شکل گیری نهاد نقابت در قرن سوم هجری، نقطه عطفی در تاریخ اسلام است. سادات به دلیل انتساب به پیامبر در جامعه اسلامی مقام و جایگاه ویژه ای به دست آوردند. هدف از این نهاد، اجتناب از شرایطی بود که سادات تحت نظارت غیرسادات قرار می گرفتند.
با مهاجرت سادات به مناطق مختلف جهان اسلام، شبکه گسترده ای از نقبا بر امور سادات نظارت می کردند. دشواری امور مربوط به حفظ انساب سادات، ارتباط عمیق و گسترده ای بین نقبا و نسب شناسان به وجود آورد که در نتیجه آن، علم انساب شکل گرفت.
سابقه مهاجرت سادات به خراسان، به قرن نخست هجری بازمی گردد که با عزیمت امام رضا و به تبع آن، شهادت حضرت در این خطه، شدت بیشتری یافت.
خراسان در قرون چهارم و پنجم هجری، مرکز حاکمیت سلاطین سنی مذهب سامانی، غزنوی و سلجوقی بود و نقبا در نواحی مختلف آن حضوری فعال داشتند؛ بنابراین با بررسی فعالیت نقبای خراسان، روابط حاکمان و نقبا روشن تر می شود.
در مقاله حاضر با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی سعی شده است پس از بررسی تاریخچه نهاد نقابت، فعالیت نقبا در خراسان و مسایلی که با آن درگیر بوده اند، روشن تر شود.