هدایت خداوند دو قسم است: هدایت ابتدایى و هدایت پاداشى.

هدایت ابتدایى سرمایه هایى است که ذات اقدس اله از راه عقل و فطرت (درون) و وحى و نبوت (بیرون) به انسان عطا کرده است.

بر این اساس، خداوند همه را با سرمایه هاى درونى و بیرونى به راه راست هدایت کرده است. کسانى که این هدایت رامغتنم شمرده، دنبالش حرکت کردند و چند قدم رفتند، از هدایت پاداشى خداوند برخوردار مى شوند؛ به معارف الهی و به فضائل گرایش نشان مى دهند و دوست دارند آدم خوبى باشند. وقتى جلسه خیر و شر هست، گرایش آن ها به سمت خیر است.

اضلال یا گمراهى ابتدایى از صفات سلبیه است و هرگز در ذات اقدس اله وجود ندارد. خدا هرگز کسى را گمراه نکرده است و نمى کند. خدایى که از درون، عقل و فطرت و از بیرون عزیزترین مخلوقاتش یعنى پیامبران و على و اولاد على را براى هدایت ما فرستاده، هرگز کسى را گمراه نخواهد کرد، اگر کسى با وجود این هدایت ها بیراهه رفت، خداوند راه توبه و بازگشت را باز گذاشته است. اگر انسان باآن که راه توبه باز است به بیراهه رفتن خود ادامه دهد، از آن به بعد، خداوند او را «اضلال» مى کند.

آیا این بدان معنا است که خداوند چیزى به عنوان ضلالت به او مى دهد؟ خیر؛ چون ضلالت امر عدمى است. پس گمراه مى کند، یعنى لطف خود را از او مى گیرد و او را به حال خود رها مى سازد. آن وقت این شخص مى ماند و شهوت و خشمش. به هر سمتى که این دو بکشانند، مى رود و به آسانى به سمت گناه حرکت مى کند.

بنابراین، هدایت ابتدایى اصلاً مقابل ندارد؛ یعنى خداوند همگان رابدون استثنا هدایت کرده است. منظور آیه: «یُضِلُّ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ»[۱] هدایت ثانوى و ضلالت کیفرى است. هدایت ثانوى است که مقابل دارد. پس هدایت ابتدایى سرمایه اى است که خداوند بدون استثنا به همه عنایت کرده است. کسانى که از این هدایت استفاده مى کنند، فیضى خاص، به عنوان پاداش، دریافت مى کنند که همان هدایت پاداشى است. این که فرمود: «مَنْ یُؤمِنْ بِاللّهِ یَهْدِ قَلْبَهُ»؛[۲]«وَ إِنْ تُطِیعُوهُ تَهْتَدُوا»[۳] یا «زادَهُمْ هُدىً وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ»[۴] از همین قبیل است.

این ها از جایزه و پاداشى الهی برخوردار مى شوند و کارها را به آسانى انجام مى دهند. اگر قبلاً روزه گرفتن یا نماز خواندن برایش سخت بود، الان این کارها را به آسانى انجام مى دهد.

تمام اضلال ها کیفرى است؛ یعنى خداى سبحان به کسانى که از هدایت تکوینى اولیه پیروى نکردند، آن پاداش خاص را نمى دهد، و به حال خود رهاشان مى سازد. در این حال او مى ماند و شهوت و خشم. علم او به حس محدود مى شود و عملش به شهوت. البته به لطف الهی این اضلال هم به وسیله بنده قابل جبران است. هر وقت یک یا الله  بگوید و برگردد، از اضلال نجات پیدا مى کند و خود را در جرگه مؤمنانى که از هدایت ثانوى وپاداشى برخوردارند ،مى یابد. در قرآن کریم فرمود: «إِنْ عُدْتُمْ عُدْنا»؛[۵]«إِنْ تَعُودُوا نَعُدْ».[۶]

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:آیت اللّه عبداللّه جواد آملی/پرسش وپاسخ دانشجویی

[۱] – سوره نحل۱۶: آیه ۹۳٫

[۲] – سوره تغابن۶۴: آیه ۱۱٫

[۳] – سوره نور۲۴: آیه ۵۴٫

[۴] – سوره محمد۴۷: آیه ۱۷٫

[۵] – سوره اسراء۱۷: آیه ۸٫

[۶] – سوره انفال ۸: آیه ۱۹٫