بررسی محوریت مادی گرایی در نبردهای سه خلیفه نخستین با تکیه بر منقولات بلاذری
مقاله حاضر عهده دار بررسی و تحلیل انگیزه و اهداف خلفای سه گانه از جنگ ها و فتوحات با تأکید بر دو منبع تاریخی فتوح البلدان و انساب الأشراف، تألیف احمد بن یحیی بلاذری است. این مقاله نشان می دهد انگیزه و هدف فتوحات دعوت به اسلام نبود، بلکه در مرحله اوّل دریافت صدقه از کسانی بود که از حاکمیت آنان سرباز زدند و در مرحله بعد دریافت جزیه و خراج و گسترش قلمرو حکومت مسلمانان بوده است.
جُستاری در آسیب شناسی چالش های آغاز امامت امام کاظم علیه السلام
آغاز امامت امام کاظم علیه السلام همزمان با فراگیری چالش جانشینی در اذهان شیعیان امام صادق علیه السلام بود. مطالعه روایات معصومین نشان می دهد طراحی ویژه اهل بیت علیهم السلام به گونه ای صورت گرفته که در زمان بروز چالش، اصول شناخت امام در اختیار مردم باشد. نص، علم و ودائع امامت از جمله ابزارهای رفع حیرت است. باور عمومی جامعه بر خود معرفیِ امام، استوار است، در حالی که تعالیم اهل بیت به همراه خواص اصحاب، تأثیر گذاران اصلی صحنه به شمار می روند. این مقاله جُستاری در آسیب شناسی این چالش است.
جایگاه امامت در آیه اعتصام با تکیه بر مبنای حبل الله
از مباحث بسیار مهم و ریشه ای که تأثیرکلیدی و اساسی در فرهنگ شیعه امامیه دارد، معرفت به جایگاه اهل بیت عصمت و طهارت به عنوان رکن اساسی در شناسایی حقیقت دین است. در حقیقت فهم دین با تمام شاخه ها و زیر مجموعه هایی که داراست در گرو تمسک به قرآن و اهل بیت می باشد که سعادت ابدی و همچنین عدم تفرقه میان مسلمانان، از نتایج و پیامدهای آن است. آنچه نگارنده در این نوشتار دنبال می کند شناخت جایگاه امامت اهل بیت با رویکرد آیه شریفه اعتصام است که در جامعه علمی کمتر مورد بحث قرار گرفته است. بررسی این آیه با تکیه بر معناشناسی واژه حبل الله، محور این نوشتار بوده است؛ لکن برای فهمیدن این واژه و تحقق کامل آن به عنوان رکن کلیدی در آیه ناگزیریم که واژگان دیگر آیه را نیز بررسی کنیم.
نگارنده، پس از بررسی واژه حبل الله از نگاه قرآن و روایات، به معناشناسی کلمات اعتصام و تفرق پرداخته، و نقش اهل بیت را به عنوان قیّم بودن نسبت به قرآن تبیین نموده است. سپس در بخش نهایی، اقوال عامّه را تحت عنوان شبهات آیۀ شریفه بررسی می کند.
نکته ها و يادداشت هايی در حريم امامت
یکی از رسالت های یک نشریه علمی ارائه طریق به پژوهشگران است تا راه های نرفته را طی کنند و گامی به پیش روند. این هدف مهم فقط با چاپ مقالات علمی تحقق نمی یابد، بلکه گاه با نشر یادداشت هایی سامان می گیرد که منبعی تازه نشان می دهد، نقدی اساسی بر یک منبع پیشین می زند، پیشنهادی برای پژوهش در باره مسأله ناکاویده عرضه می کند، و به هر حال خواننده را گامی در جهت تحقیق پیش می برد.
در باب امامت، بسیار گفته اند و می گویند، از هر سوی و جانب، اما هنوز یک حرف از هزاران گفته نشده است. فراوانی ناگفته ها از یک سوی و ضرورت طرح و انتشار نویافته ها از سوی دیگر گاه فرصت را از طرح مطلب به شیوه نهایی و کامل می ستاند و بابی جدید می گشاید که در اینجا بدان «نکته ها و یادداشت هایی در حریم امامت» اطلاق می شود.
این صفحه از این شماره به روی عموم علاقه مندان و پژوهشیان گشوده می شود تا همگان با مشارکت در این اقدام خیر، دانش و تجربه و یافته خود را با دیگران به اشتراک گذارند و راهی پیش پای دیگران نهند.
ناگفته پیداست که هویت و ماهیت این گونه یادداشت ها، آن است که کلام نهایی نیست. نه تنها جای کار بیش از این دارد که اساساً مدعای صحت مطلق در مورد آن سخت نارواست؛ چرا که به کمک دیگران به کمال می رسد.
نخستین گفتار از این سلسله با چند گفتار و نکته تقدیم می شود.
به بهانه معرفی اثرارزشمند سيرتنا و سنتنا از علامه امينی
این نوشتار به معرفی کتاب سیرتنا و سنتنا نوشته علامه عبدالحسین امینی پرداخته است. این کتاب در پاسخ به سه پرسش درباره شدت مهرورزى شیعیان به اهل بيت علیهم السلام، دلیل سوگوارى شیعه پس از این همه سال براى اباعبدالله الحسين علیه السلام، و دلیل ارج گذاری به تربت آن حضرت نگاشته شده است.
نویسنده ضمن شناساندن ترجمه فارسی آن یعنی سيماى شيعه در رفتار پيامبر صلی الله علیه و آله، بخش هایی از مقدمه کتاب را نقل کرده است که به بیان انگیزة نگارش کتاب می پردازد.
بررسی لعن در قرآن و سنت
معنای لعن در فرهنگ اسلامی درخواست دوری از رحمت الهی است. این دعاء در آیات قرآن و روایات عامه و خاصه در سیره عملی رسول خداصلی الله علیه و آله، امیرالمؤمنین علیه السلام و اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله فراوان یافت می شود. همچنین در ادبیات علماءِ پیرو مکتبِ خلفاء و همچنین علمای شیعه نیز در موارد متعددی لعن وجود دارد. به صورت عمده در میان عامه برخی تلاش ها برای تبرئه اشخاصی که هدفِ لعن از سوی قرآن کریم، رسول خدا صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام بوده اند انجام شده است که ادله این تبرئه نمودن و حمایت ها مخدوش به نظر می رسد.
نقدی بر رويکرد انتقادی فخررازی و ابن تيميه به جايگاه علمی امام جواد و عسکريين علیهم السلام با تأكيد بر ميراث مكتوب اهل سنت
بر خلاف آنچه که بسیاری، تصور می کنند، رویکرد یکسان و فراگیری در میان عالمان اهل سنت، به جایگاه علمی و حتی رجالی امامان معصوم علیهم السلام وجود ندارد، اگرچه رویکرد غالب در میان آنان، تصویر فوق را تأیید می نماید. در این میان جایگاه علمی امام جواد، امام هادي وامام عسكري علیهم السلام است که نخست از سوی فخر رازی در قرن ششم، مورد انتقاد قرار گرفت و ابن تیمیه حرانی آن را در قرن هشتم، پیگیری نمود. آثار محدودی همچون عبقات الأنوار، اشاره ای به این رویکرد انتقادی نموده اند، اما به هر دلیل پرداخت درخوری بدان نداشته اند. نوشتار پیش رور به بررسی این رویکرد انتقادی پرداخته و در شفاف سازی عناصر استدلالی آن کوشیده و استدلال آن را با فراغت از میراث مکتوب امامیه، حتی برپایه میراث مکتوب اهل سنت، فاقد اتقان و اعتبار علمی یافته و نشان داده است.
تقابل دونظريه شورا و دموکراسی با امامت
مقام امامت مقامی الهی وآسمانی است که حقیقت شناخت آن در ذهن هیچ بشری نمی گنجد وکسی را یارای فهم آن نیست. این در حالی است که برخی افراد در اثر عدم شناخت صحیح امامت در اندیشه شیعی شبهاتی در ذهنشان خطورکرده است. منشأ و خاستگاه آن شبهه از طرفی عدم تأمل و دقت در آیات و روایات، و از طرفی تطبیق دادن این مقام الهی با مقامات و نظام های بشری می نمایاند. یکی از این شبهات، بحث کارکرد و نقش دموکراسی و شورا در تعیین امام است که طرفداران این دو نظریه با توجه به خلط نمودن معنای امامت و حکومت و یکسان سازی معنای این دو ـ به جهت اینکه این دو هماره نمود و مظهر دخالت و مشارکت و تأثیرگذاری آحاد مردم بر قدرت سیاسی بوده اند ـ به ناسازگاری امامت و دموکراسی حکم کرده اند. نگارنده در این مقاله برآن است که ابتدا دموکراسی و شورا را در دو بخش به صورت مجزّا، مورد واکاوی قرارداده و اقسام و مستندات آن را توصیف نماید و سپس با تحلیل، این دو نظریه را نقد و به چالش بکشاند.
پديدارشناسى درتقابل باتاريخى نگرى مطالعه موردى [موضوع] امامت – محمد اويس ريفيودين ترجمه : گروه بررسى مطالعات امامت پژوهى در غرب انگليسى زبان
این مقاله تلاش می کند تا نشان دهد که نمی توان رویکردهای پدیدارشناسانه را با رویکرد تاریخی نگر و گزارش های پوزیتیویستی از تاریخ تطبیق داد و در همین راستا به مطالعة موردی امامت پرداخته است.
همچنین ادعای میرچا الیاده را مبنی بر این که می توان میان این دو رویکرد سازگاری ایجاد کرد، مورد نقد و بررسی قرار می دهد.
تأملی در عناصر نقلی نظريه محمد عبده در معنای شفاعت اُخروی بر اساس گزارش های صحيح بخاری
شفاعت، همواره معنا و مفهوم معهودی در ذهنیت عالمان اسلامی با وجود تمایز های مذهبی و گرایش های متفاوت کلامی داشته، بی آنکه تحقق آن در عالم آخرت هیچ محذوری در پی داشته باشد تا آن که در قرن چهاردهم محمدعبده در جامعه علمی اهل سنت مصر، با محال شمردن تحقق شفاعت به معنای معهود آن در عالم آخرت و متشابه دانستن روایت های شفاعت، درارائه معنايي نو از شفاعت اُخروی که فایده مندی آن را تنها متوجه شفاعت کننده، می نماید،کوشیده که نقدهای پاره ای از عالمان اسلامی پس از خویش را به دنبال داشت. از آنجا که نقدهای انجام گرفته ناظر به عنصر استحاله مورد نظر عبده بوده و به دو عنصر دیگر دیدگاه او یعنی تشابه روایت های مأثور شفاعت و انحصار فایده مندی آن نسبت به شفاعت کننده، پاسخی دریافت نشده، بر آن شدیم تا دو ادعای اخیر وی را برپایه احادیث موجود درکتاب صحیح بخاری به عنوان معتبر ترین جامع حدیثی اهل سنت مورد نقد قرار داده و تقابل نظریه وی با احادیث انعکاس یافته در کتاب مذکور را ارائه نماییم.
مهرورزى به اهل بيت علیه السلام از ديدگاه قرآن و سنّت : نگاهى به تفسير آيه مودت
امامت پيشوايان معصوم علیه السلام از دو محور قابل اثبات است: قرآن و روايات معتبر.
آيه مودت و رواياتى كه در ذيل تفسير اين آيه آمده به روشنى امامت و ولايت عامه اهل بيت علیهم السلام را ثابت می كند. این نوشتار با توجه به اين آيه و رواياتى كه از طريق اهل سنت نقل شده، مباحث خود را در چهار محور؛ 1ـ ذوى القربى كيانند؟ 2ـ بررسى روايات مربوطه؛ 3ـ رد شبهه های مخالفان؛ 4ـ دلالت آيه بر امامت؛ ارائه می كند و به پژوهش در تفسیر آیه مودت بر اساس منابع اهل سنت می پردازد.
معرفی کتاب « تقريب المعارف »
تقریب المعارف عنوان کتابی است که أبوالصلاح، تقی بن نجم حلبی (374ـ447ق)،1 متکلّم و فقیه زبردست امامی در سدة چهارم و پنجم هجری، نگاشته است. وی از شاگردان برجستة سید مرتضی علم الهدى رحمه الله (355 ـ436ق)2 بوده و از شیخ طوسی رحمه الله (385 ـ460ق)3 نیز بهره مند گشته است؛ اگرچه نباید شاگردی اش در محضر شیخ طوسی زیاد بوده باشد.4
از دیگر آثارِ برجای ماندة وی ـ که بیشتر در دانش کلام و فقه امامی بوده ـ می توان به الکافي في التکلیف و البرهان على ثبوت الإیمان5 اشاره کرد؛ اما از سایر آثارش جز نامِ آنها نشانِ دیگری نیست. این آثار عبارتند از: البدایة ، تدبیر الصحة ، التلخیص، شبه الملاحدة ، شرح الذخیرة ، العمدة ، مختصر الفرائض الشرعیّة ، المرشد إلى طريق التعبّد، مسألة الشافیة و مسألة الکافیة .
تأملی در معنای «رکوع» در آیه ولایت
کثرت نقل های فریقین حاکی از آن است که در زمان نزول آیه ولایت، امیرالمؤمنین علیه السلام در رکوع نماز، انگشتر خود را به سائلی بخشیده اند. این امر، علاوه بر آنکه مصداق اولیه و قطعی از گروه سوم اولیا ـ پس از خدا و رسول صلی الله علیه وآله وسلم ـ را مشخص می کند، ترجمه «ولی» به «سرپرست و صاحب اختیار» را بیش از پیش تثبیت می نماید؛ لذا چنانچه انطباق آیه با شأن نزول مخدوش گردد، برای شبهه گران پرسود می نماید. از این رو برخی تلاش کرده اند با ارائة معنای «خضوع» برای «رکوع»، بدین سو حرکت کنند. ما در مقاله حاضر، پس از مروری بر پیشینة این شبهه و سرنخ هایی از آن در روزگار معاصر، نشان خواهیم داد که این ادعا، فاقد پشتیبانی علمی است.
مُحدث
از ميان موضوعات متعددي كه اسلام سني را از اسلام شيعي جدا ميسازند، مرجعيت [علمي و ديني] اساسی ترین مسأله است. در حالي كه نخستین شكاف در جامعه اسلامي ماهيتي عمدتاً سياسي داشت، رفتهرفته مؤلفههاي مذهبي و اعتقادي بر مبادلات خشن دو طرف سايه افكند. موضع اصلي شيعه در آن تبادلات جدلي اين بود كه مرجعيت مطلق، پس از وفات محمد[ صلی الله علیه وآله وسلم ]، نه به اجماع علما رسيد و نه به اجماع تمام جامعه؛ بلكه به امامان[علیهم السلام] تعلق يافت؛ كساني كه به سبب شرافتِ تبار و شايستگي فردي، توسط خدا و رسولش برای راهبری جامعه انتخاب شدهاند.