در اصل تعداد نمازهای واجب بین شیعه و سنی اختلاف نیست، بلکه در برخی جزئیات و چگونگی انجام نماز اختلافاتی وجود دارد که به بعضی اشاره می‌شود:

اذان و اقامه

از نظر فقه‌های شیعه،‌ اذان باید پس از داخل شدن وقت گفته شود.

از نظر اهل سنّت، اذان گفتن پیش از طلوع فجر مستحب است، که در حقیقت اعلام وقت نافله است و چون وقت نماز صبح می‌رسد یک بار دیگر اذان می‌گویند و این اذان برای اعلام داخل شدن وقت نماز صبح است، و پس از آن اقامه می‌گویند. بنابراین برای نماز صبح دوبار اذان و یک‌بار اقامه گفته می‌شود.

شیعه عبارت «أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً وَلِیُّ اللَّهِ» را جزء اذان نمی‌داند ولی گفتن آن را جایز می‌داند.

اهل سنّت «حَیَّ عَلَى خَیْرِ الْعلیهم السلاملِ» را در اذان صبح نمی‌گویند و در برخی از کتاب‌های آنان آمده است که در زمان پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و زمان خلیفه اوّل، این جمله در اذان گفته می‌شد و خلیفه دوم از آن نهی کرد و دستور داد در اذان صبح به جای این جمله دوباره بگویند: «الصَّلوهُ خَیرٌ مِنَ النَّوم»

خواندن «بِسْمِ اللَّهِ» در اوّل هر سوره

اهل سنّت درباره خواندن «بِسْمِ اللَّهِ» در نماز، دیدگاه متفاوتی با شیعه دارند؛ از نظر شیعه، «بِسْمِ اللَّهِ» جزئی از سوره است و باید خوانده شود و خواندن سوره‌های قرآن بدون «بِسْمِ اللَّهِ» در نماز سبب بطلان نماز است و ترک آن در نماز جایز نیست و مستحب است که حتّی در نمازهایی که آهسته خوانده شود، «بِسْمِ اللَّهِ» در نماز بلند خوانده شود و این یکی از شعائر شیعه است.

ولی بسیاری از اهل سنّت، «بِسْمِ اللَّهِ» را جزء‌ سوره نمی‌دانند. حنفی‌ها و حنبلی‌ها خواندن آن را در آغاز حمد و سوره مستحب می‌دانند؛ ولی به نظر آن‌ها اگر چه نماز جهری باشد مانند نمازهای مغرب و عشاء باید «بِسْمِ اللَّهِ» آهسته خوانده شود. امّا از نظر شافعی «بِسْمِ اللَّهِ» جزء هر سوره است و ترک آن در نماز جایز نیست.

قرائت سوره فاتحه در نمازهای یومیه

از نظر شیعه واجب است در دو رکعت اوّل نمازهای یومیه سوره فاتحه خوانده شود. اگر سوره دیگری از قرآن به جای آن خوانده شود،‌ صحیح نیست و نماز باطل است. در دو رکعت سوم و چهارم، نمازگزار می‌تواند تسبیحات اربعه بخواند و می‌تواند به جای آن سوره حمد یعنی فاتحه را بخواند.

امّا از نظر اهل سنّت: بنا بر مذهب حنفی، خواندن سوره فاتحه در دو رکعت اوّل نماز به طور معین لازم نیست، بلکه اگر سوره دیگری به جای فاتحه خوانه شود، نماز صحیح است.

امّا نظر شافعی و مالکی و حنبلی آن است که خواندن سوره فاتحه در تمام رکعت‌های نماز واجب است، بدون فرق بین دو رکعت اوّل یا رکعت‌های سوم و چهارم نماز. هم‌چنین فرق بین نماز واجب و مستحب نمی‌باشد. در تمام نمازها و در تمام رکعت‌ها خواندن حمد به نظر این سه مذهب واجب است.

خواندن سوره بعد از فاتحه

از نظر شیعه خواندن سوره در رکعت اوّل و دوم نماز بعد از خواندن سوره حمد (فاتحه) واجب است و باید یک سوره کامل خوانده شود.

امّا از نظر اهل سنّت: به نظر حنبلی؛ در دو رکعت اوّل نماز فقط خواندن یک سوره کفایت می‌کند، هر سوره که باشد، بلکه هر مقداری که از آیات فراوان خوانده شود، کفایت می‌کند؛ اگر کسی حمد را هم بخواند، خواندن سوره بعد از حمد واجب نیست.

امّا به نظر سه مذهب دیگر، خواندن یک سوره در دو رکعت اوّل نماز بعد از خواند سوره فاتحه، مستحب است، نه واجب.

جهر و اخفات در نماز

از نظر شیعه؛ واجب است قرائت حمد و سوره در نماز صبح و مغرب و عشا بلند خوانده شود. در نماز ظهر و عصر واجب است آهسته خوانده شود.

امّا از نظر اهل سنّت؛ حنفی‌ها: جهر و اخفات در نماز واجب نیست، بلکه مستحب هم نیست و نمازگزار مخیر است که قرائت را بلند بخواند یا آهسته. شافعی‌ها: مطابق با مذهب شیعه در مسئله جهر و اخفات فتوا دارد. از نظر مالکی و حنبلی: جهر در نماز صبح و مغرب و عشا مستحب است.

تکتف (دست گذاشتن روی هم در نماز)

از نظر شیعه گذاشتن دست روی هم در نماز موجب بطلان نماز می‌شود.

امّا از نظر مذاهب اهل سنّت؛ از نظر هر چهار مذهب، دست روی هم گذاشتن در نماز مستحب است، نه واجب. از نظر مذهب مالکیه، تکتف جایز است و مستحب هم نیست لکن آزاد گذاشتن دستان در نماز واجب مستحب است.

گفتن آمین در نماز

از نظر شیعه گفتن آمین در نماز حرام است و نماز باطل می‌شود.

امّا از نظر چهار مذهب اهل سنّت مستحب است.

خواندن قنوت

به نظر شیعه در تمام نمازهای یومیه خواندن قنوت مستحب است.

امّا به نظر مذاهب اهل سنّت: حنفی‌ها و حنابله: در غیر نماز وتر در نمازهای دیگر قنوت ندارد. شافعی و مالکی: خواندن قنوت فقط در نماز صبح مستحب است.

برگرداندن صورت به چپ و راست در حال خواندن سلام

شافعی‌ها و حنفی‌ها و حنبلی‌ها عقیده دارند که مستحب است نمازگزار در حال خواندن سلام نماز، در سلام اوّل صورت خود را به طرف راست و در سلام دوم به طرف چپ برگرداند، آن هم به اندازه‌ای که از پشت سر صورت او دیده شود. مالکی‌ها نیز این کار را مستحب می‌دانند، ولی آن را به سلام آخر اختصاص داده‌اند.

از نظر شیعه نمازگزار هنگام سلام نماز نباید صورتش از قبله منحرف شود.

عبور از مقابل نمازگزار

از نظر اهل سنّت عبور کردن از مقابل نمازگزار حرام است، حتّی در بعضی از کتاب‌های حدیثی آنان آمده است که نمازگزار باید مانع عبور عابر از مقابل خود باشد، اگر چه این کار به درگیری بکشد، و کسی که از مقابل نمازگزار عبور می‌کند شیطان است. به همین جهت وقتی در مکّه یا مدینه از مقابل کسی که نماز می‌گذارد، عبور کنید، با اعتراض شدید او و دیگران روبرو می‌شوید و حتّی ممکن است برای این کار خشونت هم نشان بدهند. بنابراین زائران ایرانی باید از پیش، به این مسئله توجّه داشته باشند.

از نظر شیعه عبور از مقابل نمازگزار حرام نیست ولی مستحب است که نمازگزار حایلی مانند: عصا، تسبیح، چوب و یا ریسمان قرار دهد تا میان او و کسانی که از مقابل او عبور می‌کنند قرار گیرد، و این از باب احترام به نماز و رمز انقطاع از مردم به سوی خداست.

سجده

از نظر شیعه، سجده باید بر زمین (خاک و سنگ) و چیزهایی غیر خوراکی که از زمین می‌روید باشد و سجده بر خاک از همه بهتر است. ولی اهل سنّت سجده بر فرش، سجاده و … را نیز جایز می‌داند.

ارکان نماز

اهل سنّت ارکان نماز را چهار تا می‌دانند (قیام و رکوع، سجود و قرائت) و بعضی از آن‌ها نیّت را اضافه نموده‌اند ولی شیعیان ارکان نماز را پنج تا می‌دانند (نیّت، تکبیره الاحرام، قیام، رکوع، سجود).

اوقات نماز

اهل سنّت می‌گویند نمازهای پنجگانه باید در پنج وقت (ظهر، عصر، مغرب، عشاء صبح) خوانده شود ولی از نظر شیعه در پنج وقت خواندن افضل و مستحب است.

ذکر صلوات

درباره صلوات عبارت آل محمّد را اهل سنّت از صلوات حذف می‌کنند و در تشهد که صلوات آن واجب است این عبارت را نمی‌گویند.

نماز مستحبی

شیعه نیز مانند اهل سنّت، نسبت به نمازهای مستحبی و نوافل معقتد است امّا در برخی مسایل مانند به جماعت خواندن آن اختلاف دارد.

شیعه بر این باور است که نمازهای مستحبی را باید فردا خواند؛ به جز نمازهای واجب روزانه (۱۷ رکعت)، نمازهای دیگری هم وجود دارد که انجام آن‌ها مستحب است و بسیار ثواب دارد و چون این نمازها، اضافه بر نماز واجب است، به آن‌ها نافله و نوافل گفته می‌شود (نفل، به معنای زاید و افزون است).

اهل تسنن به نمازهای مستحبی شب‌های ماه مبارک رمضان، تراویج می‌گویند که ۲۰ رکعت با ۱۰ سلام خوانده می‌شود و چون در هر چهار رکعت به اندازه خواندن یک نماز استراحت می‌کنند، به این نماز تراویح گفته می‌شود. این‌ها این نمازها را به جماعت می‌خوانند که بدعت است. چون رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نماز مستحبی را به جماعت نمی‌خواند. اوّلین‌بار، علیهم السلامر این بدعت را گذاشت و برخی اصحاب گفتند که این کار بدعت است. او جواب داد: بدعت خوبی است؛ چه کاری بهتر از خواندن نماز با جماعت؟![۱]

منبع: پرسشها و پاسخهای دانشجویی شیعه و اهل سنت؛ دفتر نشر معارف تدوین و تألیف: علی اصغر رضوانی، مصطفی عزیزی

[۱]. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: رساله علمیه امام خمینی، بخش واجبات نماز: محمّد جواد مغنیه،‌ الفقه علی المذاهب الخمسه، ص ۱۱۱ـ ۱۴۰۲، ۱۰۸ قمری؛ الفقه علی مذاهب الاربعه حزیری، ج ۱، ص ۳۱۲؛ معالم المدرستین علّامه عسکری.