جایگاه غدیر در سقیفه
ماجرای غدیر خم که محتوای آن نصب امام علی (ع) به جانشینی پیامبر (ص) از سوی خداوند واعلام پیامبر است، علاوه بر جنبه تاریخی آن، در طول تاریخ تشیع به عنوان یکی از مهم ترین پشتوانه های کلامی اثبات امامت از دیگاه شیعه تلقی شده است.
در این معرکه طبیعتا مخالفان این مبنای کلامی ساکت ننشسته و سعی کرده اند تا از راه های گوناگون همچون انکار تاریخی این ماجرا و یا عدم دلالت آن بر جانشینی، این پشتوانه را از کار بیاندازند.
نوشته های امامیه در طول تاریخ و به ویژه در دوره معاصر که اوج آن را می توانیم دراثر گرانسنگ علامه امینی با عنوان (الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب) مشاهده کنیم، به خوبی توانسته است در هر دو عرصه اثبات تاریخی غدیر و اثبات دلالت آن بر جانشینی خود را موفق جلوه دهد.
اما در این میان، شبهه ای قدیمی وجود دارد که اخیرا مستندات قوی تری برای آن یافته اند و آن اینکه اگر واقعا غدیری وجود داشت، پس اولا چرا سقیفه بر پا شد و ثانیا چرا در سقیفه و یا پس از آن تا سالها استنادی به غدیر از سوی امام علی (ع) و یارانش نشد؟
گر چه در برخی از تحقیقات اشاره هایی به پاسخ این شبهه دیده می شود .اما به نظر می رسد هنوز جوانب مختلف آن مورد کاوش قرار نگرفته است، در خالی که به علل مختلفی همچون قابل درک بودن شبهه و نیز مستندات تاریخی آن، درصورت عدم پاسخگویی روشمند به آن می تواند به خوبی جای خود را در اذهان باز کند.
مقاله حاضر، تنها اشاره ای است به برخی از سرنخ های پاسخ این شبهه؛ با این امید که محققان این عرصه، همت بیشتری به بیان شبهه و شبهات مشابه با استفاده از مطالعات وروشمند تاریخی و نیز بین رشته ای به کار بندند.
این مقاله، در کنگره بین المللی غدیر و انسجام اسلامی که در سال 86 در مازندران برگزار گردید به عنوان مقاله برتر شناخته شد و در مجموعه مقالات این کنگره به چاپ رسید.
گونه شناسی شبهات مربوط به غدیر
آقای ابوالفضل ابراهیمی در این نوشته شبهات مربوط به غدیر را به دو دسته درون متنی و برون متنی تقسیم می کند و به بررسی و رد آن ها می پردازد. آن چه پیش رو دارید خلاصه ای از مطالب پایان نامه ایشان است.
قریش و غدیر (بررسی تاریخی علل ناکامی غدیر)
نشست علمی تخصصی گروه تاریخ اسلام با موضوع قریش و غدیر در آستانه عید غدیر خم در تاریخ 23 آبان 1390 در مجتمع آموزش عالی امام خمینی (ره) برگزار گردید.
در این نشست که مدیر، اساتید و طلاب گروه تاریخ اسلام حضور داشتند آقای الله اکبری به عنوان سخنران جلسه ضمن تاکید بر روشن بودن حدیث غدیر و معنای آن به این سوال اساسی اشاره کرد که چرا واقعه غدیر با وجود نشانه های روشن، توفیقی حاصل نکرد و خواسته پیامبر صلی الله علیه و آله با همه تدابیری که اندیشیده شد محقق نگردید؟
وی ضمن بیان این مطلب که غدیر تاکید است نه تاسیس، افزود: حتی اگر واقعه غدیر نیز وجود نداشت همگان می دانستند جانشین پیامبر کیست؟ چرا که ایشان در مواضع مختلف، قرائن، نشانه ها و علاماتی را قرار داده بودند که جانشین را معرفی می کرد.
نکات اصلی و کلیدی در مطالعات غدیر شناسی
مدیر گروه تاریخ اسلام مجتمع آموزش عالی امام خمینی (ره) در آستانه عید غدیر خم به تاریخ 23 آبان 1390 با بیان این مطلب که علیرغم اهمیت مساله غدیر در طول تاریخ تشیع، هنوز زوایای ناشکافته ای در این مورد وجود دارد تاکید کرد: با توجه به این که شبهاتی که در زمان کنونی متوجه مساله غدیر شده است مربوط به اشکالات تاریخی است باید این افق های مبهم با مطالعات گسترده خصوصا مطالعات تاریخی روشن شود .
وی با تقسیم بندی مطالعات تاریخی به دو گونه نص محور و تحلیل محور افزود: در مطالعات تاریخی نص محور که هم اکنون نیز رایج است محقق تنها در عبارات متن دقت می کند ولی قدرت تحلیل ندارد و نمی تواند نقاط مبهم را روشن کند ولی در مطالعات تحلیل محور می توان با مطالعات جانبی، استفاده از کتابهای غیر تاریخی، شناخت بستر زمانی، شناخت جامعه شناسی تاریخی، روابط قبیله ای و تاثیر قبیله ها در جریان های مختلف به برخی نقاط مبهم دست یافت.
وی با تاکید بر این که مساله غدیر به مطالعات تحلیل محور نیاز اساسی دارد حجم این گونه مطالعات را بسیار کم توصیف کرد و بررسی میدانی کتاب های نوشته شده در موضوع غدیر را شاهد بر مدعای خود عنوان کرد.