چنین روایتی در کتاب “الفضائل”، تألیف شاذان بن جبرئیل قمی وجود دارد و با وجود آن که نمی توان آن را از اساس انکار کرد، اما از دیدگاه روایت شناسی، در شمار احادیث صحیح و یا حتی موثق گنجانده نمی شود. البته باید توجه داشت که بیان فضایل و برتری های شخصی، لزوما به معنای تکبر و خودستایی نیست و گاه می توان جهت روشنگری بدان اقدام کرد.

این پرسش در حقیقت به سه بخش؛ اصل وجود این روایت در مجامع روایی، سند آن و هدف از آن تقسیم می شود که به ترتیب و به صورت گذرا مروری در آن خواهیم داشت:

 ۱ – این روایت در کتاب “الفضائل” تألیف شاذان بن جبرئیل قمی از اندیشمندان شیعی قرن ششم هجری وجود دارد.[۱]

 ۲ – آغاز این روایت، با عبارت “روی أنه جاء فی الخبر” آغاز شده است و باید گفت که هر چند نمی توان با اطمینان چنین روایتی را نادرست دانست، اما چنین نوعی از اسناد، به دلیل ارسالی که نام هیچ یک از راویان در آن بیان نشده، از دیدگاه دانش روایت شناسی، روایت صحیح و حتی موثق به شمار نمی آید.

 ۳ – در نهایت باید گفت: با آن که به رخ کشیدن فضایل در حالت عادی، خصوصا اگر از باب تکبر باشد، امری ناشایست است، اما در مواردی همچون راهنمایی جامعه در انتخاب رهبرانی با فضیلت، ممکن است که این فضایل برای عموم بیان شود، بدون آن که نشانی از تکبر در گوینده وجود داشته باشد. پیامبر اکرم (ص) در روایتی که شیعه و سنی آن را نقل کرده اند، بیان فرمود: “َ أَنَا سَیِّدُ وُلْدِ آدَمَ وَ لَا فَخْر”؛[۲]من بدون آن که تصمیم بر فخر فروشی داشته باشم، اعلام می کنم که سرور تمام جهانیانم.

در قرآن کریم نیز به مواردی اشاره شده که به نوعی تبیین فضایل به شمار می آید که دو مورد آن از قرار زیر است:

الف: إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ آتانِیَ الْکِتابَ وَ جَعَلَنی‏ نَبِیًّا . وَ جَعَلَنی‏ مُبارَکاً أَیْنَ ما کُنْت‏… ؛[۳] من بنده خداوند هستم و او به من کتاب آسمانی هدیه کرده و مرا به پیامبری برگزیده و هر کجا که باشم، برکت را در وجودم قرار داده است. (عیسای مسیح ع).

ب: قالَ اجْعَلْنی‏ عَلى‏ خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفیظٌ عَلیم؛[۴] یوسف(ع) خطاب به پادشاه گفت که مرا به مدیریت کشاورزی مصر منصوب کن زیرا من امانتداری دانا هستم.

بیاناتی از این دست را نمی توان فخر فروشی به شمار آورد، بلکه برای سوق دادن جامعه به انتخابی مناسب تر و هدایت آن در مسیری که مورد رضایت پروردگار است و یا موارد مشابه، گاهی انسان ها نیازمندند که شخصیت و امتیازات خود را به اطلاع عموم برسانند. البته هر انسانی بر اساس آیه “بَلِ الْإِنْسانُ عَلى‏ نَفْسِهِ بَصیرَه”؛[۵] خود بهتر می تواند تشخیص دهد که در مقام خودستایی است و یا روشنگری.

منبع: اسلام کوئست

پی نوشت ها

[۱] شاذان بن جبرئیل قمی، الفضائل، ص ۸۲-۸۰، انتشارات رضی، قم، ۱۳۶۳ هـ ش.

[۲] حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، ج ۲۵، ص ۲۳، ح ۳۱۰۳۸، مؤسسه آل البیت، قم، ۱۴۰۹ هـ ق. و نیز قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج ۴، ص ۸۴، انتشارات ناصر خسرو، تهران، ۱۳۶۴ هـ ش.

[۳] مریم، ۳۱-۳۰.

[۴] یوسف، ۵۵.

[۵] قیامه، ۱۴.