامان سبك بازگشت است. تركيب‌بند وي به اقتفاي محتشم بسيار مورد توجّه اهل ادب است.
یکی از تألیفات این جانب (جواد هاشمی «تربت») کتابی است با نام «به عیّوق می‌رسد» كه به بازتاب بند دوم محتشم كاشاني در شعر عاشورايي پرداخته است. بند دوم از شعر صباحي و بند دوم از تخميس شعر حدّاد، دو اثر از 128 اثري است كه در آن كتاب آمده است. «به عیّوق می‌رسد» توسّط انتشارات محمل در سال 1395 منتشر شده است.
شعر عاشورایی؛ تركي شيرازي
آقا محمّدحسین آغولی؛ متخلّص به تركی و مشهور به تركی شیرازی، شاعر و نقّاش قرن 13 و 14 هجری است.
تاريخ ولادتش نامعلوم است ولي رحلت او در سال 1330 هجري قمري واقع شده است. از مدفن او نيز اطّلاعي در دست نيست.
«دیوان تركی شیرازی» تنها يادگار اوست كه قبل‌ها چاپ سنگي شده و اخيراً به اهتمام جناب محسن حافظي و تصحيح و بازخواني و مقدّمه‌ي ايشان، توسّط انتشارات صائب منتشر شده است.
یکی از تألیفات این جانب (جواد هاشمی «تربت») کتابی است با نام «به عیّوق می‌رسد» كه به بازتاب بند دوم محتشم كاشاني در شعر عاشورايي پرداخته و شعر ذيل از تركي، يكي از 128 اثري است كه در آن كتاب آمده است. این اثر توسّط انتشارات محمل در سال 1395 منتشر شده است.
اين شعر، بند چهارم از تركيب بند (35 بند) اوست و 15 بيت دارد كه با حذف دو بيت آمده است: