دسته: سلفی گری و زمینه های پیدایش وهابیت

سلفی گری نقلی(1): سرگذشت حدیث

عقل و نقل دو مساله ای که از دیرباز بر سر آن اختلاف بوده و است. این مساله شکاف های عمیقی میان مسلمانان به وجود آورد. مهم ترین اختلاف در این مساله این بود که حد و مرز عقل و نقل کجاست؟ گروهی منکر کامل عقل و عقل گرائی شده و ارزش و اهمیت نقل و سنت را به طور کلی نادیده گرفتند. در مقابل گروهی با منکر شدن کامل عقل به نقل گرایی افراطی روی آوردند. سلفی گری و وهابیون با راندن و منکر شدن عقل به نقل گرایی افراطی روی آوردند. برای شناخت هر چه بهتر سلفی گری وهابی باید قبل از هر چیز جریان نقل گرایی و حدیث گرایی را شناخت. در ادامه این مبحث مفهوم سنت، حدیث و نقل گرایی سلفی گری مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.

سرگذشت حدیث

سنت پیامبر (ص) بعد از قرآن مهم ترین منبع دین اسلام می باشدکه از آن گاهی به «حدیث»، «اثر»، «خبر»، نیز تعبیر می شود، نحوی نگرش مسلمین به احادیث نبوی در طول تاریخ و در میان فرق مختلف، متفاوت بوده است، بعد از رحلت ایشان محنت بزرگ منع تدوین حدیث پیش آمد، خلفا با بهانه هایی مانند، «حسبنا کتاب الله» از نقل و نوشتن احادیث نبوی جلوگیری کردند و این امر عواقب خیلی بدی از قبیل؛ نابودی احادیث نبوی و جعل حدیث به نام پیامبر خدا (ص) را در پی داشت. وهابیت با تضاد فکری با جریان منع تدوین حدیث بر ظاهر گرایی مطلق در مورد احادیث پیامبر خدا (ص) و آثار صحابه تأکید داردو بر منابع دیگر دینی مانند عقل بر خلاف دیگر اهل سنت ارزش چندان قائل نیست.

سرشاخه وهابیت

ابن تیمیه از علمای قرن هشتم هجری، که تفکر بازگشت به سلف را بسط داده و عقائدی را که هیچ یک از مذاهب اسلامی قبول نداشتند در بین مردم ترویج داد، سرشاخه تفکر وهابیت می‌باشد. ابن تیمیه در آن دوران در اثر افکار و عقائد افراطی وتند خود مورد طرد علمای مذاهب اسلامی قرار گرفت و بارها با حکم علمای اسلام به زندان رفت. اما بعد از او افکارش در جامعه فروکش کرد تا اینکه در قرن 12 توسط محمد بن عبد الوهاب و وهابیت دوباره این افکار افراطی در جامعه رواج یافت. از اصول اعتقادی ابن تیمیه را می توان به:‌‌ حمل صفات خبری بر معالنی لغوی، تنقیص مقام انبیاء (ع) ، انکار فضائل اهل بیت(ع) و مخالفت با مذاهب اربعه اهل سنت اشاره نمود که همین افکار در وهابیت نیز جایگاه خاصی دارد.

زمینه های تاریخی سلفیه

سلف به معنای خلف و گذشته و در اصطلاح به معنای بازگشت به گذشته می باشد. سلف گرایی از سده 2ق تا به الان وجود داشته و تحولاتی را به خود دیده است. از رهبران سلف گرایی که تاثیر بسزایی در روند سلف گرایی داشتند می توان به ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب اشاره کرد. در ادامه در مورد زمینه های تاریخی سلفیه مطالبی بیان خواهد شد.

ریشه های تاریخی و نحوه شکل گیری وهابیت

در قرن چهارم هجری گروهی از اهل حدیث خود را پیرو سلف صالح دانسته و جریان سلفی و سلفی گری را به وجود آوردند. این گروه مدعی شدند که می خواهند امت اسلام را از انحراف و کج اندیشی به راه راست برگردانند. آنان عقل و دلایل عقلی را قبول نداشته و به همین دلیل با معتزله به نزاع پرداختند. سلفیان فقط به ظاهر ایات و روایات توجه می کردند و از هر گونه تفسیر و تاویل پرهیز می کردند. در ادامه این نوشتار با تاریخچه وهابیت و ریشه های تاریخی آن بیشتر آشنا می شوید.

درنگی بر جریان سلفی گری

با توجه به انحراف های گسترده اندیشه وهابیان که با نام سلفی گری در جهان اسلام سرایت کرده، در این نوشتار در پی جریان شناسی این انحراف سلفی گریاست که احمد بن حنبل شروع شد و در قرن هفتم توسط ابن تیمیه ساماندهی شد و محمد بن عبدالوهاب به کمک ال سعود به گسترش آن سرعت داد وامروزه نیز توسط روشنفکران عرب چون سید قطب وارد عرصه سیاسی شده است.

خاستگاه و پیداییش وهابیت

وهابیت نام فرقه ای است که ریشه ای آن به قرن چهارم و اعلام آن رسماً در قرن دوازدهم توسط محمدابن عبدالوهاب صورت پذیرفت. این فرقه خود را سلفی خوانند و نسبت وهابیت را ساخته و پرداخته دیگران می دانند. از بین رهبران سابق این فرقه تأثیر گزارترین آنها ابن تیمیه بود که در اثر پا فشاری بر عقاید خویش از طرف علماء اسلام تکفیر و راهی زندان شد و در همانجا در گذشت.سرانجام فرقه وهابیت توسط محمدابن عبدالوهاب با همدست شدن آل سعود و همکاری دولت های استعمارگر رسماً اعلام گردید. او نیز از طرف مردم و علماء آ ن زمان و حتی نزدیکانش محکوم ومورد خشم آنها قرار گرفت. بعد از فوت او آثار و فرزندانی باقی ماند و امروزه به پیروان او وهابی گفته می شود.

خاستگاه سلفی گری تکفیری

در میان مذاهب اسلامی تکفیری که به مباح شدن خون و مال و نوامیس مسلمانان منجر می شد تنها از سه گروه اتفاق می افتاد. دو گروه از این سه گروه یعنی خوارج و بربهاریان به تاریخ پیوستند و امروزه فقط سلفیان تکفیری باقی مانده اند. این گروه هر دیدگاهی را که با عقاید آن ها نسازد محکوم به کفر می کند. اندیشه ی تکفیری در چند قرن گذشته، ریشه در دیدگاه های ابن تیمیه دارد و وهابیت و دیگر گروه های تکفیری، دیدگاه تکفیری خود را از ابن تیمیه گرفته اند. در این فصل، دیدگاه ابن تیمیه درباره ی تکفیر بررسی خواهد شد.

حرکت سلفیه

طریق و روش سلفیان نوعی تجدد در مذهب حنبلی و وهابی محسوب می شد. آنان اعتقاد دارند که قطع نظر از صنایع و فنون جدید مسلمانان نباید چیزی از فرنگی ها اخذ کنند. سلفیه به عنوان پیروی از سلف صالح، مسلمین را از آنچه خرافات و بدعت متأخران می خوانند، تحذیر می کنند. سلفیه به اقوال و کتب ابن تیمیه و ابن قیم الجوزیه اعتماد فراوان ابراز می کنند. و در حقیقت ابن تیمیه، ابن قیم الجوزیه و شاه ولی الله دهلوی را می توان از پیشروان این فرقه محسوب کرد.در ادامه به بررسی حرکت سلفیه و سیر تاریخی آن پرداخته خواهد شد.

جزیرة العرب «دانشنامه اسلام ترکیه»

کشور عربستان با نام جزیرة العرب شناخته می شود و در طول دوران خود قبل از اسلام و بعد از آن فراز و نشیب های زیادی را دیده است. در مقاله حاضر با نگاهی به جغرافیای عربستان به بررسی دوران تاریخی این شبه جزیره از قبل از اسلام تا زمان روی کار آمدن آل سعود پرداخته میشود.

جریان شناسی سلفیان و وهابیت و نقش آنان در جهان اسلام (مصاحبه)

هر چند مبانی اندیشه سلفی به گذشته برمیگردد اما در یک قرن گذشته نقش مهمی در تحولات جهان اسلام داشته است. در این حال در این راستا برای شناخت بیشتری جریان شناسی سلفیان و نقش آنان در جهان اسلام و همچنین آینده آن گفتگویی با دکتر سید مهدی علیزاده موسوی کارشناس اندیشه های اسلامی و وهابیت انجام داده ایم که بخش نخست آن تقدیم میگردد. دکتر موسوی رئیس پژوهشکده حج و زیارت و صاحب کتاب هایی همانند سلفی گری و تبارشناسی وهابیت است. واژگان کلیدی: جریان شناسی سلفیان، جریان شناسی وهابیت، نقش سلفیان در جهان اسلام، رابطه سلفی گری با وهابیت، اندیشه سیاسی سلفی ها، آینده جایگاه سلفی ها در جهان اسلام، تقسیم بندی های سلفیان.

جریان شناسی سلفی گری

سلفی گری از جمله باورهای نوظهور و تاثیر گذار بخش عظیمی از جهان اسلام است که در سراسر جهان در حال رشد و نمو است که در برخی مناطق به صورت جنبش های سیاسی و اجتماعی ظاهر شده و بر سرنوشت جهان اسلام تاثیر فراوانی نهاده است.در این پایان نامه ضمن اشاره به مفهوم شناسی سلفی گری ،روش برخورد سلفیه با مسائل دینی معاصر تبیین و آبشخور اصلی تفکر سلفیان ،مبانی احمد بن حنبل و شاگردان وی دانسته شده است.در ادامه با توجه به این که ابن تیمیه به تبعیت از آموزه های اهل حدیث با عقل در ستیز بود و به ظاهر شرعی تمسک می جست و حربه تکفیر را در رد مخالفان خود در قرن هشتم به کار برد،وی را باید پایه گذار نهضت سلفی گری معرفی کرد.رساله مدعی است که جریان عقل ستیز در عصر حاضر در وهابیت و شاخه های سلفی گری احیاء شده و این جریان به رد مطلق دستاوردهای بشری به عنوان بدعت می پردازد. در ادامه ،سلفیه به عنوان مکتبی معرفی شده که مبتنی بر بازگشت به سیره و اندیشه ای است که به حدیث شناخته می شود،هم چنین تشبیه و تجسیم از ارکان و مبانی زیر بنایی این جریان به شمار آمده و اخذ به ظواهر آیات و روایات و نفی هرگونه تفسیر و تاویل،حدیث گرایی افراطی ،تقلید محض از رفتار و اعمال سلف،گریز از نو آوری و اجتهاد از مهمترین ویژگی های این مکتب شناخته شده است.در این تحقیق ،سلفیه به چهار گرایش عمده شامل :سلفیه اصلی،سلفیه معتدل،سلفیه طرفدار آلبانی،سلفیه سیاسی – جهادی تقسیم شده که از میان آن ها سلفیه سیاسی – جهادی توانسته است به یک سازمان قدرتمند با سازمان دهی منظم در بسیاری از کشور های اسلامی،هسته های فعال تشکیل دهد که بارز ترین آن القاعده و طالبان هستند. در ادامه به مبانی معرفت شناسی و معنا شناسی سلفی گرایان پرداخته و مخالفت با هر گونه تاویل،انکار مجردات و صحت خبر واحد در اعتقادات به عنوان مبانی سلفیان معرفی شده است.در پایان ادعای وهابیان در مصادره کردن اصطلاح (سلفیه) برای خود،به چالش کشیده شده و ضمن بدعت خواندن مذهب نو ظهور سلفی ،به پیامد های زیان بار جریان سلفی گری معاصر اشاره شده است.

تعریف و رابطة دو مفهوم سلفیه و بنیادگرایی

سلفیه و بنیادگرایی هر دو به معنای بازگشت به اصل است سلفیه یعنی بازگشت به اسلام اصیل و بنیادگرا (البته در مسیحیت) یعنی بازگشت مسیحیت اصیل که بعدها اصطلاح بنیادگرایی تعمیم یافت و امروزه به جریان های نو ظهوری اطلاق می شود که ادعای بازگشت به اصل را دارند. در ادامه توضییحات بیشتری در این زمینه بیان خواهد شد.