مبانی نظری ارتباط با امام زمان(عج) و بررسی انواع مختلف آن در جای خود باید بحث شود با این حال شرح ملاقات برخی از بزرگان از جمله مقدس اردبیلی ، سید بحر العلوم ، سید بن طاووس وبسیاری دیگر، در ضمن برخی کتب از علمای معتبر شیعه ذکر شده است. همچنین بسیاری از افراد موفق به ملاقات با کسانی شده اند که ارتباط خاصی با امام زمان داشته و جهت استغاثه و دستگیری این افراد ظاهر شده اند.

از یک دیدگاه افرادی که با امام زمان ارتباط خاصی دارند همان اوتاد ، ابدال ، رجال الغیب و… هستند. اوتاد در مرتبه ای بالاتر از ابدال قرار دارند و گفته شده است که همان عیسى ، خضر ، الیاس و ادریس (ع) هستند که نزدیکترین افراد به امام زمان(عج) محسوب می شوند و سلسله ابدال و عرفا بعد از آنها واقع شده اند. این افراد نوعاً برای مردم ناشناخته بوده و در مورد تعداد آنان نیز اتفاق نظر خاصی وجود نداشته است با این حال به برخی از ویژگی های شخصیتی آنان در روایات اشاراتی شده است.

در باب امکان ارتباط با امام زمان در عصر غیبت همواره دو نظریه کلی مطرح بوده است ؛ گروهی ارتباط با امام زمان در عصر غیبت را ممکن نمی دانند و گروهی دیگر معتقدند که چنین ارتباطی امکان پذیر بوده و در عالم خارج نیز محقق شده است و بلکه همت افراد باید مصروف دست یافتن به نوعی ارتباط با آن حضرت باشد و نباید نسبت به این امر غفلت ورزند.

البته منظور از این ارتباط در بین مدعیان و منکرین، امری واحد نبوده و اگر برخی معانی خاص از ارتباط را لحاظ کنیم از جمله ارتباط آشکارا و اختیاری مردم با شخص امام زمان – که منافات با امر غیبت دارد- به اجماع همه علما امکان پذیر نیست و برخی تعابیر دیگر از ارتباط هم از جمله ارتباط معنوی در عین غیبت و عدم مشاهده،امکان پذیرشمرده شده است.

در بین انواع ارتباط با امام زمان که از آن تعبیر به ملاقات هم می شود می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

۱ – رویت بدون شناختن آن حضرت( که در برخی روایات بدان اشاره شده است [۱] )

۲ – ملاقات یا دیدن همراه با شناخت آن حضرت بطور حسی و ظاهری.

۳ – ملاقات با امام زمان در واقعه و حالتی شهودی (حاصل از سیر و سلوک عرفانی)

معنای سوم از ارتباط با امام زمان بدلیل ابهام در ماهیت آن، در مقام رد و قبول کمتر مورد بحث علما قرار گرفته و بیشتر اختلاف نظر در مورد ارتباط با آن حضرت، معطوف به ارتباط و ملاقات فیزیکی و ظاهری (معنای دوم) بوده است.

با این حال کلمات برخی از بزرگان در مورد ارتباط با امام زمان  مشعر به معانی عرفانی و شهودی است از جمله از آیت الله سید علی آقای قاضی و آیت الله انصاری همدانی در مورد ارتباط با امام زمان سخنانی نقل شده است که بیشتر اشاره به ارتباط باطنی دارد [۲] و بطور کلی در سخنان بسیاری ازعرفا کما بیش این گونه سخنان مطرح شده است.

مرحوم محدث نوری [۳] در کتاب «النجم الثاقب» به بحث ارتباط برخی از بزرگان شیعه با امام زمان پرداخته و شاید همین کتاب جامع ترین و معتبر ترین اثر در این زمینه باشد.

در این کتاب مباحث نظری و مبانی علمی این بحث مطرح شده همچنین استدلال برخی از علما در رد امکان ملاقات با امام زمان مورد بررسی قرار گرفته است. وی معتقد است که وقوع ارتباط با امام زمان، و نقل شدن آن توسط تعداد زیادی از بزرگان که در وثاقت آنها تردیدی نیست، خود مهمترین دلیل بر امکان چنین امری است.

شرح ملاقات برخی از بزرگان از جمله مقدس اردبیلی ، سید بحر العلوم ، سید بن طاووس، همچنین بسیاری دیگر از افرادی که در عین جایگاه ویژه شان، شهرت چندانی ندارد در این کتاب به تفصیل بیان شده است، همچنین بسیاری از افراد موفق به ملاقات با کسانی شده اند که ارتباط خاصی با امام زمان(عج) داشته و جهت استغاثه و دستگیری این افراد ظاهر شده اند [۴] .

اوتاد و ابدال

 در مورد افرادی که همراه امام زمان هستند روایاتی نقل شده که می توان از این روایات استفاده کرد که برخی از افراد با آن حضرت رابطه نزدیکی دارند ولی همواره این افراد برای مردم ناشناخته بوده اند.

از امام باقر(ع) چنین نقل شده است:

«لَا بُدَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ مِنْ عُزْلَهٍ وَ لَا بُدَّ فِی عُزْلَتِهِ مِنْ قُوَّهٍ وَ مَا بِثَلَاثِینَ مِنْ وَحْشَهٍ…»؛ صاحب این امر [امام مهدی(علیه‌السلام)] ناگزیر از عزلت است و او در زمان عزلت ناگزیر از داشتن نیرو و توانی است وبا وجود سی نفر از همراهان از وحشت و تنهایی بیرون می‌آید و هیچ هراسی ندارد» [۵] .

بنابر یک دیدگاه این گروهی که همراه امام زمان هستند همان ابدال هستند که هر گاه یکی از این  افراد از دنیا برود، دیگری جای او را می‌گیرد.

بحث ابدال و اوتاد در عرفان بحث گسترده ای بوده و در برخی روایات هم به آن اشاره شده است.

اصل وجود ابدال و جایگاه خاص آنان در عالم خلقت همچنین ارتباط آنها با امام زمان و مسئله ظهور، از مجموعه روایات قابل استخراج است اما در مورد تعداد آنان همواره بین علما و عرفا اختلاف اقوال مطرح بوده و در روایات نیز به نظری قطعی نمی توان دست یافت. در برخی روایات به چهل نفر اشاره شده [۶] و در برخی دیگر همراهان امام زمان را سی نفر دانسته اند همچنانکه در روایت مذکور از امام باقر(ع) به آن اشاره شد. در برخی روایات از حضرت علی (ع) هم به ابدالی که در شام هستند تصریح شده است [۷] .

در پایان گفتنی است که اوتاد در مرتبه ای بالاتر از ابدال قرار دارند و طبق یک نظریه همان  عیسى ، خضر ، الیاس و ادریس (ع) هستند که نزدیکترین افراد به امام زمان(عج) محسوب می شوند که سلسله عرفا بعد از آنها واقع شده اند.

برخی صفات ابدال

در برخی روایات به نقل از پیامبر اسلام(ص) به ویژگی‌های ابدال اشاره شده است که در ذیل به بخشی از آن ها اشاره می شود.

۱ – ابدال دارای قلبی همانند قلب ابراهیم هستند [۸] ( شاید مراد از این تشبیه، این است که از نظر شدّت، صلابت، بردباری و ایستادگی در دین خدا، همانند حضرت ابراهیم هستند)

۲ – ابدال سپر بلای انسان ها بوده و خداوند به واسطه آنها بلاها را از مردم دور می کند [۹] .

۳ – نسبت به کسانی که به آنان ظلم کنند،نیکی و احسان کرده و  به آنان که در حقّشان بدی کنند، ایثار می‌کنند همواره راضی به قضای الاهی بوده از هر گونه حرامی خود را پاک نموده اند و برای خدا خشمگین می شوند [۱۰] .

۴ – ابن مسعود از پیامبر اسلام(ص ) چ نین روایت کرده است:

«بدانید که اینان (ابدال) هرگز این مقام را از خواندن نماز، گرفتن روزه و دادن صدقه به دست نیاوردند. عرض کردند: ای رسول خدا!‌ پس به چه وسیله به این مقام رسیدند؟ پیامبر فرمود: «به وسیله جود و بخشش و خیرخواهی برای مسلمانان» [۱۱] و در روایت دیگری نقل شده است :

ابدال امت من به واسطه اعمال وارد بهشت نمی شوند بلکه بر بهشت وارد می شوند به واسطه رحمت خدا و سخاوت نفس و سلامت دل و مهربانی نسبت به جمیع مسلمین [۱۲] .

 منبع: اسلام کوئست

[۱]    روایاتی چند بر این مطلب دلالت دارند و ظاهرا در این مورد اختلافی بین علما نبوده است. از جمله روایت ذیل که از امیر المومنین (ع) نقل شده است : «ان حجتها علیها قائمه ماشیهٌ فی طرُقِها, داخله فی دورها و قُصُورها جَوّالهٌ فی شرق هذه الارض وغربها تسمع الکلام وتسلم علی الجماعه تری ولاتُری …؛ حجت حق بر زمین استوار است. در جاده ها حرکت می کند, در خانه ها وارد می شود و در شرق و غرب زمین به گردش می پردازد, سخن مردم را می شنود و بر جماعت مردم سلام می کند. می بیند و دیده نمی شود» الغیبه النعمانی، ص ۱۴۴٫

[۲]    « آقا سیّد هاشم حدّاد فرموده اند: «حضرت آقا آیه الله قاضی خیلی در گفتارشان و در قیام و قعودشان و به طور کلی در مواقع تغییر از حالتی به حالت دیگر خصوص کلمه «یا صاحب الزمان» را بر زبان جاری می ‎ کردند. یک روز یک نفر از ایشان پرسید: آیا شما خدمت حضرت ولیّ عصر ارواحنافداه مشرّف شده ‎ اید؟ فرمودند: کور است هر چشمی که صبح از خواب بیدار شود ودر اوّلین نظر نگاهش به امام زمان (عج) نیفتد ». اسوه عارفان (گفته ها و نا گفته ها در باره مرحوم قاضی(ره) ص۱۰۹، صادق حسن زاده، محمد طیار مراغی.

همچنین آیت الله شیخ محمدجواد انصاری همدانی (رض) در پاسخی عارفاه به این سؤال که آیا دیدار امام زمان علیه السلام در دوران غیبت امکان دارد، فرموده است : وقتی میشود خدا را دید ،‌امام را که مخلوق خداست ،‌چگونه نمی شود دید. در جای دیگر در مورد اینکه آیا امام زمان را ملاقات کرده اند یا نه فرموده اند: مازددت یقینا! . نقل از کتاب «در کوی بی نشانها، سیری در زندگانی عارف بالله و سالک

[۳]   علامه حاج میرزا حسین محدث نوری در میان علما به«خاتم المحدثین » لقب یافته ؛کسی که آیت الله العظمی میرزای بزرگ شیرازی در تقریظی بر کتاب « بدر مشعشع مرحوم محدث نوری » او را علامه زمان و نادره دوران نامید .   ایشان در میان خواص به علامه نوری ؛ میرزای نوری ؛محدث نوری و حاجی نوری ملقب بوده است .

[۴]    مراجعه شود به کتاب «نجم الثاقب» تالیف محدث نوری.

[۵]   محمد بن یعقوب الکافی، ج۱، ص ۳۴۰، شیخ طوسی، کتاب الغیبه، ص ۱۰۲؛ محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۱۵۳، ح ۶ .

[۶]     ابن عساکر، ۱/۶۰

۶« الْأَبْدَالُ یَکُونُونَ بِالشَّامِ وَهُمْ أَرْبَعُونَ رَجُلًا کُلَّمَا مَاتَ رَجُلٌ أَبْدَلَ اللَّهُ مَکَانَهُ رَجُلًا … »، ابن عساکر، ۱/۶۰؛ ابن اثیر، ۱۰۷؛ ابن حنبل، ۱۱۲

[۸]     مسند احمد، ج ۵، ص ۳۲۲.

[۹]     طبرانی، المعجم الکبیر، ج ۱۰، ص ۳۲۴.

[۱۰]     حلیه الاولیاء، ج ۱، ص ۸.

[۱۱]     طبرانی، همان، ج ۱، ص ۲۲۴

[۱۲]   « إن أبدال أمتی لم یدخلوا الجنه بالأعمال ، ولکن إنما دخلوها برحمه الله ، وسخاوه الأنفس ، وسلامه الصدور ، ورحمه لجمیع المسلمین»