برچسب: ابن خلدون

ابن خلدون، مقدمه، تاریخ

یکی از موضوعات بحث برانگیز و قابل تأمل در حوزۀ علوم، بالاخص علوم انسانی و از جمله تاریخ، مبحث فلسفۀ علم است. صاحب­نظران و متفکران بسیاری در این عرصه گام نهاده­اند. ابن خلدون نیز یکی از آنهاست. او با مباحث ارزنده­ای که در باب فلسفۀ علم ارائه کرده، توجه شمار زیادی از پژوهش­گران را به خویش جلب نموده است.
نویسنده، در این نوشتار به معرفی شخصیت و آثار ابن خلدون، خصوصاً مقدمه که مهم­ترین کتاب در باب اندیشه­های او می­باشد، پرداخته است. هم چنین بررسی تاریخ از دیدگاه ابن خلدون و یافتن پاسخ سؤالاتی بنیادی دربارۀ این شخصیت از بطن اندیشه و آثار وی، اصلی­ترین رسالتی است که این مقاله بر دوش دارد.

فرجام تاریخ؛ جستاری دربارة غایت تاریخ در نگرة شماری از متفکران

شناخت «آیندۀ تاریخ» یا «غایت تاریخ» از دیرباز اندیشه اهل نظر را به خود مشغول داشته و آنان را با این پرسش اساسی روبرو کرده است که با فرض غایت‌مندی تاریخ، چه آینده‌ای فراروی بشر قرار دارد؟ البته، این پرسش، اذهان توده مردم را نیز می خلد، اما آنان با خوش بینی یا متأثر از سنت های رایج و یا تحت تأثیر آموزه‌های دینی و فرهنگ غالب، کم و بیش به ارضاء نیاز خود فائق می‌شوند، اما متفکران به آسانی با آن پیوند نمی‌یابند. این مسئله در طول تاریخ از دغدغه های جدی بوده است، به ویژه در زمان‌هایی که سختی های متوجه حیات بشری، مدتی طولانی تداوم می‌یافت. از منظر اینان، تاریخ نمی‌توانست امری بی پایان و بدون فرجامی مشخص باشد، از این رو دسته‌ای از اندیشه‌گران در صدد تفسیری فراگیر و معنادار از زندگی برآمدند تا در پرتوی آن، رویدادهای خرد و به ظاهر آدم آفرید را توجیه نمایند و هم چنین، نوید زندگی بهتر را دهند و این امر تنها در سایة شناسایی پدیده‌ای هدف‌مند و غایت‌مدار به نام «تاریخ» قابل دست‌یابی می‌نمود. از این رو در دوره‌های اخیر، به ویژه در میان محققان غربی، گفت و گوهای زیادی در این باره انجام شده است. دستۀ بزرگی از کسانی که به این پدیده می‌پردازند، متأثر از آموزه‌های دینی‌اند، اما پاره‌ای از اندیشه‌گران از دیدگاه فلسفی بدان توجه می‌کنند و به زعم خویش می‌کوشند تا با شناخت «تاریخ به مثابۀ واقعیت» سمت و سوی حرکت آن را دریابند و از طریق آن، دریچه‌ای برای نگاه به «آینده» بگشایند و دورنمای زیست بشری را پیش بینی نمایند. این نوشتار دیدگاه سه تن از فیلسوفان تاریخ یعنی ابن خلدون، ویکو و هردر را به اختصار بررسی می‌کند تا نشان دهد از دیدگاه اینان، غایت تاریخ چیست؟ این­گونه بررسی­ها را باید مطالعاتی مقدماتی برای درک جامعة موعود مهدوی به مثابة آیندة روشن بشریت برشمرد.

دیدگاه معرفت شناختى و روش شناختى ابن خلدون‏ درباره‏ى تاریخ‏

عبدالرحمن‏بن خلدون به عنوان پدر فلسفه تاریخ شناخته شده است. براى بیش‏تر پژوهشگرانى که به بررسى اندیشه‏هاى ابن خلدون پرداخته‏اند، دیدگاه‏هاى او در عرصه فلسفه نظرى تاریخ جاذبه بیش‏ترى داشته است. بررسى دقیق مقدمه نشان مى‏دهد که ابن خلدون افزون بر ارایه یک نظام نظرى براى بررسى چگونگى تحول جوامع انسانى، دیدگاه‏هایى را مطرح مى‏کند که در چارچوب فلسفه علم تاریخ یا فلسفه انتقادى تاریخ در خور بررسى است. این نوشتار بر آن است که نخستین بارقه‏هاى مباحثى چون تاریخ انتقادى، جامعه‏شناسى تاریخى و روان‏شناسى تاریخى در مقدمه قابل جستجو و شناسایى است.