برای بهتر نقد کردن افکار و جریان‌های انحرافی بایستی در عرصه کتابشناسی دارای اطلاعات کافی بود، در این مقاله سعی شده در زمینه ی یکی از مهترین عقاید وهابیت یعنی شفاعت اطلاعات کافی در باب کتابهای مهمی که در این مورد نگاشته شده است، معرفی کند.
جریان فکری وهابیت
یکی از جریان‌های فکری ـ سیاسی که در دو قرن اخیر ظهور کرده و پیرو برخی اندیشه‌های افراطی سده‌های سوم و چهارم اسلامی است، جریان وهابیت است. از بدو انعقاد نطفه وهابیت به مثابه یک جریان فکری در جهان اسلام، نقد‌های گوناگون از سوی عالمان سنی و شیعه متوجه افکار و عقاید آنان شده است. از میان عالمان شیعی، بزرگانی چون شیخ جعفر کاشف الغطاء، منهج الرشاد را نگاشت و سید محسن امین عاملی، کشف الارتیاب را.
این نقد‌های مبارک علمی در بحبوحه تلاش‌های گسترده این جریان برای بسط نفوذ خود در قلمروهای اسلامی که با خشونت‌ورزی‌های بی‌حد و حصر و تصفیه‌های خونین همراه بود، به ثمر رسید و این رشته تا به امروز امتداد یافته است. علاّمه تهرانى در کتاب گران‌سنگ خود الذریعه کتابهاى متعددى از عالمان شیعه را نام مىبرد که در پاسخ به شبهات وهابیت نوشته شده است. نیز آقای عبدالله محمدعلی در کتابی با عنوان معجم المؤلفات الإسلامیّه فی الرّدّ علی الفرقه الوهابیه (مرکز الزهراء الإسلامیّه، ۱۴۳۰ق) بیش از هشت‌صد عنوان مکتوب (کتاب و مقاله) را که نویسندگان شیعه و سنی در پاسخ وهابیت نوشته‌اند، معرفی کرده است. همچنین در کتابشناسی حج و زیارت (نشر مشعر، ۱۳۹۰) نوشته اباذر نصر اصفهانی، در فصل شبهه شناسی ۱۳۰ مورد از کتبی که در ایران در پاسخ به شبهات وهابیت منتشر شده، معرفی شده است.
از جمله ضعف‌ها در عرصه وهابیت شناسی، فقدان اطلاع‌رسانی مناسب است. این کمبود، نخبگان و پژوهشگران را به سوی تألیف کارهای تکراری و بدون توجه به واقعیت‌ها و مشکلات سوق می‌دهد. در صورت فعال شدن سامانه‌های اطلاع رسانی، وضعیت پژوهش در این عرصه سامان می‌پذیرد و به تبع آن جامعه علمی هدایت خواهد شد. از این‌رو، آگاهی و اطلاع پژوهشگران حوزه وهابیت شناسی و نیز حوزه‌های مرتبط، با پژوهش‌های صورت‌گرفته درباره ابعاد وهابیت و به ویژه پژوهش‌هایی که در راستای پاسخ به شبهات این فرقه است، ضرورت دارد.
عرضه کتابشناسی به عنوان یکی از مناسب‌ترین مراجع در گردآوری، تنظیم و اشاعه منابع مکتوب در حوزه موضوعی خاص، جایگاه و ارزش ویژه‌ای در ارائه خدمات علمی دارد. در اهمیت کتابشناسی همین بس که بدون آن، هیچ پژوهشی به‌طور کامل به سامان ن می‌رسد و تحقیقات به صورت صحیح و مطلوب انجام ن می‌شود؛ چرا که رجوع به کتابشناسی مشخص می‌کند که در چه زمینه های ی تحقیقات صورت گرفته است و در چه زمینه‌های ی دچار کمبود پژوهش هستیم و مسیر تخقیقات معین می‌شود. نیز وجود کتابشناسی در هر موضوعی، از هدر رفتن وقت پژوهشگران آن حوزه در جستجوی منابع جلوگیری می‌کند.
یکی از اعتقادات عموم مسلمانان و معتقدان به ادیان، مسئله شفاعت است؛ یعنی روز قیامت، اولیای الهی در حق گروهی از گناهکاران شفاعت کرده و آنان را از عقاب جهنم نجات می‌دهند یا بنابر تفسیر برخی از شفاعت، اولیای الهی با شفاعتشان از شخص، سبب ترفیع درجه او می‌شوند، لیکن در اندازه و ویژگی‌های آن اختلاف است. عموم عالمان معتقدند حقی را که خداوند برای شافعان قرار داده، می‌توان از آنان طلب کرد، البته با اعتقاد به اینکه اصل این حق از آنِ خداست و اولیا بدون اذن او شفاعت می‌کنند.[۱]مسئله شفاعت از آن نظر مهم و در خور توجه است که از سویی، با مسئله توحید و از سوی دیگر، با عدل الهی ارتباط نزدیک و تنگاتنگی دارد.
یکى از نقاط اختلاف وهابیها با دیگر فرقه هاى اسلامى این است که آنان با اینکه به سان دیگر مسلمانان شفاعت را به عنوان یک اصل اسلامى پذیرفته اند و معتقدند که روز قیامت شافعان درباره گنهکاران امت شفاعت خواهند کرد و پیامبر گرامى در این قسمت سهم بزرگ ترى دارد، اما در عین حال می‌گویند هرگز حق نداریم در این جهان از آنان طلب شفاعت کنیم. باید شفاعت را از مالک شفاعت و اذن‌دهنده آن که خدا باشد، خواست و گفت:
اللّهمّ شفّع نبیّنا محمّداً فینا یوم القیامه، أو اللّهمّ شفّع فینا عبادک الصّالحین، أو ملائکتک، أو نحو ذلک ممّا یطلب من الله لا منهم، فلا یقال: یا رسول الله، أو یا ولیّ الله اسألک الشّفاعه، أو غیرها ممّا لا یقدر علیه إلّا الله، فإذا طلبت ذلک فی أیّام البرزخ کان من أقسام الشّرک؛[۲]
پروردگارا، پیامبر و دیگر بندگان صالح خود را شفیعان ما در روز قیامت قرار بده، ولى ما حق نداریم بگوییم: اى پیامبر خدا، یا اى ولىّ خدا، از تو مىخواهم در حق من شفاعت کنی؛ زیرا شفاعت چیزى است که جز خدا کسى بر آن قادر نیست، هرگاه چنین چیزى را از پیامبر که در برزخ به سر مىبرد بخواهى شرک و عبادت طرف خواهد بود.
وهابیها به دلیل پندارهایى، درخواست شفاعت از شافعان راستین را حرام شمرده و درخواست کننده را مشرک و عمل او را شرک نامیده‌اند.[۳]
اندیشمندان و پژوهشگران شیعه تاکنون در اثبات مشروعیت شفاعت خواهی از اولیای الهی در این جهان در راستای پاسخ به شبهات و سوء برداشت‌های وهابیت از متون دینی، آثار بسیار ارزشمند و قابل توجهی را در قالب‌های کتاب و مقاله ارائه کرده‌اند که در ذیل نمونه‌های ی از آنها را معرفی می‌کنیم:
الف) کتاب‌ها
۱ – آخرین امید: مروری بر آیات شفاعت: محمدعلی انصاری، مشهد: بیان هدایت نور، چاپ اول، ۱۳۸۷ش، ۷۲ص، پالتویی.
در این کتاب از دیدگاه قرآن کریم مفهوم شفاعت بررسی و به دو ایراد عمده درباره مفهوم شفاعت پاسخ داده شده‌است.
۲ – اثبات الشفاعه و ثمره الطاعه: محمد حسین شاهچراغی،[۴] تهران: طلوع، ۱۳۶۱ق، ۱۹۲ص، رقعی، چاپ سربی.
این کتاب که به زبان فارسی است، با این عنوان نیز ثبت شده است: ثمره الطاعه یا إثبات الشفاعه فی المنکرین للشفاعه.
۳ – اثبات عقاید شیعه: امامت، مهدویت، شفاعت، توسل همراه با آیات و احادیث قدسی: علی علیزاده، اهواز: معتبر، چاپ اول، ۱۳۸۹ش، ۲۰۰ص.
۴ – امامت و شفاعت: علی اکبر ناصری، تهران: شرکت سهامی طبع کتاب، چاپ دوم، ۱۳۵۸ش، ۴۴۴ص.
۵ – بحث حول جواز التوسل بالنبی۹و الأئمه الأطهار و طلب الشفاعه منهم:و بطلان التفویض: ماجد دباغ، قم: دارالهدی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش، ۴۱ص.
۶ – بیان شفاعت: محمد اقبال گیلانی، ترجمه: عبدالواحد شمسی، لاهور: حدی پبلیکیشنز، ۱۴۲۱ ق/ ۱۳۷۹ ش.
این اثر ترجمه کتاب الشفاعه نوشته محمد اقبال گیلانی است.
۷ – پیرامون مسائل استغاثه، توسل و شفاعت: شیخ جعفر کاشف الغطاء،[۵] ترجمه و شرح مرتضی قاسمی کاشانی، کاشان: مرسل، ۱۳۷۳ش، ۴۰ص.
گزیده‌ای از کتاب منهج الرشاد شیخ جعفر کاشف الغطاء است که به فارسی برگردانده شده است. این کتاب با عنوان استغاثه، توسل و شفاعت؛ گفتاری از علامه کاشف الغطاء پیرامون مسائل استغاثه، به توسل و شفاعت نیز مشهور است.
۸ – تجسم عمل و شفاعت: محمد شجاعی، مقدمه و تدوین: محمدرضا کاشفى، تهران: کانون اندیشه جوان، ۱۳۸۵ش، ۱۰۶ص.
۹ – تفاوت شرک با شفاعت پاسخ به شبهه‌ی فرقه وهابیت: تفسیر آیه ۱۸ سوره حضرت یونس: سید محمد ضیاء آبادی، تهران: دفتر تحقیق و نشر بهاران، چاپ اول، ۱۳۸۲ش، ۲۶ص، پالتویی.
۱۰ – توسل و شفاعت از دیدگاه قرآن و روایات: محمد بیستونی، به کوشش گروهی از محققان، تهران: بیان جوان، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش، ۱۱۸ص، جیبی.
۱۱ – جواب مناقشات بر خطبه غدیر و بر وجوب خمس در ارباح مکاسب و مسئله شفاعت: ذبیح‌الله محلاتی،[۶] تهران: کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۵۴ش، ۱۳۴ ص، وزیری.
در این کتاب برخی شبهات مطرح‌شده درباره عقاید شیعه پاسخ داده شده است. از جمله مباحث آن عبارت‌اند از: احادیث وجوب خمس در اشیای سبعه، مسئله شفاعت رسول خدا۹ و اهل بیت:، جواب مناقشات عامه در غدیر خم.
این کتاب با این عنوان نیز ثبت شده است: ضرب شمشیر بر منکر خطبه غدیر و منکر شفاعت و خلاصه مناقشات عامه بر قضیه غدیر و جواب آن.
۱۲ – چند درس از شفاعت: سید رضا حبوباتی، تهران: مؤلف، ۱۳۶۹ش، ۶۰ ص.
۱۳ – حقایق تحریف‌شده: مسأله شفاعت: هاشم هاشمزاده هریسی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۰ش، ۲۳۶ ص.
۱۴ – حقیقه الشفاعه: عبدالعظیم صدوقی اردبیلی،[۷] اردبیل: حسن پورسلطانی، ۱۳۲۴ش، ۳۶ ص، چاپ سربی.
۱۵ – درسهایی از شفاعت مجموعه گفتارهای تقی طباطبایی قمی: به کوشش عباس حاجیانی دشتى، قم: استقلال، ۱۳۶۴ش، ۱۷۹ص.
۱۶ – درسهایی در نقد وهابیت: نجم الدین طبسی،[۸] قم: دلیل ما، چاپ اول، ۱۳۸۸ش، ۴ جلد، جیبی.
جلد اول این مجموعه به موضوع توسل و شفاعت اختصاص دارد.
۱۷ – درسهایی در نقد وهابیت: توسل، شفاعت و ریشه های اعتقادی آن: نجم الدین طبسی، تبریز: نور ولایت، چاپ اول، ۱۳۸۸ش، ۵۸ ص.
کتاب حاضر برگزیده‌ای از کتاب درسهایی در نقد وهابیت اثر مولف است که قبلاً به صورت چهار جلدی منتشر شده بود.
این کتاب به زبان اردو نیز ترجمه شده است و با این مشخصات به چاپ رسیده است: وهابی افکار کارد، ترجمه ناظم حسین اکبر، قم: دلیل ما، چاپ اول، ۱۳۸۸ش، ۱۹۶ ص.
۱۸ – دروس فی الشفاعه والإستشفاع: سید علی حسینی صدر، قم: دلیل ما، چاپ اول، ۱۳۸۶ش، ۱۵۶ ص ، وزیری.
نویسنده با استناد به آیات قرآن و متون روایی اهل‌سنّت و شیعه، شفاعت را مورد پژوهش قرار داده و ابعاد و ریشه های عقیدتی آن را کاویده است. ابتدا شواهدی از قرآن، احادیث نبوی، سیره پیامبران، سیره امامان و دلایل عقلی مشروعیت و مجاز بودن طلب شفاعت از شخصیتهای مقدس و برتر نقل و در ادامه، دلایل عقلی و نقلی شفاعت ذکر شده است. نویسنده دلایل و براهینی از آیات قرآن، سنت قطعی نبوی، اجماع و عقل آورده و به اثبات امکان عقلی شفاعت و سپس ضرورت وقوع آن پرداخته است.
۱۹ – رویکرد عقلانی بر باور‌های وهابیت: نجم الدین طبسی، ترجمه: مصطفی داداش‌زاده، قم: امیرالعلم، چاپ اول، ۱۳۸۴ش، ۶ جلد.
این کتاب از مجموعه «آشنایی جوانان با معارف اسلامی» است. نویسنده در این مجموعه کوشیده است شبهات مطرح شده از سوی وهابیون درباره عقاید شیعه را با ادله عقلی و نقلی بررسی کند و به آنها پاسخ دهد. جلد اول این مجموعه درباره شفاعت است. در این جلد، پس از بیان مفهوم شفاعت، شافعان در دنیا و آخرت معرفی شده‌اند. در ادامه اشکالات بر شبهات به همراه پاسخ آنها بیان شده است.
۲۰ – شفاعت: احمد مطهری، با همکاری غلامرضا کاردان، قم: مؤسسه در راه حق، ۱۳۵۹ش، ۲۵۴ ص.
۲۱ – شفاعت: حسن طاهری خرم‌آبادی، قم: بوستان کتاب، چاپ اول، ۱۳۸۵ش، ۱۸۸ ص.
در این کتاب جایگاه والای شفاعت در اندیشه اسلام و مسلمانان بررسی شده است. در آغاز کتاب اشکالات وارد بر اصل شفاعت و سپس سه شرط شفاعت از منظر آیات و روایات و از منابع مختلف ذکر گردیده است. همچنین نقش شفاعت در پاکیزگی روح و جان و نیز تفاوت‌های شفاعت حق و باطل و اشکالات وارده بررسی گردیده است. فصل پایانی کتاب به موضوع شیعه و مسئله شفاعت اختصاص دارد و آن‌گاه شبهات وارد شده در خصوص شفاعت و پاسخ تشریحی آنها، درج و پاسخ محمد بن‌عبدالوهاب درباره این موضوع نقد گردیده است.
این کتاب به زبان ترکی نیز ترجمه و با این مشخصات منتشر شده است: ترجمه: المان آغام اوغلان او، قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی۹، جامعه المصطفی العالمیه، ۱۳۹۰ش/۲۰۱۱م، ص۱۷۶٫
همچنین به زبان عربی ترجمه و با این مشخصات منتشر شده است: الشفاعه حقیقه أم خیال؟ بحث علمی یثبت صحه طلب الشفاعه من الأنبیاء والأولیاء فی حیاتهم: تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات علمی، معاونت فرهنگی، چاپ اول، ۱۴۲۹ق/۱۳۸۷ش، ص۱۸۸٫
۲۲ – شفاعت: سید عباس موسوی مطلق، قم: هنارس، ۱۳۸۳ش، ۴۸ ص.
۲۳ – شفاعت: قاسم اسلامی، بی‌جا، ۱۳۶۶ش، ۱۶۶ ص.
۲۴ – شفاعت: بررسی و تحلیل توسل، شفاعت و زیارت…: محمدباقر علم الهدی، تهران: منیر، ۱۳۸۶ش، ۳ جلد.
پژوهش حاضر درباره شفاعت و دلایل اثبات آن از منظر قرآن و حدیث و پاسخ به برخی شبهات وهابیت در این موضوع می‌باشد.
۲۵ – شفاعت: محمد قاضوی، قم: سبط اکبر، ۱۳۸۱ش، ۱۳۶ ص.
۲۶ – شفاعت آخرین امید: کریم حمیدی، قم: قدس، ۱۳۸۵ش ۱۴۲۷ق، ۳۸۳ ص.
۲۷ – شفاعت از دیدگاه شافعان: ناصر بن‌علی باقری بیدهندی، قم: موسسه فرهنگی انتشاراتی شاکر ، ۱۳۷۷ش، ۶۴ ص.
۲۸ – شفاعت از نظر قرآن و احادیث و اتفاق دانشمندان اسلامی در موضوع اصل شفاعت: بدون مؤلف، تبریز: هادی، چاپ اول، ۱۳۸۸ش، ۶۴ص، رقعی.
۲۹ – شفاعت اسلامی نقطه نظرسی: عباس عابدی علی پوری، بنگالور: علی پوری، ۱۴۲۳ق/۲۰۰۲ م، ۲۶ ص، زبان اردو.
۳۰ – شفاعت ایک اسلامی حقیقت: مبین حیدر رضوی، قم: مؤسسه امام علی، ۱۴۲۲ ق، ۱۵۳ص، زبان اردو.
۳۱ – شفاعت تکوینی و تشریعی واسطه بین خدا و مخلوقات: محمدجواد سلمانپور، بی‌جا، ۱۳۸۱ش.
فروست: مرزبان وحی و خرد: یادنامه مرحوم علامه سید محمدحسین طباطبایی.
۳۲ – شفاعت چرا و چگونه: نقدی بر مذهب فکری ابن تیمیه و محمد بن‌عبدالوهاب: سید غلامرضا حسینی، قم: بنیاد معارف اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۶، ۲۰۴ص، رقعی.
۳۳ – شفاعت در آیینه قرآن: ع‍ف‍و م‍ج‍ازات گناهکاران: علی علامه حائری، تهران: موسسه فرهنگی نشر رامین، چاپ اول، ۱۳۸۴ش، ۲۰۸ ص، وزیری.
۳۴ – شفاعت در اسلام: علی صحت، تهران، مؤسسه مطبوعاتی افتخاریان، ۱۳۵۵ش، ۱۲۶ص.
۳۵ – شفاعت در قرآن و حدیث و بحثی درباره زیارت: رضا استادی، قم، مسجد مقدس جمکران، چاپ اول، ۱۳۸۹، ۱۷۶ص، رقعی.
۳۶ – شفاعت در قلمرو عقل و قرآن و حدیث: جعفر سبحانی، با همکاری غلامرضا کاردان، تهران: دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۵۴، ۴۴۰ص.
۳۷ – شفاعت کبرى: حسین حسینی، تهران: مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، ۱۳۸۹ش، ۲۲۶ص.
۳۸ – شفاعت کبری: حمید کاظمی پور، تهران: حجم سبز، ۱۳۷۹ش، ۷۶ص.
۳۹ – شفاعت و عرفان: سید طه هاشمى، سنندج: پرتو بیان، ۱۳۸۳ش، ۴۴۰ص.
۴۰ – شفاعت و توسل: سید محمد کاظم روحانی، تنظیم و نظارت: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، معاونت آموزش و تبلیغ نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، قم: دفتر نشر معارف، چاپ هشتم، ۱۳۸۶ش، ۸۸ص، رقعی.
بررسی شفاعت و توسل بر اساس دیدگاه‌های شیعه و نقد رفتار وهابیون است. این نوشتار بخشی از پرسش‌های دانشجویی درباره شفاعت و توسل است.
۴۱ – شفاعت و زیارت برگرفته از آثار آیت‌الله العظمی جعفر سبحانی: به کوشش جمعی از محققان، تهران: کانون اندیشه جوان، چاپ اول، ۱۳۸۶ش، ۱۶۳ص، رقعی.
در این کتاب ضمن پاسخ‌گویی به شبهات وهابیان و مخالفان شفاعت آیات و روایات مربوط به شفاعت طرح و تحلیل شده و هماهنگی این عقیده با عدل الهی و دیگر عقاید اسلامی به اثبات رسیده است.
۴۲ – الشفاعه: سید عبدالکریم بهبهانی، قم: مجمع جهانی اهل‌بیت: مرکز چاپ و نشر، ۱۳۸۴ش۱۴۲۶ق، ۳۳ ص، پالتویی.
۴۳ – الشفاعه بحوث فی حقیقتها و أقسامها و معطیاتها: سید کمال حیدری، قم: دار فراقد، چاپ اول، ۱۳۸۲ش، ۴۲۸ ص، وزیری.
نویسنده با استفاده از منابع روایی و تفسیری در ضمن شش فصل، ابتدا به مفهوم شفاعت و اثبات آن در نظام تکوین می‌پردازد. در ادامه شفاعت تشریعی و اینکه اصل این شفاعت از آنِ خداست، بررسی شده است. آن‌گاه مؤلف با بررسی آیات و روایات، ضمن اثبات اصل شفاعت، به شبهاتی که در این‌باره بیان شده، جواب داده است. شرایط شفاعت‌شوندگان و شفاعت‌کنندگان و شفاعت آنان در دنیا و آخرت و جواز طلب شفاعت، مباحث پایانی کتاب است.
۴۴ – الشفاعه حقیقه اسلامیّه: محمدهادی اسدی، قم: مرکز الرساله، ۱۳۸۵ش ۱۴۲۶ ق، ۷۵ ص.
۴۵ – الشفاعه: حقیقتها، شروطها، آثارها: مصطفی قصیر عاملی، بیروت: دارالهدی، ۱۴۲۱ق/۲۰۰۱م، ۷۲ ص.
۴۶ – الشفاعه فی الکتاب والسنّه : رساله موجزه تبین مفهوم الشفاعه و حدودها و آثارها: جعفر سبحانی، بیروت: دارالأضواء، ۲۰۰۲ م، ۱۲۸ ص، وزیری؛ قم: مرکز تحقیقات حج (نشر مشعر)، ۱۴۱۶ق ۱۳۷۴ش، ۱۱۰ص.
پژوهشی کلامی درباره مفهوم شفاعت از دیدگاه قرآن و احادیث است. نویسنده با هدف رد ادعاهای منکران شفاعت و اثبات دیدگاه‌های کلامی شیعه در این‌باره، آیات مربوط به شفاعت را ذکر کرده و با دو روش تحلیلی و نقلی به شرح و تفسیر آنها پرداخته است. وی در آغاز، دیدگاه علمای اهل‌سنّت و شیعه را درباره شفاعت بیان کرده و آن‌گاه به بررسی مفهوم شفاعت در قرآن کریم پرداخته است. توجیهات شفاعت، شفاعت جهت اسقاط عقاب یا زیاد شدن ثواب و پاداش طلب شفاعت از صاحبان شفاعت، پرسش‌هایی درباره شفاعت و چگونگی و کیفیت آن، شفاعت در احادیث اسلامی و روایات شفاعت از دیگر مباحث مطرح‌شده در کتاب است.
۴۷ – الشفاعه و الشفیع من تفسیر مواهب الرحمن: للسید الراحل عبدالأعلی السبزواری: جمیل قریشی، قم: فجر ایمان، چاپ اول، ۱۳۸۳ش، ۴۸ص، جیبی.
شفاعت در کتاب و سنت، شفاعت در اسلام، شفاعت و شروط آن، مفهوم شفاعت، شفاعت و متعلقات آن، و شفاعت در ادیان الهی از مباحث اصلی این کتابچه است که به زبان عربی ـ با ذکر آیات و احادیث ـ نگاشته شده است.
۴۸ – شیعه و شفاعت و چند گفتار دیگر: غلامحسین ودى، بی‌جا، ۱۳۶۳ش، ۳۰ ص.
۴۹ – عرفت معنی الشفاعه: اعداد ماجد کمونه، بی‌جا، ۱۴۲۳ ق/ ۲۰۰۲ م، ۴۰ ص.
شامل پاسخ‌های سید جعفر مرتضى و سید محمدحسین فضل الله درباره مسئله شفاعت است.
۵۰ – مفهوم الشفاعه فی القرآن: سید کمال حیدری، به کوشش محمدجواد زبیدی، قم: دارفراقد، چاپ اول، ۱۴۲۵ق/۲۰۰۴م، ۱۸۹ص، وزیری.
تقریر درس‌های نویسنده در باب شفاعت است. مؤلف با بهره جستن از منابع روایی و تفسیری در ضمن سه فصل، ابتدا به تبیین شفاعت، اقسام شفاعت، شافعان و شفاعت‌شوندگان و شرایط آنان می‌پردازد. در ادامه به شبهات مطرح‌شده درباره شفاعت پاسخ داده است. در فصل سوم، با اشاره به روایات، نیاز همه انسان‌ها به شفاعتِ پیامبر اسلام را متذکّر می‌شود و مقام شفاعت را برای ائمّه اطهار، فاطمه زهرا۳، مؤمنان، ملائکه، شهدا و علما اثبات می‌کند.
۵۱ – نقش اهل‌بیت: در قیامت: علی راجی، قم: زائر، چاپ سوم، ۱۳۸۶ش، ۳۰۴ص، وزیری.
۵۲ – واسطه فیض، یا، توسل و شفاعت: سید جعفر طباطبایی امیری، قم: طاووس بهشت، ۱۳۸۱ش، ۱۶۰ص.
۵۳ – وهابیت و شفاعت: علی اصغر رضوانی، تهران: مشعر، چاپ اول، ۱۳۹۰ش، ۱۲۸ص، رقعی.
ب) پایان نامه‌ها[۹]
۱ – بررسی تطبیقی شفاعت از دیدگاه شیعه و اهل‌سنّت: علی اشرف کرمی، مهدی اکبرنژاد، شمس الله صفرلکی، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه ایلام، ۱۳۸۷ش.
نویسنده پس از بررسی آیات قرآن و احادیث مربوطه به شفاعت، به بررسی آرای بزرگان اهل‌سنّت وشیعه در این باره پرداخته است. وی در انتها شبهات مطرح‌شده درباره شفاعت را به همراه پاسخ آنها آورده است.
۲ – بررسی تطبیقی شفاعت در تفسیر المیزان و المنار: سید شوکت حسسین مدنی، مصطفی محامد، مدرسه عالی فقه و معارف اسلامی، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ۱۳۸۷ش.
مقایسه دیدگاه علامه طباطبایی، صاحب تفسیر المیزان، و رشید رضا، صاحب تفسیر المنار، در باب شفاعت است. نویسنده دیدگاه صاحب المنار را در عقیده به شفاعت نامشخص می‌داند؛ زیرا وی به دلیل داشتن عقیده معتزلی، گاهی آن را رد می‌کند، ولی به دلیل آیات و روایات آن را اثبات‌شده می‌داند. نگارنده همچنین اشکالات مطرح‌شده درباره شفاعت را پاسخ داده و هیچ‌کدام را نپذیرفته و گفته است که از دیدگاه علامه طباطبایی قبول شفاعت از طرف خداوند نه از باب تغییر اراده او، و از باب خطا و دگرگونی حکم قبلی او، بلکه از باب دگرگونی در مراد و معلوم خداوند است.
۳ – بررسی شبهات شفاعت در آیات قرآن و تفاسیر شیعه و اهل‌سنّت: صادق باربری محمد، محمدرضا آشتیانی، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اراک، ۱۳۷۳ش.
۴ – بررسی شفاعت از دیدگاه معتزله و علامه طباطبایی: نفیسه مطلب، عباس گوهری و محمدکاظم رضازاده جودی، رشته فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه تهران، ۱۳۸۷ش.
۵ – بررسی شفاعت در آیات و روایات و نقد شبهات وارده بر شفاعت: شهلا میرخانی، مجید معارف، کامران ایزدی مبارکه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، ۱۳۸۸ش.
۶ – بررسی مسئله شفاعت از دیدگاه علامه طباطبایی و فخر رازی: علی اکبر محمدی، محمد ذبیحی، احمد عابدی، رشته فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه قم، ۱۳۷۹ش.
۷ – پژوهشی پیرامون سه مقام اخروی نبی اکرم(ص) (شفاعت، محمود، شهادت) از دیدگاه قرآن و روایات: صدیقه سپاسی، فتح الله نجارزادگان، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده اصول الدین قم، ۱۳۸۶ش.
پژوهشی درباره سه مقام اخروی پیامبر(ص) (شفاعت، محمود و شهادت) از منظر قرآن و حدیث است. نویسنده طی چهار فصل، پس از بیان کلیات پژوهش، به بررسی ماهیت شفاعت و حکمت آن از منظر فلاسفه و عرفا، دیدگاه فریقین در مورد گستره شفاعت پیامبر(ص)، تبیین رابطه میان مقام محمود با سایر مقامات اختصاصی رسول اکرم(ص)، جلوه‌های شفاعت کبرای حضرت که مصداق بارز مقام محمود است، پرداخته است. آن‌گاه با اشاره به شاهدان روز قیامت، مقام شهادت رسول خدا(ص)و حیطه آن را تبیین کرده است.
۸ – توسل و شفاعت از منظر اهل بیت و وهابیت: محمد مظفرین، پایان‌نامه سطح سوم حوزه، رشته فلسفه و کلام اسلامی، حوزه علمیه قم، در حال تدوین(۱۳۹۰).
۹ – درخواست شفاعت از انبیا و اولیا از منظر فریقین: علی لیاقت، سیدعبدالکریم حیدری، حسن شکوری، رشته علوم قرآن و حدیث، مجتمع عالی امام خمینی، جامعه المصطفی العالمیه، ۱۳۸۷ش.
۱۰ – شفاعت از دیدگاه فریقین: محمود یارمحمودی، پایان‌نامه سطح سوم حوزه، عبدالکریم عابدینی، حسین رجبی، رشته فلسفه و کلام اسلامی، حوزه علمیه قم، ۱۳۸۹ش.
۱۱ – شفاعت از دیدگاه قرآن و حدیث: خسرو قنبرپور، سیدمهدی قریشی، سیدمهدی صالحی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خوی، ۱۳۸۹ش.
۱۲ – شفاعت از دیدگاه قرآن و سنّت و پ‍ی‍ام‍ده‍ای کلامی آن: به راهنمایی ق‍اس‍م‍ع‍لی ک‍وچ‍ن‍ان، محمد س‍پ‍ه‍ری، رشته فلسفه و معارف اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی،۱۳۷۹ش.
۱۳ – شفاعت از منظر حکمت متعالیه و ابن‌تیمیه: فاطمه راستی کردار، سید محمود موسوی، علیرضا قاس می‌نیا، رشته فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه باقرالعلوم، قم، ۱۳۸۷ش.
۱۴ – شفاعت از نظر قرآن و حدیث: فیروزه کریمی، سیدمحمدباقر حجتی، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، ۱۳۷۳ش.
۱۵ – شفاعت از نظر قرآن و نقد شبهات وارده: طاهره سیف اللهی، غلامحسین تاجری‌نسب، دانشکده اصول الدین قم، ۱۳۸۷ش.
۱۶ – شفاعت در اسلام: محمد علی مبلغ نژاد، محمد حسن زالی، مرکز تربیت مدرس، قم، ۱۳۷۱ش.
۱۷ – شفاعت در قرآن کریم: بی بی قمر جاودان، محمد یوسف نیری، ابوالقاسم محمودی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد فسا، ۱۳۷۵ش.
۱۸ – شفاعت در قرآن کریم: کریم حمیدی، پایان نامه کارشناسی سطح سوم حوزه، رشته فلسفه و کلام اسلامی، حوزه علمیه قم، در حال تدوین (۱۳۹۰).
۱۹ – شفاعت در قرآن: ابراهیم خلیلی، حسین علوی مهر، محمدجعفر حسینیان، رشته فقه و معارف اسلامی، مجمع عالی فقه و معارف اسلامی، ۱۳۸۰ش.
۲۰ – شفاعت در قرآن و احادیث معصومین:: نهلا غروی نائینی، ابوالقاسم خزعلی، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، ۱۳۶۸ش.
۲۱ – شفاعت در کتاب و سنّت: محمدجواد فربود، احمد امامزاده، مریم ایمانی خوشخو، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت معلم، ۱۳۸۳ش.
۲۲ – شفاعت و توسل از دیدگاه عقل و نقل: رقیه پناهی رجب، دانشگاه فردوسی، مشهد، ۱۳۹۰ش.
۲۳ – شفاعت و عدل الهی با توجه به نقد وهابیون: فاطمه مقدری، موسی ملایری، انشاءالله رحمتی، رشته فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، ۱۳۸۸ش.
۲۴ – نقد دیدگاه‌های منکران شفاعت و توسل: عطیه اسکندر، مریم حاجی عبدالباقی، نفیسه نوید، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، ۱۳۸۹ش.
۲۵ – نقش واسطه‌ها در عالم: روح الله خدادادی، پایان‌نامه سطح سه حوزه، محمد باقر مرتضوی نیا و عبدالرحیم سلیمانی، حوزه علمیه قم، ۱۳۸۹ش.
ج) مقاله‌ها
۱ – اثبات شفاعت به نص آیه و حدیث: محمد عارف مدرسی، تبیان، ش ۲۰-۲۱، فروردین ۱۳۷۶، ص ۵۰-۵۴٫
۲ – اصول اعتقادی اسلام: معاد، شفاعت روز قیامت: پاسدار اسلام، حسین نوری همدانی، ش ۱۰۳، تیر ۱۳۶۹، ص ۱۹-۲۱؛ ش ۱۰۴؛ ش۱۰۴، مرداد ۱۳۶۹، ص ۱۲-۱۳؛ ش ۱۰۵، شهریور ۱۳۶۹، ص ۱۴-۱۶؛ ش ۱۰۶، مهر ۱۳۶۹، ص ۱۶-۱۷؛ ش ۱۰۷، آبان ۱۳۶۹، ص ۱۴-۱۵؛ ش ۱۰۹، دی ۱۳۶۹، ص ۱۴-۱۵٫
۳ – بحث فی ادله الشفاعه عند المعتزله: سید جعفر حمّاد، رساله القلم، ش ۱۶، شوال ۱۴۲۹ ق، ص ۱۴۷-۱۷۴٫
پژوهشی در مشمولان شفاعت از دیدگاه معتزله است. نویسنده نخست مفهوم شناسی شفاعت و آن‌گاه مشمولان شفاعت را مطرح کرده و نوشته: «امامیه، اشاعره و سلفیه بر این عقیده‌اند که مرتکبان گناهان کبیره از شفاعت برخوردار می‌شوند، ولی معتزله اعتقاد دارند شفاعت به بندگان مطیع و مؤمن اختصاص دارد. مؤلف دلایل عقلی و نقلی معتزله را بیان کرده و آن‌گاه ادله آنان را به صورت استدلالی جواب داده است.
۴ – بررسی آیات شفاعت از دیدگاه فریقین: سید فیاض حسین رضوی، طلوع نور، ش ۲۵، بهار ۱۳۸۷، ص ۳۳-۵۶٫
پژوهشی است درباره آیات شفاعت از دیدگاه شیعه و اهل‌سنّت. نویسنده ابتدا با اشاره به قبول اصل شفاعت از نظر فرقه‌های اسلامی، به مقایسه دیدگاه معتزله در رد شفاعت مؤمنانی که گناهان کبیره انجام داده‌اند و دیدگاه شیعه و اشاعره در مورد مؤمنانی که قبل از مرگ موفق به توبه نشده‌اند، پرداخته است. وی در ادامه ضمن بررسی دلایل هر فرقه درباره مسئله شفاعت، نظریه معتزله را رد کرده و دیدگاه شیعه و اشاعره را پذیرفته است.
۵ – بررسی اندیشه‌های کلامی مولوی در موضوع شفاعت: حسین حیدری، مطالعات اسلامی، ش ۵۵، بهار ۱۳۸۱، ص ۱۰۷-۱۳۹٫
نگارنده در این نوشتار پس از تبیین مستندات قرآنی و موضع مکتب‌های مختلف کلامی در موضوع شفاعت، به بررسی آرای مولوی، شاعر و عارف نامور قرن هفتم، در این باب می‌پردازد.
۶ – بررسی روایات و آرای بزرگان شیعه و اهل‌سنّت درباره شفاعت: علی اشرف کرمی، اندیشه تقریب، ش ۲۰، پاییز ۱۳۸۸، ص ۹۱-۱۰۸٫
۷ – بررسی مسأله شفاعت: رضا باقی‌زاده، کلام اسلامی، ش ۲۲، تابستان ۱۳۷۶، ص ۱۴۳-۱۶۰٫
۸ – تبرک جستن و شفاعت به نبی مکرم اسلام(ص): محمدعلی خیراللهی، اندیشه تقریب، ش ۱۱، تابستان ۱۳۸۶، ص ۸۳-۹۲٫
۹ – تحقیقی بر موضوع شفاعت در قرآن: ژیلا موحد شریعت پناهی، احیاء، ش ۵، فروردین ۱۳۷۰، ص ۱۶۸-۱۷۴٫
۱۰ – رهنمودهایی از تفسیر المیزان: شفاعت: حسین سوزن‌چی، رشد آموزش معارف اسلامی، ش ۶۰، بهار ۱۳۸۵، ص ۴-۹٫
در این مقاله دیدگاه علامه طباطبایی در باره شفاعت که ذیل آیه ۴۷ سوره بقره آمده است، مطرح شده است.
۱۱ – شفاعت: بدون ذکر نام مؤلف، صباح، ش ۴، مرداد ۱۳۸۱، ص ۹۵-۱۱۱٫
در این مقاله با استناد به آیات و روایات شفاعت اولیای الهی اثبات شده است.
۱۲ – شفاعت: حجت الله رحمانی، نسیم وحی، ش ۵، بهمن ۱۳۸۵، ص ۴-۵٫
بررسى آیات قرآن در زمینه شفاعت است.نویسنده ضمن توجه به مفهوم شفاعت، آیات مربوط به شفاعت را به سه دسته تقسیم کرده و آن‌گاه به جمع بین آنها پرداخته است. وى با اشاره به شرایط شفاعت، برخى از شفاعت‌کنندگان در قیامت را با استفاده از روایات نام برده و در پایان به دو شبهه از شبهات شفاعت پاسخ گفته است.
۱۳ – شفاعت: محمد غفوری، فرهنگ کوثر، ش ۵۴، تابستان ۱۳۸۲، ص ۷۸-۵۸٫
در این مقاله ادله منکران شفاعت مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.
۱۴ – شفاعت: یعقوب جعفری، درسهایی از مکتب اسلام، سال ۳۴، ش ۲، خرداد ۱۳۷۳، ص ۴۱-۴۶٫
در این نوشتار، با ذکر آیات قرآنی درباره شفاعت، دیدگاه قرآن درباره این موضوع کلامی بررسی شده است.
۱۵ – شفاعت از دیدگاه صدر المتألهین: عباس ختن اصل، اندیشه دینی، ش۳۳، زمستان ۱۳۸۸، ص ۱۰۹-۱۳۰٫
۱۶ – شفاعت از دیدگاه عقل و نقل: محسن غرویان، نور علم، ش ۴۶، مرداد و شهریور ۱۳۷۱، ص ۲۹-۵۵٫
۱۷ – شفاعت از دیدگاه قرآن: معصومه قره داغی، فرهنگ کوثر، ش ۱۴، اردیبهشت ۱۳۷۷، ص ۴۱-۴۳٫
۱۸ – شفاعت اهل بیت : مرتضی حائری یزدی.
این مقاله در کتاب بوستان ولایت: چهارده گفتار از آیات عظام و سخنوران نامی شیعه پیرامون اهل‌بیت:، که در قالب مجموعه مقالات منتشر شده، در صفحه ۴۷ تا ۶۲ آمده است. انتشارات بوستان کتاب قم این کتاب را منتشر کرده است.
۱۹ – شفاعت حق کیست؟: سیدمحمدباقر علوی تهرانی، راه قرآن، ش ۲۰، اسفند ۱۳۸۷، ص ۶-۸٫
۲۰ – شفاعت در تفسیر مناهج البیان: نهلا غروی نایینی، سفینه، ش ۱، زمستان ۱۳۸۲، ص ۱۱۷٫
بررسی دیدگاه شیخ محمد باقر ملکی میانجی (۱۲۸۵- ۱۳۷۷ ش) در تفسیر مناهج البیان فی تفسیر القرآن است. ایشان در تفسیر خویش در چند موضع که به آیات مربوط به شفاعت رسیده، به بیان این مسئله پرداخته است. وی با استناد به آیات قرآن کریم و به سبب مالکیت مطلق حق تعالی، انجام هرگونه شفاعت، چه در دنیا، چه برزخ، چه قیامت و به‌طور کلی در هر مرحله، را تنها به اذن الهی می‌داند و میگوید که این اذن علاوه بر فضل باری تعالی، به سبب لیاقت و شایستگیِ شفاعت‌کننده و شفاعت شونده خواهد بود.
۲۱ – شفاعت در قرآن: عبدالعلی پاکزاد، سفیر، ش ۹، خرداد ۱۳۸۸، ص ۱۰۵-۱۳۲٫
۲۲ – شفاعت در قرآن: هادی کردان، رشد آموزش معارف اسلامی، ش۷۹، زمستان ۱۳۸۹، ص۲۸٫
۲۳ – شفاعت در قرآن و کلام معصومان: زهرا بهدانی، حدیث اندیشه، ش ۲، تابستان ۱۳۸۱، ص ۷-۲٫
۲۴ – شفاعت ضابطه‌مند از نظر صدرائیان: فاطمه صادق زاده قمصری، حکمت سینوی (مشکوه النور)، ش ۲۳، دی و بهمن ۱۳۸۲ ، ص ۳۲٫
در این نوشتار سعی بر این است که درباره حقیقت شفاعت و نوع صحیح آن و چگونگی تأثیر آن در نجات و رفع عذاب، با توجه به مبانی عقلی و نقلی، توضیحاتی عرضه گردد. در همین زمینه دیدگاه صدرائیان بررسی شده است. از نظر ملاصدرا و علامه طباطبایی تنها گروهی از اصحاب یمین که از نظر دین و اعتقادات مورد رضایت حق و از نظر اعمال در گرو گناهانشان هستند، مشمول شفاعت هستند. شفاعت ضابطه مند نه بر خلاف سنت تغییر ناپذیر خداست و نه مستلزم تغییر علم و اراده خدا، و نه اعتقاد به آن مایه تجرّی مردم بر معاصی می‌شود.
۲۵ – شفاعت: مقایسه دیدگاه ابن‌تیمیه در مجموعه فتاوا و ملاصدرا در تفسیر آیه الکرسی: فاطمه راستی کردار، طلوع، ش ۲۸، تابستان ۱۳۸۸، ص ۱۲۳-۱۴۲٫
ابن‌تیمیه که وهابیت بیشترین تأثیر را از او گرفته است، هرچند از اساس منکر شفاعت نیست، ولی طلب شفاعت از اولیای الهی را شرک می‌داند. از طرف دیگر، صدرالمتألهین شیرازی بر اساس اصول و مبانی فلسفی، به اثبات عقلی شفاعت همت گمارده است. محور اصلی این نوشتار، پی‌گیری این مسئله است که آیا اساساً می‌توان شبهات شفاعت را بر پایه ملاحظات عقلی و اصول و قواعد فلسفی پاسخ گفت. نویسنده تلاش کرده با درک حقیقت شفاعت، ثابت کند که این موضوع با توحید منافاتی ندارد و طلب شفاعت از اولیای الهی بر اساس ادله عقلی و نقلی درست است. همچنین وی کوشیده تا با کاربردی ساختن آموخته‌های فلسفی و مرتبط ساختن آن به آموزه‌های کلامی و مبانی عقیدتی، به رفع شبهاتی که در مورد شفاعت مطرح گردیده، بپردازد.
۲۶ – شفاعت و رفع یک شبهه: علی کرمی، فرهنگ جهاد، ش ۳۳-۳۴، مهر ۱۳۸۲، ص ۲۲۱-۲۴۳٫
موضوع این مقاله بررسی مفهوم شفاعت و معقول بودن آن و اثبات شفاعت از منظر آیات و روایات است. نویسنده سعی کرده است که با تبییین مفهوم شفاعت از منظر قرآن و سنت، به شبهات مطرح در باب شفاعت پاسخ گوید. وی در پاسخ به این سؤال که آیا باور به شفاعت پیشوایان معصوم نوعی آنیمیسم و پرستش ارواح است یا خیر، میگوید: این برداشت از شفاعت عوامانه است و دلایل عقلی و نقلی فراوانی بر منطقی بودن شفاعت وجود دارد.
۲۷ – الشفاعه بین السلب و الإیجاب: محمد هادی معرفت، الهادی، ش ۸، رجب ۱۳۹۳ق، ص ۱۷-۳۱؛ ش ۹، شعبان ۱۳۹۳ق، ص ۱۴۵-۱۵۲٫
۲۸ – الشفاعه فی المنظور القرآنی: نهله غروی نائینی، آفاق الحضاره الاسلامیه، ش۵، ذی القعده ۱۴۲۰ ق، ص ۱۴۷-۱۵۸٫
۲۹ – الشفاعه و المعاد: محمدحسین فضل الله، مسائل عقائدیه، ص ۸۹-۹۷٫
این مقاله در کتاب مسائل عقائدیه ۷ آمده و انتشارات دارالملاک لبنان در سال ۱۴۲۲ق آن را منتشر ساخته است.
۳۰ – الشفاعه و مفهمومها الإسلامی: حسن محمدتقی جواهری، رساله التقریب، ش۲۸، ربیع الثانی ـ جمادی الثانی ۱۴۲۱ق، ص ۷۸-۹۱٫
هدف نویسنده، رد نظریه مخالفان شفاعت است. وی ضمن توضیح اقسام شفاعت و عدم تنافی عقل و شرع با آن، بین آیات موافق و مخالف شفاعت جمع کرده تا اصل آن را اثبات و شفاعت مستقل از خدا را رد کند.
۳۱ – مع الشفاعه و آثارها البناءه: ترجمه جعفر الهادی، الهادی، ش ۲۰، ۱۳۹۶ق، ص ۹ ـ ۲۰٫
۳۲ – مفهوم شفاعت در اندیشه شیعی: مجتبی روحانی‌زاده، شیعه شناسی، ش ۱۴، تابستان ۱۳۸۵، ص ۱۶۳-۱۸۸٫
در این مقاله سعی شده است با استفاده از آرای برخی دانشمندان شیعی همچون شیخ مفید، شیخ طوسی، طبرسی، علامه حلی، فاضل مقداد، خواجه نصیر الدین طوسی، علامه طباطبایی و شهید مطهری معنای صحیحی از شفاعت ارائه شود.
۳۳ – منزلت امامان شیعه: و چگونگی حسابرسی مردم در قیامت: شیعه‌شناسی، ش ۱۶، زمستان ۱۳۸۵، ص ۳۵-۵۶٫
۳۴ – نقد دیدگاه المنار در تفسیر آیات شفاعت: علی اوسط باقری، معرفت، ش ۱۳۶، فروردین ۱۳۸۸، ص ۵۳-۷۰٫
نقد دیدگاه محمّد عبده و رشید رضا در نفی و انکار مسئله شفاعت است. نامبردگان در تفسیر المنار شفاعت را به معنای تسلّط اراده بنده بر خداوند دانسته و آن را از نظر عقلی محال می‌دانند. همچنین معتقدند که آیات قرآن و روایات نیز بطلان آن را ثابت می‌کند. نویسنده ابتدا به نقل برخی از دیدگاه مفسّران اهل‌سنّت امثال طبری، بغوی، ابن‌عطیّه، سمرقندی، قرطبی، ابن‌کثیر، ابوحیّان و … می‌پردازد که اصل شفاعت را پذیرفته‌اند و پس از واژه‌شناسی شفاعت و بررسی آیات قرآن نتیجه می‌گیرد شفاعت قانونی حاکم بر قوانین مجرمان است که خداوند وضع کرده است. بنابراین شفاعت نفی مولویّت و حاکمیّت خدا نیست، بلکه در طول اراده حق است.
۳۵ – نقد دیدگاه وهابیت درباره شفاعت از منظر وحی و عقل: نویسنده: ابراهیم کوثری، سفیر، ش ۷، دی ۱۳۸۷، ص ۳۳-۴۸٫
منبع : نشریه سراج منیر
پی‌نوشت‌ها
[۱]. وهابیت و شفاعت، علی اصغر ضوانی، ص ۱۳٫
[۲]. الهدیه السنیه، رساله دوم، ص۴۲(محمد بن‌عبدالوهاب).
[۳]. نقدی بر وهابیت، ص ۲۶۰-۲۶۱(جعفر سبحانی).
[۴]. سیدمحمدحسین، موسوی شاه چراغی(۱۳۲۰-۱۳۸۷ق).
[۵]. جعفر بن خضر، کاشف الغطاء؛ جناجی نجفی، جعفر بن خضر(۱۱۵۶-۱۲۲۸ق).
[۶]. درگذشت ۱۴۰۶ق.
[۷]. درگذشت ۱۳۴۰ش.
[۸]. طبسی نجفی، نجم‌الدین؛ مروجی طبسی، نجم‌الدین.
پاسخ دهید