حضرت فاطمه علیهاالسلام و توبه حضرت آدم علیه‏السلام

می‏دانیم که اندیشه جاودانگی به قدمت حیات بشر است. نخستین وسوسه شیطان نیز از همین روزنه و بدین‏شکل صورت می‏پذیرد که ابتدا شیطان با سوگند خود را خیرخواه آدم و حوا می ‏نمایاند۲ و سپس سبب نهی پروردگار را از نزدیک شدن به شجره خلد، فرشته شدن یا جاودانگی آن دو القا می‏کند۳ چون آن دو مبتلا به ترک مندوب شدند توبه کردند و ندای «رَبَّنا ظَلَمْنا» از جان برآوردند تا رحمتِ حق در کسوت «کلمات»۴ و تماثیل نور متجلّی شد. در این باب صاحب تفسیر عظیم روض‏الجنان چنین آورده است: «چون خدای تعالی آدم را بیافرید و حیات در او آفرید… بر ساق عرش اشباحی و تماثیلی از نور دید که بر بالای سر هر یک نوشته بود: محمّد و علی و فاطمه و الحسن و الحسین. آدم گفت: بار خدایا پیش از من بر صورت من خلقی آفریدی؟ گفت: نه. گفت: اینان که‏اند؟ گفت: فرزندان تواند وَلَوْلاهُمْ لَما خَلَقْتُکَ و اگر نه ایشانندی تو را خود نیافریدی. گفت: بار خدایا گرامی بندگانند بَرِ تو. گفت: ای آدم این نامها یاد گیر تا در وقت درماندگی مرا به این نامها بخوانی تا فریادت رسم. آدم این نامها یاد گرفت. چون این ترک مندوب کرد و خواست تا از آن توبه کند، گفت: بار خدایا به حق محمّد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله و علی علیه‏السلام و فاطمه علیهاالسلام والحسن علیه‏السلام والحسین علیه‏السلام به حق این بزرگان که توبه من قبول کنی. خدای تعالی توبه آدم قبول کرد فَهذِهِ هِیَ الکَلمات».۵
علمای اهل سنّت همانند علمای شیعه به دوستی اهل‏بیت مباهات کرده و در این خصوص به روایات متعدد استناد کرده‏اند. زمخشری در تفسیر کشاف ذیل آیه‏ای که مودت ذوی‏القربی را اجر رسالت شمرده، (شوری /۲۳) حدیث مفصّلی از پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نقل می‏کند که مطلع آن چنین است: «من ماتَ عَلی حُبّ آل محمّد مات شهیدا».۶ از پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نیز سؤال شد محبت چه کسانی به موجب آیه «قُلْ لا اَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ اَجْرا اِلاَّ الْمَوَدَّهَ فِی الْقُربی» (شوری /۲۳) بر ما واجب شده؟ حضرت بیان فرمودند: علی علیه‏السلام و فاطمه علیهاالسلام و ابناهُما»۷.

حدیث کساء و حضرت فاطمه علیهاالسلام

مراد از اهل‏بیت در آیه تطهیر (سوره احزاب/۳۳) پنج تن آل عباست در این خصوص قول پیامبر که از منابع اهل سنت نیز نقل شده است کافی است که فرمود: «این آیه درباره من و علی و حسن و حسین و فاطمه نازل شده است»۸ میبدی نقل می‏کند که: «رب‏العالمین منت می‏نهد برمصطفی عربی که خواستِ ما و حکم ما آن است که اهل‏بیت تو پاک باشند از هر چه آلایش خلقیّت است و اوساخ بشریت تا «از خانه به کدخدای ماند همه چیز». الطیّبات للطَّیِّبین والطیّبون للطیّبات و در همان تفسیر از قول اُمّ‏سلمه آورده است: چون آیه تطهیر نازل شد «فأرسل رسول اللّه‏ الی فاطمه و علی والحسن والحسین فقال هؤُلاءِ اَهْل بَیْتی»۹ در تفسیر روض‏الجنان هم می‏خوانیم: «رسول ـ علیه‏السّلام ـ حسن علیه‏السلام را بر دست راست خود نشاند و حسین را بر دست چپ و علی را و فاطمه را در پیش روی، آن گه گلیمی خیبری بر ایشان افکند و گفت: اللّهُمَّ لِکُلّ نَبِیٍّ اَهْلٌ وَ هؤُلاءِ اَهْلی، در حال خدای تعالی این آیت فرستاد (.. اِنَّما یُریدُ اللّه‏ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهیرا»۱۰
با وجود قدر و شأن عظیم اُمّ‏سلمه و تأیید نیک‏نهادی او توسط پیامبر از همراهی با پنج تن منع می‏شود ولی جبرئیل با حُسن قبول «اَنْتَ مِنّا»۱۱ با نورانیتی مضاعف به ملکوت پرواز می‏نماید و در آسمانها می‏نازد و فخر می‏کرد و می‏گفت: «مَنْ مِثْلی وَأَنَا فی السماء طاووس الملائکه و فی الاَْرْض‏من اهل بیت محمّد» یعنی چون من کیست که در آسمان رئیس فرشتگانم و در زمین از اهل‏بیت محمّد خاتم پیغامبرانم؟»۱۲

مباهله و حضرت فاطمه علیهاالسلام

چون سران مسیحی شهر نجران از قبول حقیقت سرباز زدند و بر این پندار که عیسی علیه‏السلام فرزند خداست پای فشردند به پیامبر اکرم وحی شد تا با آنان مباهله کند، ماجرای مباهله با حضور باشکوه پیامبر و چهار نور پاک به شرح زیر صورت پذیرفت:
«حضرت پیامبر و علی و حسنین از پیش می‏رفتند و فاطمه ـ علیهاالسّلام ـ بر اثر ایشان می‏رفت تا به صحرا شدند. ترسایان بیامدند و اسقف ایشان از پیش ایستاد. اسقف گفت: اینان که‏اند از محمّد. گفتند: آن بُرنا پسر عمّ و داماد اوست بر دخترش و آن زن دختر اوست و آن کودکان دخترزادگان اویند. اسقف به ترسایان نگرید و گفت: بنگرید که محمّد چگونه واثق است که به مباهله فرزندان و خاصّگان خود را آورده است. از مباهله او حذر کنید که اگر نه مکان قیصر بودی من اسلام آوردمی، رویها دیدم که اگر از خدا بخواستندی تا کوهها را از جای برکند اجابت کردی».۱۳
رشیدالدین فضل‏اللّه‏ میبدی در ذیل آیه مبارکه: «فَقُل تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنائَنا وَاَبْناءَکُمْ وَنِسائَنا وَنِسائَکُمْ وَاَنْفُسَنا وَاَنْفُسَکُمْ» (آل‏عمران /۶۱) ماجرای مباهله را چنین یاد می‏کند:
«آن روز که حضرت رسول اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله برای مباهله به صحرا رفتند دست حسن و حسین علیهماالسلام را گرفته و فاطمه علیهاالسلام و علی علیه‏السلام از پس ایشان به راه افتادند «رسول ایشان را با پناه خود گرفت و گلیم بر ایشان پوشانید و گفت: اللّهُمّ اِنّ هؤْلاءِ أَهلی، جبرئیل آمد و گفت: یا محمّد وَ اَنَا مِنْ أَهْلِکُمْ چه باشد یا محمّد اگر مرا بپذیری و در شمار اهل بیت خویش آری؟ رسول صلی‏الله‏علیه‏و‏آله گفت: یا جبرئیل وَ اَنْتَ مِنّا.»۱۴

پیوند ملکوتی

ازدواج سیّده عالم یعنی پیوند نور با نور و انتقال زهره زهرا علیهاالسلام از بیت نبوّت به منزل امامت در واقع سرآغاز ظهور انوار پاک یازده گوهر تابناک برج امامت بود که باشکوهی الهی در زمین و شوری ملکوتی در آسمان برگزار گردید. در فضیلت حضرت علی علیه‏السلام بر دیگر خواستگاران فاطمه علیهاالسلام پیامبر اکرم فرمود: «لَوْلا عَلیٌ لَمْ یَکُنْ لِفاطِمَه کُفو».۱۵
پیام ملکوتی همسری حضرت علی و فاطمه را فرشته‏ای شگرف به نام محمود به رسول اکرم رسانید. پیامبر پرسید: «یا محمود چه کار را آمده‏ای؟ گفت: جئتک لِتزویج النور مِن النور. آمده‏ام تا نور را به نور دهی. گفتم: آن نور کدام است که او را به نور دهم. گفت: تزویج فاطمهَ مِنْ علیّ فاطمه علیهاالسلام را به علی علیه‏السلام دهی که خدای تعالی این عقد را در آسمان ببست.»۱۶
آن گاه فرمان آمد، ای مقرّبان درگاه ای خاصّگیان پادشاه سوره «هل اتی علی الانسان» برخوانید . ایشان همه به آوازی دلربای و الحان طرب‏فزای سوره «هل اتی» خواندن گرفتند و درخت طوبی بر خود بلرزید و در بهشت گوهر و مروارید و حلّه‏ها باریدن گرفت.»۱۷
روز بعد از ازدواج وقتی زنان قریش برای تهنیت آمدند حضرت فاطمه جامه‏ای فاخر بر تن داشت که آنان متحیّر بماندند گفتند: «یا فاطمه این حلّه از کجا آوردی که همانا در دنیا نباشد و ما ندیدیم و نشنیده؟ گفت: هذا مِنْ عِنْداللّه‏ از نزد خداست.»۱۸
رشیدالدین فضل‏اللّه‏ میبدی در پیوند همسری حضرت علی علیه‏السلام با حضرت فاطمه علیهاالسلام سخنان زیر را نیز می‏افزاید: فرشته‏ای فصیح به نام راحیل بر منبری سپید برآمد و خدای را ثنا گفت آن گاه خداوند ذوالجلال بی‏واسطه ندا کرد که: ای جبرئیل و ای میکائیل شما دو گواه باشید که من فاطمه زهرا علیهاالسلام را به زنی به علی مرتضی دادم.»۱۹ چون فرشته این بشارت را به حبیب خدا داد آن حضرت مهاجر و انصار را خواندند و روی به علی علیه‏السلام کردند و فرمودند: «یا علی چنین حکمی در آسمان رفت اکنون من فاطمه علیهاالسلام دخترم را به چهارصد۲۰ درم کاوین به زنی به تو دادم.»۲۱

حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام سیّده النّساء العالمین

حضرت زهرای مرضیّه در خانه نبوّت و مرکز وحی تربیت شد پدری چون پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ، همسری چون علی مرتضی، و فرزندانی چون حسنین داشت. روزی زنان قریش با همسران رسول صلی‏الله‏علیه‏و‏آله از حَسَب و نَسَب خویش و مفاخرت قوم خود سخن می‏گفتند. چون فاطمه علیهاالسلام وارد جمع شد همه ساکت شدند یکی از ایشان گفت: «چرا حدیث رها کردی؟ گفتند: برای آن که در پیش او حدیث حَسَب و نَسَب کردن محال باشد، دیگری گفت: ما بالَکُمْ یا بنی‏هاشم… چیست ای بنی‏هاشم که همه سیادت جمع کردی خود را و گوی سیادت از همه عالم بربودی، امّا پدرت سیّد وُلدِ آدم است. و امّا تو سیّده زنان جهانی. امّا شوهرت سیّد عرب است و اما فرزندانت سیّدان جوانان بهشتند و امّا عمّت حمزه سیّد شهیدان است.»۲۲ بدین‏جهت پاره‏ای از مفسّران آیه «نَسَبا وَ صِهْرا» را در شأن حضرت علی علیه‏السلام دانسته‏اند که امیرالمؤمنین جامع سَبَب و نَسَب بود «و هیچ کس را از صحابه این هر دو بیک جای نبود.»۲۳

حضرت محمّد صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏ آله و فاطمه علیهاالسلام

از سخنان و شیوه رفتار پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله با فاطمه زهرای مرضیّه علیهاالسلام پی می‏بریم که علاوه بر محبّت فطری پدر و فرزندی، ملکات انسانی و فضایل معنوی، دینداری و پارسایی ام‏الائمّه حضرت فاطمه علیهاالسلام موجب اصلی جلالت و عظمت قدر آن بزرگوار نزد پدر بوده است. محدّثان و مفسّران قرآن در باب عظمت کفو ولایت و مصداق روشن: «انّا اَعْطَیْناکَ الکوثر». روایات متعددی نقل کرده‏اند که در این جا به ذکر چند نمونه از تفسیر روض‏الجنان (ابوالفتوح رازی) و تفسیر کشف‏الاسرار میبدی اکتفا می‏شود.

۱ ـ حضرت فاطمه مادر امامان

در خبر است که رسول شبی به نزدیک خدیجه علیهاالسلام بود و او سخن می‏گفت: رسول گفت: یا خدیجه من تُکلِّمین؟ با کی سخن می‏گویی؟ گفت: ای رسول‏اللّه‏ با این جنین که در شکم دارم. رسول گفت: بشارت باد تو را که جبرئیل مرا بشارت داد که مادینه است و مادر امامان است.»۲۴

۲ ـ خانه فاطمه علیهاالسلام

اتاقی گلین و کوچک با معنویتی بی‏کرانه است که تجلیگاه نور الهی و مصداق بارز آیت قرآنی «فی بُیُوتٍ اَذِنَ اللّه‏» است. «یک روز رسول ـ علیه‏السّلام ـ این آیت می‏خواند مردی برخاست و گفت: این خانه‏ها کدام است؟ گفت: بیوت الانبیاء، خانه‏های پیغامبران است. ابوبکر برخاست و گفت: یا رسول‏اللّه‏ خانه فاطمه و علی از این جمله هست؟ گفت: هُوَ مِنْ اَفاضِلها، خانه ایشان فاضلترین خانه‏های ایشان است.»۲۵

۳ ـ محبّت حضرت محمد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله و اطاعت فاطمه علیهاالسلام

علاقه و احترامی که رسول‏اللّه‏ نسبت به فاطمه علیهاالسلام اظهار می‏داشتند در تاریخ رابطه پدر و فرزندی بی‏نظیر است. از جمله عادت‏های پیامبر اکرم چنان بود که در ابتدا و بازگشت از سفر به دیدار فاطمه علیهاالسلام می‏رفتند، روزی پیامبر اکرم به دیدار فاطمه علیهاالسلام رفتند و آن روز بر در سرای گلیمی خیبری آویخته بود، چون آن را دیدند، بازگشتند، فاطمه علیهاالسلام برخاست و به حجره رسول آمد و از سبب پرسید؟ حضرت فرمودند: «یا فاطمه من بر عادت آن‏جا آمدم و لکن در سرای تو بر رسم جبّاران دیدم پرده فروگذاشته بازگشتم [فاطمه علیهاالسلام [ برفت پرده از در سرای دور کرد.»۲۶

۴ ـ فاطمه علیهاالسلام و سجود پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله

در ابتدای دعوت پیامبر اکرم به اسلام کفّار دندان مبارک حضرت را شکستند و خاک و پلیدی بر او می‏ریختند و حضرتش را ساحر و کاهن و مجنون می‏خواندند. در تفسیر آیه مبارکه «اِنّ الَّذِینَ یُؤذُونَ اللّه‏ وَرَسُولَه». (سوره احزاب /۵۷) از قول عبداللّه‏ مسعود نقل شده است که گفت: «دیدم رسول خدا را در مسجدالحرام سر به سجود نهاده که کافری شکنبه شتر میان دو کتف وی فروگذاشت رسول سر از زمین برنداشت تا آن گه که فاطمه زهرا علیهاالسلام بیامد و آن از کتف وی بینداخت.»۲۷

۵ ـ فاطمه زهرا علیهاالسلام و اندوه پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله

آن روز که جبرئیل آیه «اِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ اَجْمَعِینَ» (سوره حجر /۴۳) را آورد حضرت اندوهناک شدند و بسیار گریستند و هیچ کس از صحابه زهره نداشت که از سرّ آن تأثّر شدید جویا شود. عبدالرحمن عوف می‏دانست که رسول خدا به دیدار فاطمه آسایش می‏یابد از حضرت فاطمه درخواست نمود تا از پیامبر اکرم سبب این اندوه بزرگ را بپرسد. پیامبر در جواب به فاطمه علیهاالسلام فرمودند: چه پرسی از آنچه وهم و فهم هیچ کس بدان نرسد؟ چون حضرت اشاره‏ای به ابواب جهنم و چگونگی درکات دوزخ کردند «فاطمه علیهاالسلام بیفتاد و بیهوش شد چون به هوش باز آمد گفت: «الویل الویل لمن دخل النّار».۲۸

۶ ـ دوستی فاطمه علیهاالسلام

چون قریش پیمان حدیبیّه را شکستند ابوسفیان را برای عذرخواهی نزد پیامبر فرستادند. او خواست از علاقه پیامبر به حضرت فاطمه به نفع خود سود جوید این بود که به در خانه فاطمه علیهاالسلام رفت و ماجرا را گفت، آن حضرت به او گفتند: «این کار بزرگتر از آن است که حدیث زنان در آن گنجد.»۲۹

۷ ـ فاطمه علیهاالسلام و نوازش یتیم

مفسّران قرآن کریم آیه «وَیَسْئَلُونَکَ عَنِ الْیَتامی» (سوره بقره /۵۵) را تأکیدی به «اصلاح کار و مال»۳۰ و نیکی به یتیمان دانسته‏اند. «روزی مهتر عالم یتیمی را دیدند که کودکان او را سرزنش می‏کنند و او می‏گرید و در خاک می‏غلتد، چون حضرت سبب درماندگی او را پرسیدند. گفت: پدرم روز احد کشته شد، خواهرم فرمان یافت و مادرم شوهر کرد و مرا براند حضرت رسول گفتند: ای غلام اندوه مدار من که محمّدم پدر توام و فاطمه خواهر تو و عایشه مادر تو… آن گاه مصطفی دست وی گرفت و به خانه فاطمه برد و گفت: یا فاطمه علیهاالسلام این فرزند ماست و برادر تو، فاطمه علیهاالسلام برخاست و او را بنواخت خرما پیش وی بنهاد…»۳۱

۸ ـ حجاب حضرت زهرا علیهاالسلام

پوشیدگی زن از دید نامحرم یک فرمان قرآنی است. در گذشته برای بیان این مفهوم خصوصا در فقه واژه «ستر»۳۲ را به کار می‏بردند. سعدی شاعر خوش‏سخن هم در معرفی زن پارسا چنین گفته است:
«چو مستور باشد زن و خوبروی*** به دیدار او در بهشت است شوی»۳۳ 
و در تفسیر هم‏چنین می‏خوانیم: 
«در خبر است که روزی رسول در حجره فاطمه ـ علیهاالسّلام ـ بود. مردی نابینای مادرزاد در بزَد. رسول گفت: درآی، او درآمد فاطمه علیهاالسلام برخاست و در خانه رفت و تا او بِنَرفت از خانه بیرون نیامد. رسول بر سبیل امتحان گفت: یا فاطمه چرا از او پنهان شدی و او چیزی نبیند؟ گفت: یا رسول‏اللّه‏ اگر مرا نبیند، من او را بینم. اَلیس اللّه‏ تعالی قال: «وَقُل لِلمؤمنات یَغْضُضْنَ مِنْ اَبْصارِهِنّ وَیَحْفظن فُرُوجَهُنَّ». رسول ـ علیه‏السّلام ـ گفت: اَلْحَمْدُللّه‏ِ اَرانِی فی اهل بیتی ما سَرَّنی؛ سپاس آن خدای را که با من نمود در اهل‏البیت من آنچه مرا خرّم بکرد.»۳۴

حضرت علی علیه‏السلام و فاطمه علیهاالسلام

بزرگان علم و عالمان دین در شناخت شأنی از شؤون حضرت علی علیه‏السلام و فاطمه زهرا علیهاالسلام درمانده‏اند. ما از طریق روایاتی چون: «أحبّ النساء الی رسول اللّه‏ فاطمه و من الرجال علیّ علیه‏السلام ) و (… فمن عرف فاطمه حقّ معرفتها فقد أدرک لیله القدر و انّما سمّیت فاطمه لاِءنّ الخلق فطموا عن معرفتها»۳۵ گوشه‏ای از عظمت این دو عزیز را باز می‏نماییم و از میان انبوه روایات تنها به ذکر چند روایت از تفسیر روض‏الجنان و کشف‏الاسرار اکتفا می‏نماییم.

۱ ـ یاری و پرستاری فاطمه علیهاالسلام

در جنگ احد که رسول اکرم و حضرت علی علیه‏السلام جراحاتی برداشتند حضرت فاطمه علیهاالسلام چهره مبارک پدر و روی نازنین همسر را شست. در همین غزوه شجاعت و فداکاری علی علیه‏السلام تا آنجا جلوه نمود که جبرئیل از آسمان آواز داد: «لاسیف اِلاّ ذوالفقار وَلافتی الاّ علیّ» پس از جنگ آن تیغ را به فاطمه علیهاالسلام داد و گفت: «بستان این شمشیر را که امروز با من وفا کرد.»۳۶

۲ ـ دعای حضرت محمد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله

پیامبر اکرم در پاسخ به طعنه زنان قریش که به حضرت زهرا علیهاالسلام گفته بودند: پدرت تو را به مردی درویش داده است چنین فرمودند: «بدان که این زنان که این گفتند نه بر طریق شفقت گفتند. من تو را به مردی دادم که «اَقْدَمُهُمْ سِلْما و اکْثَرُهُمْ علما وَاَعْظَمُهُمْ حِلْما» به اسلام از همه پیشتر است و به علم از همه بیشتر و به حلم از همه عظیمتر. آن‏گه دعا کرد ایشان را و گفت: بار خدایا جمع ایشان مجتمع دار و دلهاشان به هم آر و فرزندان ایشان را وارثان بهشت نعیم کن.»۳۷

۳ ـ شمه‏ای از فضایل حضرت علی علیه‏السلام و فاطمه علیهاالسلام

در وجود مبارک حضرت فاطمه فضایل بیشماری جمع است و زندگانی آن بانوی دوسرای در همه ابعاد نمونه است، از جمله پایداری آن اسوه کامل در تنگدستی و هجوم فقر مادّی است؛ آورده‏اند:
«یک روز امیرالمؤمنینـ علیه‏السّلام ـ در حجره فاطمه شد او را یافت که حسن و حسین را می‏خوابانید و ایشان نمی‏خفتند از گرسنگی، فاطمه گفت: یابن عَمّ رسول‏اللّه‏! بنگر تا چیزکی به دست آری برای این کودکان که از گرسنگی بنمی‏خسبند و سه روز است تا طعام نخورده‏اند؟
امیرالمؤمنین از خانه به در آمد و بنزدیک عبدالرّحمن عوف شد و او را گفت: دیناری زر به قرض مرا ده . عبدالرحمن دست در کیسه کرد و دیناری از آن برداشت و به امیرالمؤمنین داد او بستد. امیرالمؤمنین به بازار آمد تا چیزی بخرد مقداد را بر سر راه دید از حالش جویا شد، دیناری که به قرض گرفته بود به او داد و گفت: تو اولیتری که تو چهار روز است که چیز نیافته‏ای و ما سه روز. مقداد آن بستد و برفت، امیرالمؤمنین به مسجد رسول آمد. در شأن او و این قصّه، آیت آمده بود که: «وَیُؤثِرُونَ عَلی اَنْفُسِهِمْ وَلَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَهٌ وَ…»۳۸ (حشر /۹)

۴ ـ پیوستن دو دریا

بعضی از اهل اشارت در تفسیر: مَرَجَ الْبَحْرَینِ یَلْتَقِیان (سوره الرحمن /۱۹) نوشته‏اند مقصود از بحرین، فاطمه علیهاالسلام و علی علیه‏السلام است. و بینهما برزخ (محمّد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ) «یَخْرُجُ مِنْهُما اللُّؤلُؤُ وَالْمَرْجان،» الحسن والحسین علیهماالسلام است.
و نیز گفته‏اند : از تخصیصات و تشریفات آدمی یکی آن است که در نهاد وی دو بحر آفریده‏اند یکی بحر سرّ، دیگر بحر دل، این اشاره است به آیه مرج‏البحرین و بحرین این جا خوف و رجاست عامّه مسلمانان را و بحر قبض و بسط خواص مؤمنان را و بحر هیبت و انس انبیاء و صدیقان را.»۳۹

۵ ـ حضرت فاطمه علیهاالسلام خاتون قیامت

میبدی در تفسیر آیه شریفه: «اِنَّما وَلِیُّکُمُ اللّه‏ُ وَ رَسُولُهُ» (سوره مائده /۵۵) با استناد به حدیث: «مَنْ کُنْتُ مَولاهُ فَعَلِیُّ مُولاه» ولایت دین را اجلّ ولایات می‏داند و در فضیلت علی علیه‏السلام چنین می‏نویسد: «علی مرتضی ابن عمّ مصطفی شوهر خاتون قیامت فاطمه زهرا علیهاالسلام که خلافت را حارس بود و اولیاء را صدر و بدر بود…»۴۰
در تفسیر کشف‏الاسرار علاوه بر آنچه گذشت نام و یاد حضرت فاطمه علیهاالسلام مکرر۴۱ آمده است، برای کوتاهی سخن به ذکر پاره‏ای بسنده شده است.
تأکید احادیث و همآوازی علمای اهل سنّت با شیعیان در دوستی اهل‏بیت موجب پیدایش اشعاری در مدح حبیبه خدا حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام شده است که گزیده ای از آن اشعار را می‏توان در کتاب مناقب فاطمی۴۲ مشاهده نمود، البته انعکاس انوار ولایت از مشکوه وجود حضرت زهرا علیهاالسلام در لابه‏لای دیوان شاعران نیک‏نهاد ما به چشم می‏خورد. از آن شمار است شعر عطار نیشابوری که در آن ماجرای بیان احوال فاطمه علیهاالسلام به رسول اکرم و تعلیم تسبیح نماز به صدیقه کبری آمده است پاره‏ای از آن ابیات چنین است:
«فاطمه خاتون جنت ناگهی *** پیش سیّد رفت در خلوتگهی 
گفت کرد از آس دستم آبله *** یک کنیزک از تو می‏خواهم صله 
تا مرا از آس رنجی کم رسد*** تا کی‏ام از آس چندین غم رسد؟ 
آس گردونم چو یک ارزن بود*** آس کردن خود چه کار من بود 
وی عجب در پیش صدر روزگار*** بود آن ساعت غنیمت بی‏شمار 
دست بگشاد و ببخشید آن همه *** هیچ نگذاشت از برای فاطمه 
یک دعاش آموخت زیبا و عزیز*** گفت این بهتر تو را زآن جمله چیز 
انس حضرت جانفزایت بس بود *** تا که تو هستی خدایت بس بود»۴۳ 
در تعلیم تسبیح حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام نوشته‏اند: پس از مراسم باشکوه شب ازدواجِ آن حضرت که همسران پیامبر و زنان مهاجر و انصار همه به خانه‏های خود برگشتند فقط اسماء نزد آن حضرت ماند، چون حضرت فاطمه از خدمت چندین روزه اسماء شرمگین بود تقاضای خادمه‏ای کرد، پیامبر فرمود: خادمه‏ای خواهی یا چیزی که از خادمه بهتر باشد؟ گفت: و آن چیست یا رسول‏اللّه‏؟ گفت: آن که به عقب هر نماز سی‏وچهار بار تکبیر کنی و سی‏وسه بار تسبیح و سی‏وسه بار تحمید این بر زبان صد است و در ترازو هزار یا فاطمه هیچ کس نباشد که هر بامداد و شبنگاه این تسبیح بکند و الا خدای تعالی او را مهمات دنیایی و آخرتی کفایت کند.»۴۴
آنچه برای ما پس از سپری شدن قرنها شایان توجّه می‏باشد این است که رسول اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله بجای بخشش خادمه تسبیحی تعلیم فرزندش نمود که فیض آن جاودانه است چنان که هم اکنون، امّت اسلام تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام را بعد از هر نماز می‏خوانند و نام آن دخت پارسا و انسیّه حورا تا آفتاب می‏درخشد و مسلمانی نماز گزارد برجاست و از برکات آن تسبیح و تحمید روح مقدسش بهره‏مند می‏گردد. زندگانی کوتاه حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام نمودار نورانی صفات حسنه است انعکاس احادیث نبوی و سخنان ائمه هدی در تفسیر روض‏الجنان و کشف‏الاسرار نمایانگر گوشه‏ای از فضایل زهرای مرضیه است و این سخن درست است که بزرگان علم و ادب و عرفان و کلام… از بیان شأنی از شؤون این گوهر تابناک و اسوه راستین اسلام ناتوانند و در این مقام ابیات زیر بیان حال همگان است که گفت:
«وصف تو بگذشت از قدر عقول** *عقل در شرح شما شد بوالفضول 
گرچه عاجز آمد این عقل از بیان ****عاجزانه جنبشی باید در آن»۴۵

پی‏ نوشت‏ها و مآخذ

۱ ـ رکنی، محمّد مهدی، جلوه‏های تشیّع در تفسیر کشف‏الاسرار؛ یادنامه علاّمه امینی به اهتمام سیّد جعفر شهیدی، محمدرضا حکیمی، تهران، مؤسسه انجامِ کتاب، ۱۳۶۱، ص ۱۶۵-۲۳۰.
۲ ـ سوره اعراف/۲۱.
۳ ـ سوره اعراف /۲۰.
۴ ـ سوره بقره /۳۷.
۵ ـ الخزاعی النیشابوری، حسین بن علی بن محمّد بن احمد، روض‏الجنان و رَوح الجنان فی تفسیر
القرآن به تصحیح محمّد جعفر یاحقی، محمّد مهدی ناصح، بیست جلد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، مشهد، ۱۳۷۱، ج۱، ص۲۲۸.
۶ ـ جاراللّه‏ محمود بن عمر الزمخشری، الکشاف، بیروت، دارالکتاب العربی، ربیع‏الاول، ۱۳۶۶، ج۶، ص۲۲۰.
۷ ـ ابوالفضل رشیدالدین میبدی، کشف‏الاسرار و عدّه‏الابرار، به اهتمام علی‏اصغر حکمت ، ده جلد، دانشگاه تهران، ۱۳۳۱-۱۳۳۹، ج۹، ص۲۳.
۸ ـ سیّد عبدالحسین شرف‏الدین، الکلمه الغرّا فی تفضیل الزهرا، ترجمه محمّد بیدارفر، انتشارات الزهرا، تهران، ۱۳۶۲، ص۵۰.
۹ ـ ابوالفضل رشیدالدین میبدی، همان کتاب، ج۸، ص۴۵.
۱۰ ـ الخزاعی النیشابوری، همان کتاب، ج۱۵، ص۴۱۹.
۱۱ ـ محمّد باقر مجلسی، بحارالانوار، یکصدوده جلد، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳، ج۱۷، ص۲۶۲.
۱۲ ـ ابوالفضل رشیدالدین میبدی، همان کتاب، ج۲، ص۱۵۱.
۱۳ ـ الخزاعی النیشابوری، همان کتاب، ج۴، ص۳۶۳.
۱۴ ـ ابوالفضل رشیدالدین میبدی، همان کتاب، ج۲، ص۱۴۷ و ۱۵۱.
۱۵ ـ محمدباقر مجلسی، همان کتاب، ج۴۳، ص۱۴۵.
۱۶ ـ الخزاعی النیشابوری، همان کتاب، ج۱۴، ص۲۴۳.
۱۷ ـ ابوالفضل رشیدالدین میبدی، همان کتاب، ج۷، ص۵۰.
۱۸ ـ الخزاعی النیشابوری، همان کتاب، ج۱۴، ص۲۷۵.
۱۹ ـ ابوالفضل رشیدالدین میبدی، همان کتاب، ج۷، ص۵۰.
۲۰ ـ محمّد باقر مجلسی، بحارالانوار، چاپ دوم، المکتبه الاسلامیه، ۱۳۶۲، ج۴۳، ص۱۰۵٫ در این حدیث مَهر حضرت فاطمه علیهاالسلام پانصد درهم آمده است: «.. مهر جدته فاطمه و هو خمس مائه درهم جیاد».
۲۱ ـ رشیدالدین فضل‏اللّه‏، همان کتاب، ج۷، ص۵۱.
۲۲ ـ الخزاعی النیشابوری، همان کتاب، ج۵، ص۴۰۰.
۲۳ ـ همان، ج۱۴، ص۲۴۳.
۲۴ ـ همان، ج۱۷، ص۱۲۲.
۲۵ ـ همان، ج۱۴، ص۱۵۲.
۲۶ ـ همان، ج۱۷، ص۲۶۵.
۲۷ ـ ابوالفضل رشیدالدین، همان کتاب، ج۸، ص۸۷.
۲۸ ـ همان، ج۵، ص۳۳۰.
۲۹ ـ همان، ج۱۰، ص۶۴۷.
۳۰ ـ ابوالمحاسن الحسین بن الحسن الجرجانی، تفسیر گازر جلاء الاذهان و جلاء الاحزان، به تصحیح میرجلال‏الدین حسینی ارموی، تهران، ناشر: مهرآیین، ۱۳۷۸، ج۱، ص۲۷۷.
۳۱ ـ ابوالفضل رشیدالدین، همان کتاب، ج۱، ص۵۹۵.
۳۲ ـ شهید مرتضی مطهّری، مسأله حجاب، نشریه انجمن اسلامی پزشکان، تهران، ۱۳۴۸، ص۷۳.
۳۳ ـ مصلح‏الدین سعدی شیرازی، کلیات سعدی، به اهتمام محمّدعلی فروغی، انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ اول، ۱۳۲۰، ص۳۵۵.
۳۴ ـ الخزاعی النیشابوری، همان کتاب، ج۱۴، ص۱۲۴.
۳۵ ـ محمّد باقر مجلسی، همان کتاب، ج۴۳، ص۳۸ و ۶۵.
۳۶ ـ الخزاعی النیشابوری، همان کتاب، ج۵، ص۴۳.
۳۷ ـ همان، ج۱۴، ص۲۷۳.
۳۸ ـ همان، ج۴، ص۴۵ و ۴۶.
۳۹ ـ ابوالفضل رشیدالدین، همان کتاب، ج۹، ص۴۱۲، ۴۲۱.
۴۰ ـ همان، ج۳، ص۱۵۰.
۴۱ ـ محمّد جواد شریعت، فهرست کشف‏الاسرار، ناشر: امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۳، ص۹۵۵.
۴۲ ـ احمد احمدی بیرجندی، مناقب فاطمی در شعر فارسی، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۶۹.
۴۳ ـ فریدالدین عطار نیشابوری، مصیبت‏نامه، به اهتمام نورانی وصال، ناشر کتابفروشی زوار، تهران، ۱۳۶۴، ص۴۱.
۴۴ ـ الخزاعی النیشابوری، همان کتاب، ج۱۴، ص۲۷۴.
۴۵ ـ جلال‏الدین محمّد مولوی، مثنوی به تصحیح رینولد نیکلسون، به اهتمام نصراللّه‏ پورجوادی، انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۳، ج۳، ص۳.