اباعبدالله(ع) – برگه 4

شعر عاشورایی؛ آشوب آشتیانی

میرزا علی خان آشتیانی؛ متخلّص به آشوب و ملقّب به ادیب خلوت از شاعران قرن 13 و 14 هجری است.
ولادت او در سال 1285 ق و رحلتش در سال 1337 ق بوده است. محلّ دفنش بر ما معلوم نشد.
آثار: تاریخ شعرای معروف ایران، چهارده بند از ادب (شعر)، تبریك نامه (شعر)، چهارده بند در مصیبت خامس آل عبا (شعر)، تاریخ علم حساب اسلامی ایران، قاموس واژه های فارسی، تصحیح «ترجمه ی نهج البلاغه» كه اصل آن از دیگری بوده، وطنیّات (شعر) حیف که هنوز دیوانی از او ندیده ام. یکی از تألیفات این جانب (جواد هاشمی «تربت») کتابی است با نام «به عیّوق می‌رسد» كه به بازتاب بند دوم محتشم كاشاني در شعر عاشورايي پرداخته و شعر آشوب يكي از 128 اثري است كه در آن كتاب آمده است. این اثر توسّط انتشارات محمل در سال 1395 منتشر شده است.
شعر ذیل، بند دوم از تركيب بند (14 بند) اوست و 13 بيت دارد:

شعر عاشورایی؛ آذر خراسانی

غلام‌رضا آذر حقيقي فرزند محمّدولي متخلّص به «آذر» در سال 1280 ه‍ . ش در قريه‌ي كاهو از بلوك گلمكان در هشت فرسنگي مشهد متولّد شد.
«آذر» طبعي روان داشت و در ساختن نوحه‌هاي سينه‌زني داراي مهارت بود؛ از اين رو در مدايح و مراثي آل عصمت علیهم السلام آثار بسياري دارد. مجموعه اشعار و نوحه‌هايش در زمان حیات در 5 مجلّد و در قطع رقعی انتشار يافت و بارها تجديد چاپ شد.
تجمیع و تدوین اشعار او با عنوان «دیوان آذر خراسانی» به اهتمام سيّد محمّد رستگار و با حواشی و مقدّمه‌ي جواد هاشمي «تربت» توسّط انتشارات آرام دل در دست چاپ است.
وي در روزهای آغازین فروردين 1360 ه‍ . ش دار فاني را به سوي ديار باقي وداع گفت و بدنش در حرم حضرت ثامن الائمّه علیه السلام در صحن آزادي به خاک سپرده شد.
او در حوزه‌ي شعر عاشورايي مثنوی بسیار بلندی در وزن «فاعلاتن فاعلاتن فاعلن» دارد كه در تصحيح اخير ديوانش «آذرستان» ناميده شده است.
در اين مجال به يكي از غزل‌هاي عاشورايي او مي‌نگريم كه وزن عروضي‌اش از اوزان نسبتاً جديد در ادبيّات فارسي است. توجّه خواهيد كرد كه قافيه‌هاي دروني در اين وزن دوري به زيبايي مضاعف شعر كمك كرده است:

شعر عاشورایی؛ اختر طوسی

میرزا عبّاس‌علی اختر طوسی، متخلّص به «اختر» که گاهی تخلّص را «اختر توسی» آورده است، از شعرای قرن 13 و 14 هجری است.
وی در سال 1268 ه‍ . ق در خراسان به دنیا آمد. از کودکی به تحصیل علوم پرداخت و در فارسی و عربی و خوش‌نویسی مهارت یافت و شاعري را از جوانی آغاز كرد. ‌گفته‌اند عمرش را در قناعت به سر برد و مجرّد زیست.
مسافرت‌هایی به شهرهای شیراز، اصفهان، تهران، مکّه، مدینه و عتبات داشته است ولی در اواخر عمر به زادگاهش مشهد بازگشت و به خدمت آستان قدس رضوي علیه السلام درآمد. برادر کوچک‌ترش نیز شاعر بوده و «راقم» تخلّص می‌کرده.
«گلزار حسینی» مجموعه‌اشعار «اختر» است که شامل مدایح و مراثی حضرات معصومین علیهم السلام است. این اثر غیر از چاپ سنگي در قطع رحلي، دوبار در قطع وزيري چاپ شده است:
انتشارات اسلاميّه؛ تهران؛ ذيقعده 1377 ق.
انتشارات شركت مطبوعات؛ اصفهان؛ بي‌تا.
اختر توسی عاقبت در سال 1334 ه‍ . ق در مشهد مقدّس از دنیا رفت و در حرم مطهّر رضوی علیه السلام به خاک سپرده شد.
یکی از تألیفات این جانب (جواد هاشمی «تربت») کتابی است با نام «به عیّوق می‌رسد» كه به بازتاب بند دوم محتشم كاشاني در شعر عاشورايي پرداخته و شعر اختر، يكي از 128 اثري است كه در آن كتاب آمده است. این اثر توسّط انتشارات محمل در سال 1395 منتشر شده است.
شعر ذیل، غزل است و 12 بيت دارد:

شعر عاشورایی؛ آتش اصفهانی(2)

آتش اصفهانی از شاعران قرن 13 و 14هـ ق است.
سال تولّدش را 1284 يا 1386 قمری و زادگاهش را اصفهان نوشته‌اند. شاعري را با تخلّص «بي‌نوا» شروع كرد و در سال‌هاي 1320 تا 1330 به «آتش» تغییر داد. سرانجام در 21 ماه رجب 1349ق برابر با 1309ش خاموش شد و در قبرستان تخت فولاد (تكيه‌ي فاضل سراب يا همان تكيه‌ي ملّا‌مهدي جويباره‌اي) آرمید.
چاپ سنگی دیوانش در قطع رقعی، دوبار در سال های 1321 و 1338 به تصحیح استاد جلال‌الدّين همايي بوده تا پس از گذشت نیم قرن در سال 1391 به تصحيح جواد هاشمي «تربت» در قطع وزیری منتشر شد. این اثر در سال 1395 نیز توسّط انتشارات محمل تجدید چاپ شده است. در اين تصحيح، مقدّمه‌ی استاد همايي عيناً مشهود است. سجّاد رسولی نیز بعد از تصحیح فوق، با تصحيح دیگری، این دیوان را توسّط انتشارات اقبال منتشر ساخت.
آتش اصفهانی در حوزه‌ي شعر عاشورايي غير از چند غزل، دو ترکیب‌بند نیز دارد و جالب اين كه هيچ كدام در وزن عروض تركيب‌بند محتشم كاشاني نسيت. تركيب‌بند زير یکی از آن دو می‌باشد كه گويا ناقص است و سه بند دارد و در سال 1342 ق سروده شده است:

شعر عاشورایی؛ آتش اصفهانی(1)

آتش اصفهانی از شاعران قرن 13 و 14هـ ق است.
سال تولّدش را 1284 يا 1386 قمری و زادگاهش را اصفهان نوشته‌اند. شاعري را با تخلّص «بي‌نوا» شروع كرد و در سال‌هاي 1320 تا 1330 به «آتش» تغییر داد. سرانجام در 21 ماه رجب 1349ق برابر با 1309ش خاموش شد و در قبرستان تخت فولاد (تكيه‌ي فاضل سراب يا همان تكيه‌ي ملّا‌مهدي جويباره‌اي) آرمید.
دیوانش چندین بار چاپ شده است كه در نوشته‌هاي پيشين بدان‌ها اشارت شده و در اين جا صرف نظر مي‌شود.
آتش اصفهانی در حوزه‌ي شعر عاشورايي غير از چند غزل، دو ترکیب‌بند هم دارد و جالب اين كه هيچ كدام در وزن عروض تركيب‌بند محتشم كاشاني نسيت. تركيب‌بند زير یکی از آن دو می‌باشد؛ شاعراني چون ميرزا محمود سرخوش، ساكت اصفهاني و غمگين اصفهاني هم، تركيب‌بندهاي عاشورايي با همين وزن و همين قافيه و رديف‌ها دارند كه تذكرةالشّعراي محمّدعلي عارفچه به برخي از آنان اشاره دارد. اين تذكره، سه بند از تركيب‌بند ذیل را نيز آورده كه اختلاف واژگان در پانوشت با «تع» نقل مي‌شود: