مراتب خوف شهودی
برای آن [خوف ناشی از ایمان کشف و شهودی] نیز مراتب و درجاتی است. کسی که آتش دوزخ برایش کشف شده است، هراسش به پایه‌ی هراس از کشف عذاب دوری از ماندن از دیدار خداوند نمی‌رسد. مگر نشنیده‌ای که امیر المؤمنین (ع) [«در دعای کمیل»] پس از بیان سختی کیفر و دوزخ و درازی زمانش […]
خوف ناشی از ایمان تقلیدی یا تحقیقی یا کشفی
ترس و خوف ناشی از ایمان تقلیدی به ترس کودک از مار شبیه است، وقتی که از مادرش شنید: مار نیش می‌زند و می‌کشد. و هنگامی که دید پدر و مادرش از مار می‌گریزند و از دیدنش می‌لرزند، این هراس تقویت می‌شود. و آنچه ناشی از ایمان تحقیقی [و برهانی] است، شبیه است به هراس […]
آثار خوف و هراس الهی
نفست را اگر ادّعای ترس و خوف الهی دارد، امتحان کن که برای هراس، نشانه و آثاری است. در تن، به حال نزار و زردی روی و گریه است؛ و در جوارح، با خودداری از گناهان و مقیّد کردنش به اطاعت و تلافی آنچه از دست رفته، و آماده شدن برای آینده است. و امّا […]
سجده‌ی عجیب
[استادم] شاگردانش را به این سجده [طولانی با ذکر یونسیّه] توصیه می‌نمود و هر که به آن عمل می‌کرد، تأثیرش را در حالات خویش می‌یافت؛ خصوصا هر کس که طول سجودش بیشتر بود. و بعضی از شاگردانش آن را هزار مرتبه می‌گفتند و بعضی کمتر و بعضی بیشتر. و شنیدم که بعضی از آنان سه […]
سه عمل بسیار تأثیرگذار در قلب
من از یکی از اساتید بزرگم که حکیم عارف و آموزگار خیر و طبیب کاملی چون او ندیده‌ام[1] پرسیدم: کدام یک از اعمال جوارح را که شما تجربه نموده‌اید، اثرش در قلب بیشتر است؟! فرمود: سجده‌ی طولانی در هر روز که آن را ادامه دهد، و جدّاً طول بدهد تا یک ساعت و یا سه […]
غفلت بشر
چگونه ممکن است انسان مثلاً معتقد باشد که خداوند در شب‌های جمعه از آغاز تا پایانش او را دعوت می‌کند و می‌گوید: «آیا صاحب حاجتی هست که از من بخواهد، تا حاجتش را ادا کنم؟! آیا کسی هست که استغفار بکند، تا من گناهانش را ببخشم؟!..» و همین‌طور تا صبح «آیا کسی هست؟ آیا کسی […]
بزرگترین سرمایه‌ی انسان
بر خردمند است که آن‌گاه که فهمید که برای وقت و زمان‌ها احکام و اشاراتی است و این‌که: وقت او در مدّت عمرش، به منزله‌ی سرمایه‌ی بسیار مهمّی است؛ به گونه‌ای که ممکن است با آن در هر دم سودهای بزرگ و ملک‌های بسیار بلکه سلطنتی همیشگی به دست آورد؛ باید از این‌که چیزی از […]
اهمّیّت اشتغال به عیوب خویش
هر گاه خداوند بنده‌ای را در برابر نفسش یاری کرد، به او عیوب نفسش و آفات و آسیب‌های عملش و درهائی که شیطان از آن‌ها به درون می‌خزد را می‌شناساند. پس نفسش او را از دیگران باز می‌دارد، تا کارش بدان جائی رسد که گمان می‌کند در میان مردم کسی در بد کرداری و زشت‌خوئی […]
از بزرگترین و سودمندترین اصول مجاهده
سخن [امام جعفر صادق (ع)] که می‌فرماید: «دیگران را هرگز رسوا مکن چنانکه خداوند گناه بزرگتر از آن را بر تو پوشیده است. و به عیب نفس خودت بپرداز نه آنچه مسأله آن به تو مربوط نمی‌شود…» می گویم: این اصل از بزرگترین اصول مجاهده و از سالم‌ترین و پرسودترین آن‌ها است. و در آن […]
نتیجه‌ی معرفت شهودی نفس
هر گاه به بنده، نور معرفت نفس –که رسیدن به معرفت پروردگار با آن ممکن است- داده شد، با این نور، ملکوت این عوالمی را که برای مردم محسوس است می‌بیند، و انسانی ملکوتی می‌گردد؛ و به جهت غلبه‌ی روحانیّتش، به منزگاه جاودانی وارد می‌شود و این است مقصود از بازگشت به دار الخلود و […]
تلاشی مؤثّر
[انسان] اگر به این ترتیب [به طور عمیق] در سرانجام کارها و احوالش اندیشید، کم‌ترین اثرش جدائی از گناهان است. و عدم تأثیر آن در اغلب مردم به این جهت است که آنان خود را از یاد مرگ و قبر به فراموشی می‌زنند. و اگر اتّفاقی بیفتد و مرگ را به یادشان اندازد، برای نکاستن […]
نفع یاد مرگ، برای حرکت
سودمندترین کار برای کسی که در آغاز کار است، اندیشه‌ی در مرگ و سختی سکراتش و هراس در شدّت و درد و افسوس و جدائی از تمام دوستان و همدم‌ها و وحشت و تاریکی و تنهاوی و اندوه و حشرات و رنج قبر است. «و فِی ذِکرِ هَول المَوت و القَبرِ و البَلا عن اللَّهو […]
فکری اثرگذار
هنگامی که انسان در عظمت مسأله‌ی آخرت و بهشت و دوزخ اندیشید، و لذّت انواع نعمت‌های بهشتی و نشاط و شادی و کرامتش را، و حسرت از محروم ماندن از آن‌ها و سپس رنج انواع عذاب‌های آخرت و وقوع آن‌ها بر نفسش را تصوّر کرد، نظیر فکری که در لذّت‌ها و دردهای مورد انتظار دنیایی […]
روزی که همه چیز، آشکار می‌شود
مخفی نباشد که شرمگین نبودن ما از بدی حال و زشتی اعمال‌مان در این دنیا، و شرمساری‌مان در روز قیامت، به جهت عللی است که برای اندیشمند پنهان نیست: اوّل: جهل از جهات بسیار، به نعمت‌های بی‌شمار خداوند. دوم: جهل به تمام بدی‌ها و کارهای زشت‌مان و نیز درجه‌ی زشتی‌شان. سوم: که عمده هم هست، […]