برخی ابراز می کنند که اگر رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله، قصد داشت علی علیه‌السلام را به عنوان وصی خود به تمام مسلمین معرفی کند، او را در مکه و یا حداقل در صحرای عرفات که همه مسلمین در آن وقوف کرده اند، معرفی می کرد. نه اینکه حج تمام شود و در راه بازگشت از آن، تازه به این فکر بیافتد که این حج حج آخر است و باید برای خود جانشینی را انتخاب نماید!!! این شبهه که مقداری درخور تأمل است، در این نوشتار پاسخ داده شده است.
شایسته است در این خصوص چند نکته بیان گردد:
۱ ـ رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله کاملا تابع وحی است
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله کاملاً تابع وحی است، و چون آیه ابلاغ در غدیر نازل شده است او نیز مأمور است تا همان مکان و نه هیچ مکان دیگری به این امر اختصاص یابد. چنانچه شواهد بسیاری از روایات اهل سنت وجود دارد که بیانگر نزول آیه ابلاغ و اکمال در غدیر خم است[۱].
۲ ـ تمام فتنه‌ها از مدینه برخواهد خواست.
مشکلی که برای خلافت و امامت امیر المؤمنین علیه‌السلام می‌تواند پیش آید بیشتر می‌تواند از ناحیه جمعیت مسلمان قریش و ساکنان مدینه ایجاد گردد (همان‌گونه که بعد از وفات پیامبر تجربه شد) و نه از ناحیه مسلمانان دور دست، همچون یمن و طائف و یا سایر دیار. از این رو خداوند پیامبر خویش را مأمور می‌سازد تا بیشترین تأکید و توجه مردم را در منطقه‌ای که تجمع مردم بیشتر به آنها معطوف است عملی سازد.
چنانچه بخاری در باره پیش بینی رسول خدا از وقوع فتنه‌ها بعد از خود در مدینه اعراض می دارد که رسول خدا روزی بر روی یک بلندی ایستاده بود و بیان داشت: می بینم که از لا به لای خانه هایتان فتنه همچون باران، باریدن می کند[۲].
نووى در شرح خود مصداق این جمله را جنگ های داخلی مردم مدینه می پندارد و در مقام تمثیل از جنگ های جمل، صفین و نیز از عاشورا مثال می آورد[۳]. دلالت این فتنه بر اختلاف بین مردم مدینه آنقدر واضح است که حتی شیخ الاسلام اهل سنت، یعنی ابن حجر عسقلانی نیز در شرح این فقره از سخن رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌گوید: «خطاب رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله به اهل مدینه است»[۴]. از این رو خدا و رسول او لازم می‌دانند تا تمام تأکید و عنایت خود را در امر ولایت امیر المؤمنین علیه‌السلام با مردم مدینه داشته باشند.
۳ ـ منی و عرفات و یا مکه نا مناسب برای معرفی امیر المؤمنین علیه‌السلام
منی و عرفات و یا شهر مکه، محلی است که تمام توجه مردم در ایام حضور در آن مکان، به عبادت و تضرع و انقطاع الی الله و اعمال مخصوص به آن مکان و زمان مبذول می‌گردد و هر گونه برنامه‌ای دیگر در آن سرزمین، یا توجه مردم به عبادت را متوجه خود می‌سازد و یا اهمیت ویژه آن امر را از بین می‌برد.
۴ ـ اعلام عمومی در مدینه بر آموزشی بودن حجه الوداع
از ابتدای امر و قبل از حرکت کاروان حجه الوداع در مدینه ندا داده شده بود که رسول خدا برای آموزش احکام و مناسک حج، عازم مراسم حج هستند. چنانچه از حذیفه مروی است که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله، به همه شهرها و دیارها اعلان عمومی کردند که در این سال قصد دارند که مناسک حج را به تمام مسلمین آموزش دهند.[۵]
از این رو شاید بتوان اینگونه گفت: که خدا و رسول او نخواسته‌اند هر‌گونه امری که از توجه مردم به آموختن و تعلیم مناسک و اعمال حج می‌گردد را در ایام حضور در مکه و عرفات و منی مطرح سازند.
۵ ـ تایید مناسبت غدیر در معرفی امیر المؤمنین به پیام تبریک دیگران
شرایط و ظروف زمانی و مکانی در غدیر به حدی مهیّا و مناسب بوده است که جمعیت حاضر در غدیر که جلو آمده و با امیرالمؤمنین علیه‌السلام بیعت کرده و دست داده و با کلماتی همچون «بخ بخ لک یا بن ابی طالب!» تبریک گفته و در مرئی و منظر تمام حاضران در غدیر این اتفاق را به عنوان سندی ماند‌گار در تاریخ ثبت نمودند.
[۱]. «نزلت هذه الآیه: «یا أیها الرسول بلغ ما أنزل إلیک من ربک» على رسول الله صلى الله علیه وسلم یوم غدیر خم فی علی بن أبی طالب» ؛ (آیه «یا ایها الرسول بلغ …» در غدیر خم بر رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم و در شأن [حضرت] علی بن ابی طالب [علیهما السلام] نازل شده است) الدر المنثور، ج ۲، ص ۲۹۸ ـ عمده القاری، عینی، ج ۱۸، ص ۲۰۶ ـ أسباب نزول الآیات، واحدی نیشابوری، ص ۱۳۵ ـ شواهد التنزیل، حاکم حسکانی، ج ۱، ص ۲۵۰ ـ فتح القدیر، شوکانی، ج ۲، ص ۶۰ ـ تفسیر آلوسی، ج ۶، ص ۱۹۳
.[۲] «حَدَّثَنَا أَبُو نُعَیْم، حَدَّثَنَا ابْنُ عُیَیْنَهَ، عَنِ الزُّهْرِیِّ، عَنْ عُرْوَهَ، عَنْ أُسَامَهَ رضى الله عنه قَالَ أَشْرَفَ النَّبِیُّ صلى الله علیه وسلم عَلَى أُطُم مِنَ الآطَامِ، فَقَالَ هَلْ تَرَوْنَ مَا أَرَى إِنِّی أَرَى الْفِتَنَ تَقَعُ خِلاَلَ بُیُوتِکُمْ مَوَاقِعَ الْقَطْرِ» ؛ (رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله به روی تلّی از بلند‌ی‌های اطراف مدینه رفت و فرمود: آیا شما هم آن‌چه من می‌بینم می‌بینید؟ من می‌بینم که فتنه‌ها از لابلای خانه‌های شما [اهل مدینه] همچون باران باریدن نماید) صحیح بخاری، ج ۴، ص۱۷۶، ح ۳۵۹۷، کتاب المناقب، ب ۲۵ ، باب عَلاَمَاتِ النُّبُوَّهِ فِی الإِسْلاَمِ
.[۳] «والتشبیه بمواقع القطر فی الکثره والعموم أی أنها کثیره وتعم الناس لا تختص بها طائفه وهذا اشاره الى الحروب الجاریه بینهم کوقعه الجمل وصفین والحره ومقتل عثمان ومقتل الحسین رضى الله عنهما وغیر ذلک وفیه معجزه ظاهره له صلى الله علیه وسلم» ؛ (این تشبیه رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله که از معجزات آن حضرت می‌باشد اختصاص به طایفه‌ای خاص از اهل مدینه ندارد؛ بلکه این سخن به جنگ‌هایی بین مردم مدینه اشاره دارد مثل جنگ جمل و صفین و حره و مقتل عثمان و مقتل حسین علیه السلام و غیر این جنگ‌ها) شرح مسلم، نووی، ج ۱۸، ص ۷
[۴] . «… انی لارى الفتن خلال بیوتکم وکان خطابه ذلک لاهل المدینه». ؛ فتح الباری ج ۱۳، ص ۳۸
.[۵] «عن حذیفه: أمر رسول الله صلى الله علیه وآله المؤذنین، فأذنوا فی أهل السافله والعالیه: ألا إن رسول الله صلى الله علیه وآله قد عزم على الحج فی عامه هذا لیفهم الناس حجهم ویعلمهم مناسکهم ، فیکون سنه لهم إلى آخر الدهر …» ؛ (رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله به مؤذنان امر فرمود تا در تمامی شهرها و دیارها اعلام کنند که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله در این سال (سال آخر عمر پیامبر) قصد حج دارند و منظور و غرض از این حج آموزش و تعلیم مناسک و اعمال حج است تا این مناسک برای همیشه بین مردم بماند). إرشاد القلوب، ص ۳۲۸ ـ بحار الانوار،ج ۲۸، ص ۹۵ و ج ۳۷، ص ۱۱۵ و ج ۲۱، ص ۳۷۸، باب ۲۶
پاسخ دهید