نخست بايد دانست:
آفرينش و ساختار وجودى و زيستى جنس زن براى كارهاى عاطفى و سبك و لطيف آفريده شده و كارهايى كه به توانايى بالاى جسمى نيازمند است، متناسب وجود مرد مى باشد. از اين رو، وظايفى كه اسلام براى هر يك از زن و مرد مقرر كرده، بر اساس هماهنگى و تناسب با ساختار وجودى آنهاست. در اينجا به برخى از وظايف مردان كه در ايجاد روابط دوستانه و صميمانه بسيار مؤثر و سازنده است، اشاره مى شود:
1 – تأمين رفاه خانواده
شكى نيست؛ كه بر اساس آيات و روايات اسلامى، نظام مطلوب خانواده براساس مشورت و در نهايت با سرپرستى و مديريت اجرايى مرد سامان دهى مى شود.
خداوند مى فرمايد: «الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَى النِّساءِ»؛[1] «مردان، سرپرست زنانند».
مرد از آن جهت كه به طور معمول از جنبه اداره زندگى و نيروى جسمى قوى تر است، سرپرست خانواده مى باشد. او در اين زمينه دو وظيفه دارد؛ يكى وظيفه شرعى و قانونى به عنوان تأمين نفقه زن و فرزند و فراهم سازى شرايط ضرورى زندگى و ديگرى از نظر اخلاقى و انسانى وظيفه تأمين رفاه و راحتى خانواده را دارد كه چيزى فراتر از تأمين نفقه و هزينه زندگى است. از اين رو تكاليفى را بر دوش او مى گذارد. اگر مرد در هزينه كردن حاصل دسترنج خود سخاوت و گشاده رويى به خرج داد، مِهر و شادابى و صفا را در خانواده چند برابر كرده و باعث افزايش محبت و تحكيم بنيان خانواده مى شود.
اين نوع تعامل و رفتار همان نيكى و احسان است؛ كه در روايات به آن تأكيد شده است.
از رسول اكرم (صلی الله علیه وآله) نقل شده: «بهترين شما كسى است كه بهترين براى خانواده اش باشد و من براى خانواده ام بهترين هستم».[2]
و نيز آن حضرت مى فرمايد: «از ما نيست كسى كه وسعت زندگى بر او داده شود و او بر خانواده اش سخت بگيرد».[3]
و در حديث ديگرى مى فرمايد: «هركس به بازار رود و هديه اى براى خانواده اش بخرد و ببرد، [پاداش او] مانند كسى است كه براى نيازمندان صدقه مى برد.»[4]
امام رضا (علیه السلام) مى فرمايد: «سزاوار است انسان بر خانواده اش فراخى و توسعه دهد تا مرگ او را آرزو نكنند.»[5]
مرد نبايد تصور كند؛ كه بخل ورزيدن و جمع آورى اموال و سخت گيرى بر زن و فرزند، زهد و ارزش محسوب شده و با اين كار از پاداش الهى بهره مند مى شود؛ بلكه بر اساس رواياتى كه گذشت اين نوع تصور تصورى باطل و ضدارزش است و مرد مى بايست در زمينه توسعه مالى و رفاهى خانواده بسيار مثبت و با سخاوت و گشاده رويى با آنان برخورد كند.
2 – تأمين آسايش خانواده
مرد كه در بيرون خانه مشغول كار و تلاش است، سزاوار است زمان رفت و آمد خود را تنظيم نموده و بر طبق برنامه عمل نموده و بدون علت، تأخير در بازگشت به منزل نداشته باشد كه باعث نگرانى و اضطراب خانواده نشود.
مرد بايد خود را ملزم بداند كه بعد از فراغ از كار براى استراحت به كانون گرم خانواده بازگردد و نسبت به آنان بى توجهى نشان ندهد.
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده كه: «بر مرد سزوار نيست در شهرى كه خانواده اش آنجا زندگى مى كند، جاى ديگرى به استراحت بپردازد.»[6]
رسول اكرم (صلی الله علیه وآله) مى فرمايد: «نشستن مرد در كنار خانواده اش، نزد خداى بزرگ دوست داشتنى تر از اعتكاف [و نشستن] در اين مسجد من است.»[7]
اين به جهت تأمين نيروى عاطفى زن است. خانواده هر كس، چشم اميدشان به او است؛ پدر در عين اين كه پدر و مدير بوده، همسر است، بايد دوست و دلسوز براى خانواده باشد و اگر ثروتى دارد، از آن ها است و اگر زحمتى مى كشد، براى راحتى آنان است. پس بايد در خانواده به گونه اى عمل كند كه همسر و فرزندان، در رفاه و آرامش باشند.
هر گونه خشونت و سخت گيرى و يا بى توجهى به خواست خانواده، ممكن است زندگى را تلخ و محبت را از دل خانواده بيرون ببرد. سخت گيرى هاى بى مورد و بهانه گيرى هاى نابجا و در تنگنا قرار دادن خانواده شايسته نيست. سخت گيرى در هزينه زندگى و در فشار اقتصادى قرار دادن خانواده به صلاح نيست يا سخت گيرى در رفت و آمد ممكن است پيامدهاى ناگوارى در پى داشته باشد.
پدر خانواده بايد در عين نظارت و جديت در تربيت، از سخت گيرى هاى بى مورد دورى جويد. زمانى كه اعضاى خانواده همه در كنار هم هستند به قدرى لذت بخش است كه بعضى خانواده ها به طور منظم زمانى را براى بحث و گفت وگو در مورد مشكلات يا حتى صحبت در مورد اتفاقات خوشايندى كه براى شان رخ داده است، اختصاص مى دهند.
سپرى كردن اوقاتى از روز يا هفته براى دور هم جمع شدن اعضاى خانواده به كودكان حس همبستگى مى دهد، تا جايى كه حتى وقتى بزرگ شوند به خانواده خود احساس تعلق و وابستگى دارند. بعضى خانواده ها به طور مرتب و به صورت دسته جمعى در مراسم مذهبى شركت مى كنند (مثلاً همه با هم به مسجد مى روند) و بعضى ها آخر هفته به پارك مى روند. يك شام ساده و لذت بخش كه همه آن را دوست دارند، انجام چند بازى با حضور همه اعضاى خانواده، به سينما رفتن و همين جشن هاى كوچك كودكان را به صرف وقت بيشتر در كنار ديگر اعضاى خانواده علاقه‌مند مى كند.
3 – احترام به زن
زن از نظر اسلام امانت خدا در دست شوهر و از نظر دخالت در امور زندگى شريك مرد و از نظر تربيت فرزندان مادر خانواده است. هر مردى وقتى ازدواج مى كند، بايد همسرش را احترام كند و هرگز او را اذيت و آزار نرساند و ايشان را تحقير و به استهزاء نگيرد.
خداوند مى فرمايد «وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ».[8]
حضرت صادق (علیه السلام) از پدرش نقل كرده كه فرمود: «هر كس زن گرفت، بايد او را گرامى دارد و به او احترام كند.»[9]
حضرت على (علیه السلام) مى فرمايد: «زنان امانت خدا بر شما هستند. به ايشان زيان نرسانيد و برايشان سخت نگيريد.[10] همانگونه كه ساير امانت هاى الهى ارزشمند و قابل اكرام و احترام است، زن نيز بايد آنگونه كه شايسته است مورد احترام شوهر قرار گيرد؛ چه اينكه در قيامت خداوند متعال از امانت هاى خود سؤال مى كند كه با آنها چگونه رفتار كرديد. آيا حق امانتدارى را به جا آورديد؟!
به همين جهت است كه وقتى حضرت، همسر خود حضرت فاطمه (علیهاالسلام) را به خاك مى سپارند، مى فرمايد: «امانت خدا از دست من گرفته شد».
4 – اظهار محبت به زن
گفته شد كه ثبات بنيان خانواده بر پايه مهر و محبت است. هم زن بايد به مرد اظهار مودت و دوستى نمايد و هم مرد به زن ولى نياز زن به عشق و علاقه بيشتر است و مرد بايد محبت قلبى خود را بيرون بريزد. مرد بايد بداند كه زن از نظر ساختار زيستى با او تفاوت دارد مرد بنده شهوت است و زن در بند محبت مرد است مرد زنى را دوست دارد كه او را پسنديده و انتخاب كرده باشد و زن مردى را دوست دارد كه ارزش او را درك كرده باشد و محبت خود را از قبل اعلام كرده باشد. هر كسى مى تواند با دو زبان سخن بگويد؛ زبان عاطفه و احساس، و زبان عقل و منطق. زبان عاطفى به خاطر ارتباط مستقيمى كه با قلب و جان شنونده دارد، تأثير بسيارى در ايجاد محبت مى گذارد.
ابراز عشق صريح و صادقانه (جملات عاشقانه) لحظه هاى زندگى را شيرين و لبريز از لذت و هيجان مى كند.
به قول «مترلينگ»: «زندگى وقتى لذت بخش است كه در آن، لذات كوچك و عشق هاى كوچك وجود داشته باشد و همين چيزهاى كوچك است كه ما را به زندگى پاى بند مى كند.»[11]
واژه هاى عاشقانه و دلنشين، به طور شگفت انگيزى مى تواند آفريننده ى لذت هاى كوچك باشد. ابراز محبت با صراحت و در عين صداقت و راستى در حالى كه آميخته با هيجانات روحى است، محبت را تا مرز عشق مى رساند كه شيرينى و لذت آن را بايد در عمق دل ها جستجو كرد ولى پنهان كردن عشق، محبت را خفه مى كند و مى ميراند. هيچ گاه نبايد غرور مرد مانع از ابراز عشق و علاقه به همسرش شود، يا در طول زمان مشكلات زندگى و گاه مشاجرات و درگيرى ها، باعث ترك ابراز عشق و علاقه شود؛ بلكه بايد همواره و در همه حالات زندگى طورى رفتار كند كه فضاى عاطفى از بين نرود و جايى براى گفتن جملات عاشقانه و البته صادقانه بماند.
نبى اكرم (صلی الله علیه وآله) مى فرمايد: «اين سخن مرد كه به همسرش مى گويد: واقعا تو را دوست دارم، هرگز از قلبش خارج نخواهد شد.»[12]
و نيز مى فرمايد: «هر چه ايمان انسان كامل تر باشد به همسرش بيشتر اظهار محبت مى نمايد.»[13]
امام صادق (علیه السلام) مى فرمايد: «محبت و دوستى زنان يكى از اخلاق پيامبران است.»[14]
پی نوشت ها
[1] – نساء 4، آيه 34.
[2] – «خَيْرُكُمْ خَيْرُكُمَ لِاَهْلِهِ و أنا خَيْرُكُمْ لِاَهلى»؛ وسائل الشيعه، ج 14، ص 221.
[3] – «لَيْسَ مِنّا مَنْ وُسِّعَ عَلَيْهِ ثُمَّ فَتَّرَ عَلى عِيالِهِ»؛ مستدرك الوسائل، ج 15، ص 256.
[4] – «مَنْ دَخَلَ السُّوقَ فَاشْتَرى تُحْفَةٌ فَحَمَلَها اِلى عِيالِهِ كانَ كَحامِلِ صَدَقَةٍ اِلى قَوْمِ مَحاوِيجِ»؛ وسائل الشيعة، ج15، ص227.
[5] – «يَنْبَغى لِلرَّجُلِ اَنْ يُوَسِّعَ عَلى عِيالِهِ لِئَلاّ يَتَمَنّوا مَوْتَه»؛ من لايحضره الفقيه، ج 2، ص 68.
[6] – «هَلكَ بذى المروةَ انْ يبيت الرّجل عن مَنْزِله بالمصر الذى فيه أهلُه»؛ وسائل الشيعه، ج 14، ص 122.
[7] – «جُلُوسُ الْمَرْءِ عِنْدَ عِيالِهِ اَحَبُّ اِلَى اللّه تَعالى مِن اِعْتِكافٍ فِى مَسْجِدى هذا»؛ ميزان الحكمة، ج4، ص287.
[8] – نساء 4، آيه 19.
[9] – «مَنْ اِتَّخَذَ اِمْرَأةً فَلْيَكْرِمْها»؛ (بحارالانوار، جلد 103، ص 224).
[10] – «اِنَّهُنَّ اَمَانَةُ اللّه عِنْدَكُمْ فَلا تُضارّوهنُنَّ وَلا تَعْضِلُهُنَّ»؛ مستدرك الوسائل، ج 4، ص 251.
[11] – راز تفاهم در زندگى زناشويى، ص99.
[12] – «قَوْلُ الرَّجلِ لِلْمَرْأَةِ اِنّى اُحِبُّكَ لايَذْهَبُ مِنْ قَلْبِها اَبَدا»؛ وسائل الشيعة، ج 20، ص 23.
[13] – «كُلَّما اَزْدادَ الْعَبْدُ اِيمانً اِزْدادَ حُبًّ لِلنِّساءِ»؛ بحارالانوار، ج 103، ص 228.
[14] – «من اخلاق الانبياء حب النساء»؛ بحارالانوار، ج 100، ص 236.