علت اینکه پیامبر‌ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله حضرت علی‌ علیه‌السلام را ابوتراب نامیدند این بود که روزی، ایشان کنار حضرت علی‌ علیه‌السلام آمدند و مشاهده کردند که حضرت علی‌ علیه‌السلام بر روی خاک خوابیده‌اند و پس خطاب به ایشان فرمودند:«شایسته ترینِ اسماء برای تو، ابوتراب است، پس تو ابوتراب هستی.»[۱]

اما ابن عباس تعلیل دقیق و عمیقی از این کنیه‌ای که پیامبر‌ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله به حضرت علی‌ علیه‌السلام داده‌اند بیان نموده. سلیمان‌بن‌مهران از عبایه‌بن‌ربعی چنین نقل کرده است که:« به عبدالله‌ بن‌ عباس گفتم: آیا می‌دانی که چرا پیامبر‌ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله کنیه ابوتراب را برای حضرت علی‎‌ علیه‌السلام انتخاب کرده است؟

او در جواب گفت: زیرا حضرت علی‌ علیه‌السلام صاحب زمین است و حجت خداوند بر اهل زمین بعد از پیامبر‌ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ، ایشان است و بقاء و سکون زمین به واسطه اوست و همانا از پیامبر‌ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله شنیدم که فرمودند: «هنگامی که روز قیامت فرا می‌رسد و کافران آنچه را که خداوند برای شیعیان امیرالمومنین‌ علیه‌السلام از ثواب و قرب و کرامت مهیّا کرده است می‌بینند، می‌گویند که «یا لیتنی کنت ترابا!» و معنایش این است که ای کاش از شیعیان حضرت علی‌ علیه‌السلام می‌بودیم.» و این همان قول خداوند است که می‌فرماید(و یقولُ الکافرُ یا لیتَنی کنتُ تراباً)[۲] »[۳]

علامه مجلسه(ره) می‌فرمایند:« ممکن است ذکر آیه، برای بیان وجه دیگری از تسمیه حضرت علی‌ علیه‌السلام به ابوتراب باشد و آن وجه این است که شیعیان حضرت علی‌ علیه‌السلام به خاطر کثرت تذلل‌شان برای حضرت و پیروی کردنشان از اوامر ایشان، تراب نامیده شده‌اند و چون حضرت علی‌ علیه‌السلام صاحب، پیشوا، مالکِ اُمورِ آنها هستند، به حضرت ابوتراب گفته می‌شود.»[۴]

[۱] تاریخ مدینه دمشق  ج۴۲ ص۱۸/ الغدیر ج۶ ص۳۳۴/ کنز العمال ج۱۱ ص۶۲۷

[۲] نبأ، ۴۰

[۳] علل الشرایع ج۱ ص۱۸۷ و ۱۸۸/ معانی الاخبار للشیخ الصدق ص۱۲۰/ تفسیر البرهان ج۸ ص۲۰۲

[۴] بحار الانوار ج۳۵ ص۵۱