معرفی کتاب: «زیارت از دیدگاه علما و عرفای فریقین»
زیارت قبور معصومین علیهم السلام و اولیای الهی امری مستحب و دارای اثرات معنوی و تربیتی زیادی است که باعث شکوفایی استعدادهای معنوی و رشد روحی زائر میگردد. و موجب دگرگونی روحی و معنوی بسیاری از زائران می شود. مولف در صدد این است که زیارت اولیای الهی و بزرگان را بعد از مرگشان، همانند زمان حیاتشان نشان دهد.
مشروعیت سفر برای زیارت قبور
از جمله امور پسندیده و سنت جا افتاده نزد مسلمین حضور بر سر قبور اولیای خدا و زیارت قبور آنها می باشد که در این زمینه روایاتی نیز وارد شده است. در نیمه اوّل قرن هشتم، شخصی به نام «ابن تیمیه» ظاهر شد و زیارت قبور را نوعی بدعت دانست و سفر برای زیارت قبور، حتی قبر پیامبر را نامشروع خواند. این عقیده هم اکنون نیز در میان وهابیت جاری است که در نوشتار حاضر درباره این عقیده وهابیان مطالبی بیان خواهد شد.
مبانی فقهی توسل و زیارت
زیارت و توسل که از شعائر الهی به شمار می رود یکی از افعال رایج و متداول جامعه دینی بوده و در منابع اسلامی بر آن تاکید شده است.اصل مساله توسل مورد قبول فرق اسلامی است لکن علماء اسلامی در توسل به انبیاء و اولیاء الهی پس از مماتشان اختلاف کرده اند.برخی از علماء حکم به جواز و یا استحباب و وهابیان قائل به حرمت آن هستند.سلفیان به علت ناآشنایی با آیات قرآن کریم و عدم تعمیق درآن به آیاتی تمسک کرده و دیگر مسلمانان را متهم به شرک و کفر می نمایند لکن اولا مقصود قرآن از آن آیه ها،نهی عبادت مشرکین در برابر معبودهای خیالی است.دوما مسلمانان اعتقاد به الوهیت و ربوبیت پیامبر و اولیاء الله نداشته و این بزرگواران را در تاثیر گذاری مستقل نمی دانند بلکه فاعل حقیقی را خداوند می دانند؛توسل عین توحید است،آنها معنی عبادت و شرک را به خوبی نفهمیده اند. زیارت آن گونه که وهابیان پنداشته اند بدعتی نو در شیعه نیست مسلمانان از صدر اسلام تا کنون به استحباب زیارت قبر پیامبر اکرم(ص) اتفاق نظر دارند امامیه زیارت قبور ائمه اطهار (ع) را مستحب می دانند،در قرآن آیات مختلفی وجود دارد که می توان حکم جواز و یا استحباب زیارت قبور را بدست آورد ضمن آنکه احادیث وارده و سیره بزرگان دینی نیز بر این امر تاکید دارد؛زیارت از احکام ضروری نیست که هر کس بر خلاف آن اجتهاد کند بتوان او را تکفیر نمود زیرا (للمخطئی اجرٌ للمصیب اجران)
فلسفه زیارت پیامبر (ص)
زیارت پیامبر اعظم(ص) به عنوان یک اصل مسلّم و سنّت حسنه، در روایات متواتر فریقین مورد تأکید و اهتمام فراوان است. وهابیان کدر این مورد فتوایی خلاف نظر اسلام صادر کرده اند که بر اساس رأی فقهی آنها، بار سفر بستن و شدّ رِحال به قصد زیارت مضجع نورانی نبی اعظم(ص) حرام است و از مصادیق سفر معصیت به شمار می آید که مسافر باید نماز خود را در آن تمام بخواند. در این مقاله سعی شده تا به بررسی دلایل و مستندات حرمت زیارت پیامبر اعظم(ص) از بعد فقهی بپردازد و آنها را مورد نقد قرار دهد.
دلایل وهابیان در تحریم بنا بر قبور، زیارت قبور و بهانه های واهی وهابیت (4)
از علل جنایات وهابیت می توان به تحریم بناء بر قبور و زیارت قبور اشاره کرد، که در این نوشتار با بررسی دلایل وهابیت بر تحریم بناء بر قبور به این نتیجه دست یافته که وهّابیان بر اثر عدم قدرت کافی علمی بر تحلیل مسائل اسلامی به خصوص مسأله توحید و شرک، باعث شده تا در مسأئلی چون زیارت، شفاعت و یا بنای برقبور و امور دیگری از این قبیل، همه را به نحوی مخالف شرع دانسته و با مسأله «شرک» و «بدعت» پیوند زدند و با آن مخالفت نمودند.
زیارت قبور و بهانه های واهی وهابیت (3)
زیارت قبور پاکان و صلحاء یک نوع سپاسگزاری و قدردانی ازتلاش، ایثار و فداکاری آنان بوده و یاد و خاطره آنها آتش عشق را در دلهای صاف و پاکیزه، داغتر وشعله ورتر می سازد. از این رو بزرگداشت مقام این گروه در حال مرگ، همانند حال حیات آنان، لازم و مایه شناسایی مکتب آنان وحفظ و نگهداری آن در اعصار آینده است.
زیارت قبور و بهانه های واهی وهابیت (2)
مساله زیارت قبور، بر خلاف زعم و پندار وهابیت که آنرا دستمایه توسل و ارتباط به شخص در گذشته و در نتیجه نفی توحید افعالی می دانند، امریست که از دیرباز مورد توجه پیامبر خدا، صحابه و صلحا از صدر اسلام تا کنون دارد که آثار و فوائد تربیتی قابل توجهی را بر شخص و جامعه می گذارد.
زیارت قبور و بهانه های واهی وهابیت (1)
در احادیث نبوی که در کتب معتبر آمدته است بر زیارت قبر آن حضر ترغیب شده، مخصوصا برای کسانی که به حج آمده اند توصیه شده که برای زیارت قبر نبوی(ص) به مدینه سفر نمایند. زیارت قبور در ابتدای اسلام نهی شده بود به خاطر اعمال جاهلی که در کنار قبور انجام می‌گرفت، اما بعد از مدتی پیامبر خدا(ص) فرمودند من شما را از زیارت قبور نهی می کردم ولی از این به بعد به زیارت قبور بروید که آخرت را به یاد شما می‌اندازد. زیارت قبور علاوه بر تذکر آخرت، بزرگداشت مقام اولیای الهی نیز می‌باشد. لذا مذاهب اسلامی بر جواز زیارت و سفر به زیارت حکم داده اند بر خلاف وهابیت که از آن نهی کرده است.
زیارت و توسل و رابطه آن با توحید عبادی
رساله موجود با موضوع «زیارت و توسل و رابطه آن با توحید عبادی» از چهار بخش و یک مقدمه تشکیل شده است. در بخش اول با عنوان کلیات که از سه فصل تشکیل شده به بحث مفهوم شناسی زیارت ،توسل و توحید عبادی پرداخته شده و نظرات مختلف تفسیری و کلامی فریقین در مفهوم اصطلاحی آن ها آمده است. بخش دوم با عنوان زیارت و رابطه آن با توحید عبادی که مشتمل بر شش فصل است،در فصل اول پیشینه زیارت آن از منظر قرآن ،روایات،سیره مستمره مسلمین از صحابه،تابعین و علمای مذاهب بررسی و در فصل سوم نیز به مباحث عقلی جواز زیارت و شرعیت آن پرداخته است. در فصل چهارم این بخش از حیات پس از مرگ و عالم برزخ به عنوان بحثی جنبی و لازم در کنار زیارت سخن به میان آمده و آن را از منظر قرآن و روایات و مباحث عقلی مورد تحلیل و بررسی قرار داده ایم. در فصل پنجم،به مفاهیم اسلام،توحید و شرک،و ملاک های آن دو پرداخته شده و مباحثی همچون تکفیر،ملاک الوهیت،و معتقدات شرک آلود وهابیت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. فصل ششم این بخش نیز شبهات امر زیارت را در پی دارد.بخش سوم،مربوط به توسل و رابطه آن با توحید عبادی است که شامل :فصل اول پیشینه توسل ،فصل دوم اقسام آن و فصل سوم توسل از منظر قرآن و روایات و سیره سلف و علماء مذاهب و فصل ششم و هفتم نیز مباحث عقلی و رابطه توسل با توحید عبادی است. در این فصل چگونگی سازگاری توسل با توحید عبادی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است،فصل هستم نیز مباحث شبهات توسل است. بخش چهارم ،مباحث زیز مجموعه ای زیارت و توسل مانند:تبرک ،شفاعت ،استغاثه،مجالس بزرگداشت(میلاد و رحلت)،از نظر جواز شرعی و رابطه و سازگاری آن ها با توحید الوهی یا عبادی مورد بحث و بررسی است. در فصل آخر قسم به غیر خداوند مطرح گردیده است.به هر حال آنچه در این رساله مهم بوده،یکی بررسی جواز شرعی زیارت و توسل و تبرک و شفاعت و … است که این مساله از منظر فریقین شیعه و سنی اثبات گردیده است،و تکیه بیشتر بر اساس منابع اهل سنت بوده است. و دیگر رابطه این دو با توحید عبادی است،که سعی شده منافات نداشتن و در عین حال تطابق این اعمال با توحید عبادی بررسی می شود،و در ضمن این بحث ها ،ملاکات توحید و شرک ،و مساله تکفیر و روابط مسلمین با یکدیگر در این زمین بررسی می گردد. آنچه که در این بحث ها بیشتر مورد نظر بوده عقائد مقارن شیعه و سنی در این باره بوده،که نظریه علماء هر دو مذهب در این باره و سیره کلیه مسلمین غیر از وهابیت مد نظر قرار گرفته است.
زیارت و احکام قبرها و مساجد از دیدگاه تشیع و وهابیت
یکی از مسائل مورد اختلاف وهابیت با دیگر مذاهب اسلامی حتی با اهل سنت موضوع زیارت قبور می باشد. عالمان وهابی زیارت را امری شرک آمیز می دانند. وهابیان ساختن بنا بر روی قبور را حرام دانسته و به همین دلیل قبرستان بقیع و بسیاری از قبور دیگر را که دارای بنا بود با خاک یکسان کردند. در این مقاله نظر و اعتقاد وهابیون در مورد زیارت و احکام قبرها و مساجد توضیح داده خواهد شد.
زیاراتی که به ناحق حرام شدند
ابن تیمیه و تابعان او از وهابیت، زیارت قبر اولیای الهی از جمله رسول الله(ص) را منع کرده و از سفر به این زیارات نهی می‌کنند، تا جایی که این تیمیه چنین اشخاصی را خارج از اسلام و این اعمال را موجب شرک می داند، وهابیت نیز با برداشت غلط از قرآن، توسل و زیارت قبور اولیای الهی را مانند عبادت بتها توسط مشرکین جاهلی قلمداد می کنند. اما این رویه بر خلاف آیات قران و روایات نبوی منقول در کتب روایی اهل سنت می‌باشد، همچنین صحابه نیز در ایام حیات خود به زیارت قبر پیامبر می رفتند و به ایشان توسل می‌جستند، و از نظر عقل نیز زیارت قبور منافاتی با توحید ندارد، به همین خاطر علمای مذاهب اربعه اهل سنت حکم به جواز و استحباب زیارت قبور و سفر برای آن داده اند، اما حکم وهابیت بر خلاف منابع اسلامی و بر خلاف همه مذاهب می‌باشد.
جایگاه زیارت نبی اعظم (ص)در منابع و مذاهب اسلامی
زیارت نبی اعظم (ص) در منابع اسلامی چه حکم و جایگاهی دارد؟ هدف اصلی نگارش این مقاله پاسخ علمی به پرسش بالاست. پس از تحقیق و بررسی منابع فریقین می توان نتیجه گرفت: مستحبات زیارت پیامبر (ص) که با ادله قطعی ثابت است، اختصاص به شیعیان ندارد و از اجماعیات اسلامی بلکه از ضروریات دین محسوب می شود و فتوای بعضی منحرفان به پیروی از ابن تیمیه مبنی بر حرمت شدّ رحال به قصد زیارت قبر پیامبر (ص) فاقد وجاهت علمی است. زیارت پیامبر (ص) موهبتی است که مسلمانان در پرتو اجتماع در اطراف این کانون نور می توانند به وحدت برسند.
توسل و زیارت در سیره معصومین(ع), صحابه و تابعین
توسل که به معنای وسیله قرار دادن یک شی ء یا یک شخص نزد بارگاه الهی, برای رسیدن به هدفی مشروع می باشد, با وجود آن که از سابقه ای طولانی در میان مسلمانان برخوردار است، اما مشروعیت آن از سوی برخی دیگر, مورد تردید واقع شده و شبهاتی درباره آن مطرح گردیده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی این مسأله در سیره معصومین (ع), صحابه و تابعین پرداخته است. توسل از نظر عقلی, امر پذیرفته شده ای است و در سلسله مراتب موجودات, که هر وجودی سبب وجود پایین تر از خود می-باشد, وجود پایین تر برای رسیدن به کمال, به وجود بالاتر متوسل می شود. در آیات قرآن کریم نیز از توسل به انبیاء و شفیع قرار دادن ایشان توسط دیگران, خبر داده شده است. همچنین آموزه های اسلامی, بر حیات اولیای الهی پس از مرگ, گواهی می دهد. پس آن ها می توانند مورد توسل واقع شوند. در سیره معصومین( ع) نیز موارد متعددی از توسل مشاهده می شود. تبرک جنازه خدیجه به عبای پیامبر, تبرک جنازه فاطمه بنت اسد به لباس پیامبر, و تبرک جویی حضرت زهرا (س) به تربت رسول خدا(ص) در منابع فریقین نقل شده است. در سیره تمام ائمه (ع) نیز توسل و زیارت, وجود داشته است. همچنین نماز استسقای خلیفه دوم و شفیع قرار دادن عموی پیامبر در نزد خدا, در منابع مختلفی از اهل سنت نقل شده و آن را مخالف آموزه های دینی خود نمی دانستند. حتی بزرگان مذاهب اهل سنت, یعنی ابوحنیفه, مالک, شافعی و احمد بن حنبل, در زندگی خود, بارها به توسل و زیارت پرداخته اند و گزارش آن در تاریخ باقی مانده است. در برابر تمام این دلایل عقلی و نقلی، و مستندات تاریخی، ابن تیمیه طلب حاجت و توسل به اولیای الهی را شرک می داند. در حالی-که او پیرو مذهب حنبلی است و احمد بن حنبل, بوسیدن قبر پیامبر و تبرک به آن را جایز می دانست.
تطور مسئله زیارت اهل قبور در تشیع و تسنن
مساله زیارت قبور، در صدر اسلام به صورت بسیط و بدون شاخ و برگ ،مطرود بود. در قرآن به صراحت ،دستوری برای زیارت قبور رفتن یا منع از آن وجود ندارد.طبق گزارش برخی روایات ،در مقطع زمانی خاصی ،اصل زیارت قبور توسط نبی مکرم اسلام،ممنوع شد؛اما پس از مدتی این منع ،توسط ایشان نسخ شده و آن خضرت بر جوار بلکه استحباب آن،دستور داد.این حکم و مقدماتش به عنوان اصلی در بین مسلمانان پذیرفته شده بود. کم کم در بین مسلمانان ،مساله زیارت قبور،دارای شاخ و برگ زیادی شد.اوج بحث ،پیرامون زیارت قبور توسط ابن تیمیه رقم خورد. او با این که اصل زیارت قبور را پذیرفته بود سفر برای زیارت را ممنوع دانست و مباحث جدیدی را پیرامون مساله زیارت قبور ،مطرح کرد. در این رساله به این نتیجه رسیده ایم که اصل زیارت قبور،هیچ مخالفی ندارد ؛اما سفر برای زیارت قبور علی رقم حکم به جواز توسط اکثر مسلمانان،به وسیله ابن تیمیه و پیروانش از جمله وهابیت مورد تشکیک قرار گرفت. این پایان نامه ،پس از بررسی مساله زیارت قبور در قرآن و سنت رسول خدا،ائمه معصومین علیهم السلام و صحابه ،به سیره علمی (در بخش حدیث ،فقه،کلام و عرفان) و عملی شیعه و سنی در مساله زیارت قبور پرداخته است.