براساس روایتى شب قدر، اختصاص به دوران رسالت پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآله ندارد و در زمانهاى گذشته نیز وجود داشته است. مجلسى رحمهالله از امام جواد علیهالسلام نقل کرده است: «لقد خلق الله تعالى لیله القدر اول ما خلق الدنیا و لقد خلق فیها اول نبى یکون و اول وصى یکون».[۱] «خداوند شب قدر را در آغاز آفرینش جهان آفرید و در آن اولین پیامبر و نخستین وصى را هستى بخشید…».

از طرف دیگر در حدیثى از پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآله آمده است: «ان الله وهب لامتى لیله القدر لم یعطها من کان قبلهم»[۲] «خداوند به امت من شب قدر را بخشید و احدى از امتهاى پیشین از این موهبت برخوردار نبودند». جمع این دو روایت نشان مىدهد که اصل شب قدر از قبل بوده است؛ ولى فضایل بسیار بالایى به طور ویژه، در آن شب براى امت اسلام قرار داده شده که در امتهاى پیشین سابقه نداشته است. لذا شب قدر حقیقت و واقعیتى است که در جهان هستى مقدر شده است.

از سوره مبارکه قدر فهمیده مىشود که در هر سال، شبى است به نام «قدر» که از جهت ارزش و فضیلت برتر از هزار ماه است. در این شب فرشتگان الهى به همراه بزرگ خویش (روح)، براى هر فرمان و تقدیرى که از سوى خدا براى یک سال مقدر شده است، فرود مىآیند. از احادیثى که در تفسیر این سوره و تفسیر آیات آغازین سوره «دخان» رسیده، فهمیده مىشود که فرشتگان در شب قدر، مقدرات یکساله را به نزد «ولى مطلق زمان» مىآورند و به او عرضه مىدارند و به او تسلیم مىکنند. این واقعیت، همواره بوده است و خواهد بود.

در روزگار پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآله، محل نزول فرشتگان در شب قدر، آستان نبى مصطفى صلىاللهعلیهوآله بوده است و این امر مورد قبول همگان است. اما نسبت به زمان بعد از آن حضرت صلىاللهعلیهوآله باید گفت: شب قدر بعد از پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوآله نیز هست. علاوه بر ظهور آیات قرآن کریم در «سوره قدر» و «سوره دخان»، در روایات نیز این واقعیت به روشنى ذکر شده است.[۳]

رشید الدین میبدى (مفسر معروف سنى) مىگوید: «برخى گفتهاند: شب قدر، اختصاص به روزگاران پیامبر صلىاللهعلیهوآله بود و سپس از میان رفت. اما چنین نیست؛ زیرا همه اصحاب پیامبر و علماى اسلام معتقدند که شب قدر تا قیام قیامت باقى است.»[۴]

شیخ طبرسى از عالمان شیعى نیز در این باره، روایتى از ابوذر غفارى نقل مىکند: «به پیامبر خدا گفتم: اى پیامبر! آیا شب قدر و نزول فرشتگان، در آن شب، تنها در زمان پیامبران وجود دارد و چون پیامبران از جهان رفتند، دیگر شب قدرى نیست، پیامبر فرمود: نه بلکه شب قدر، تا قیام قیامت هست.»[۵]

در این مقام، از امام جواد علیهالسلام تعلیمى رسیده که خلاصه آن در اینجا ذکر مىشود. حضرت فرمود: «خداوند متعال، شب قدر را در ابتداى آفرینش دنیا آفرید، همچنین در آن شب نخستین پیامبر و نخستین وصى را آفرید (وجود آنها را مقدر ساخت). در قضاى الهى چنان گذشت که در هر سال، شبى باشد که در آن شب، تفصیل امور و مقدرات یک ساله فرود آید.»

بىشک پیامبران با شب قدر، در ارتباط بودهاند. پس از آنان، باید حجت خدا وجود داشته باشد؛ زیرا زمین از نخستین روز خلقت خود تا آخر فناى دنیا، بىحجت نخواهد بود. خداوند در شب قدر، مقدرات را به نزد آن کس که اراده فرموده (وصى و حجت)، فرو مىفرستد. به خدا سوگند! روح و ملائکه در شب قدر، بر آدم نازل شدند و مقدرات امور را نزد او آوردند و او درنگذشت؛ مگر اینکه براى خود وصى و جانشینى تعیین کرد. همه پیامبرانى که پس از آدم آمدند نیز، بر هر کدام در شب قدر، امر خداوند نازل مىگشت و هر پیامبرى این مرتبت را به «وصى خویش مىسپرد.»[۶] 

نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها

نویسنده:گروه مؤلفان

[۱] – بحارالانوار، ج ۲۵، ص ۷۳، روایت ۶۳٫

[۲] – درالمنثور، ج ۶، ص ۳۷۱٫

[۳] – به تفاسیر شیعه، مانند مجمع البیان، المیزان و تفسیر نمونه مراجعه شود.

[۴] – کشف الاسرار، ج ۱۰، ص ۵۵۹٫

[۵] – ر.ک: المیزان، ج ۲۰، ص ۴۷۳٫

[۶] – اصول کافى، ج ۱، کتاب الحجه، باب فى شأن انا انزلناه فى لیله اقدر، ح ۷، در تنظیم این نوشتار از مقاله عالمانه استاد محمد رضا حکیمى سود جسته‏ایم. نشریه کیهان ۷/۱۰/۷۸٫