همگام با نظام امامت

اولین پرسشی که در راه رسیدن به بایدها و بایسته های زندگی امام محمدباقر(ع) به ذهن می رسد این است که ویژگی عمده سیره امام محمدباقر(ع) چیست و چگونه آن را می توان تبیین کرد؟

دکتر محمد الله اکبری در تبیین سیره این امام معصوم به خبرنگار ما می گوید: صحبت درباره امام باقر(ع) و سیره او قطعاً جدای از سیره دیگر ائمه(ع) و نظام امامت نیست. باید سوگمندانه بگویم برخی از مبلغان ما ائمه را کامل معرفی نکرده اند. به تعبیر دیگر هم نظام امامت درست معرفی نشده است.

وی با تأکید بر اینکه شاید کتاب کامل برای معرفی ائمه(ع) وجود نداشته است، می افزاید: می توان گفت به نوعی کم کاری از سوی محققان صورت گرفته است، چرا که کتاب جامعی درباره امامت نوشته نشده است. از همین روی امام صادق(ع) می فرماید وقتی مردم ما را بشناسند به ما علاقه مند خواهند شد.

دکتر ا… اکبری در تبیین روایت فوق معتقد است: برای شناخت دو سؤال ایجاد می شود نخست اینکه این معرفی از طرف چه کسانی باید انجام پذیرد؟ و دیگر آن این که آن معارف چیست؟

وی تأکید می کند: شعار من همواره این است که ائمه(ع) آن قدر محسنات دارند که نه تنها شیعیان بلکه هر انسان عاقلی که بشنود علاقه مند و طرفدار و پیرو می شود. 

تعریف جامع از امامت 

مدیر پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) در ادامه می گوید: اگر به مقام امامت بنگریم و خواسته باشیم وظایف امام را بشماریم، وظایف متعددی دارند.

مثلاً امام مرجع علمی مسلمانان است هم در فقه و هم در علوم دیگر. ولی هیچ وقت دایره این مرجعیت معرفی نشده است. یکی از وظایف امام، حفاظت از این دین موجود است باید شبهات را جواب و بدعتها را رد کند. یکی دیگر از وظایف امام تفسیر دین است.

وی می افزاید: تفاسیر متفاوتی از دین توسط عالمان دینی ارایه می شود، معلوم کردن درست از اشتباه وظیفه امام است. آن کسی که بهتر از دیگران دین را می شناسد، امام است. ما همیشه یک بعدی به وظایف امام می نگریم. ولی تبلیغات ما از امام این نیست. حال آن که یکی از ویژگی های امام، سیاسی است. وقتی بازار سیاست داغ است به مباحث سیاسی پرداخته می شود و وقتی مباحث فرهنگی داغ است جنبه های فرهنگی آن بازگو می شود.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه متأسفانه بعد از ۱۴۰۰ سال از شهادت امام باقر(ع) هنوز یک سیره جامع درباره ایشان وجود ندارد، می گوید: از رحلت پیامبر(ص) تا شهادت امام باقر(ع) یک قرن فاصله است. شرایط جامعه نشان می دهد که جامعه و تمدن اسلامی به کدام سمت رفت و ائمه در کجای آن قرار دارند.

می بینیم امام علی(ع) چهار یا پنج سال خلیفه مسلمین بودند و بعد از آن مدت کوتاهی امام حسن(ع) این امر را به عهده داشتند بعداً امام حسین(ع) قیام کرد. چهره ای که از امامت به دست می آوریم یک چهره سیاسی است و وقتی به امام باقر(ع) می رسیم می گوییم امام آمده و یک راهبرد جدید فرهنگی ایجاد کرد و ایشان به سراغ کار فرهنگی رفت. 

راهبرد فرهنگی امامت 

آیا این تصور درست است و بقیه ائمه به مسایل فرهنگی توجه نداشتند؟ یا اینکه درست این است بگویم امامت دارای ویژگی هایی است که با توجه به شرایط جامعه اسلامی این بعد امامت در زمان امام محمدباقر(ع) برجستگی دارد تا مجبور نشویم تغییر راهبردی داشته باشیم.

دکتر الله اکبری با تکیه بر روایت پیامبر(ص) خطاب به جابر انصاری درباره شخصیت امام باقر(ع) که می فرمایند: از نسل من فرزندی به دنیا می آید که شکافنده علوم است، تصریح می کند: درعصر امام باقر(ع) بستر اجتماعی شرایطی را به وجود آورد که ایشان باقرالعلوم شدند. دستور عدم نقل حدیث تا آخر قرن اول ادامه داشت. درست است که شیعیان به این دستور توجه نکردند ولی در فرهنگ اسلامی این به صورت یک رویه تبدیل شده است. در حول و حوش سال ۱۰۰ این منع برداشته می شود این اقدامات باعث می شود که فرهنگ نوشتن و گفتاری در جامعه اسلامی ایجاد شود و یک تغییر در سنت اسلامی ایجاد می شود. 

میراث دار علم الهی

 وی ادامه می دهد: حضرت امام باقر(ع) در یک چنین فضایی واقع شده است که سنت نوشتن در جامعه به وجود می آید. ایشان از این وضعیت نهایت استفاده را می کند و در مسجد مدینه حاضر می شود و میراث علمی را که از طریق پدران ایشان رسیده بیان می کند لذا برای کسانی که حرفها را می شنوند حرفهای تازه است و ایشان ملقب به باقرالعلوم می شوند. وقتی که امام باقر(ع) بی واسطه از رسول اکرم(ص) حدیث نقل می کند گروهی نمی پذیرند و می گویند حدیث مرسل است و کلاس درس را ترک می کنند ولی علمایی که دیدی عمیق دارند می دانند که ایشان به توسط پدر و اجداد بزرگوارش سلسله حدیث را به پیامبر می رساند. این علما می دانند که ایشان تلاش بیشتری دارد که کسی به پیامبر نسبت دروغ ندهد.

استاد حوزه و دانشگاه تأکید می کند: سنگ بنای بیان احادیث شیعیان از اینجا گذاشته می شود به طوری که احادیث توسط امام صادق(ع) بیان می شود زیاد است و پس زمینه های اجتماعی زمینه تحقیق پیش بینی پیامبر(ص) در مورد باقرالعلوم(ع) را تحقق می بخشد لذا نمی توان گفت که چرا ائمه قبلی حدیث کم گفتند. چون زمینه بیان احادیث وجود نداشت کسی نبود که از امامان قبل بپرسد تا ایشان جواب دهد. ولی هر وقت انسان علاقمند پیدا می شود و سؤال می کرد ائمه هم جواب می دادند. 

سلونی قبل ان تفقدونی 

به نظر می رسد جهت ایجاد فضای پرسش توسط ائمه قبل از امام محمدباقر(ع) تلاش های زیاد صورت گرفته است و حدیث معروف «سلونی قبل ان تفقدونی» که از حضرت امیرالمؤمنین(ع) صادر شده است برای ایجاد چنین روحیه پرسشگری و تغییر شرایط اجتماعی بوده است.

دکتر محمد الله اکبری با تأکید بر این نکته خاطرنشان می کند: حضرت می فرماید «سلونی قبل ان تفقدونی» ولی چون فرهنگ پرسشگری ایجاد نشده است سؤالهایی از این بزرگوار می شود که تنها تأسف را می افزاید. لذا رنجی که حضرت از این گونه سؤالها می برد از دیگر مصایبی که بر او وارد شده، بیشتر است.

جرج جرداق می گوید اگر من توان داشتم فیلسوفان غرب را زنده می کردم و می گفتم هر سؤالی که دارید از علی بن ابیطالب(ع) بپرسید. ولی در فضای قرن بعد گروهی هستند که مسایل را درک می کنند و می پرسند و حضرت هم جواب می دهند.

وی تأکید می کند: اینگونه نیست که امام باقر(ع) صرفاً به سمت کار فرهنگی رفته باشد، بلکه امامت مجموعه ای از ویژگی ها است که در زمان امام باقر(ع) زمینه برای بروز ویژگی فرهنگی آن توسط امام باقر(ع) فراهم آمده است، لذا نباید پرسید چرا دیگران این کارها را انجام ندادند.

نویسنده و پژوهشگر تاریخ و سیره اهل بیت با تأکید بر اینکه از نگاه تک بعدی به کارها و زندگی ائمه باید پرهیز کرد، می گوید: باید دقت کرد که برای بیان ویژگی شجاعت امامان نباید فقط به تعداد کشته شدگان توجه دارد و آنها را زیاد کرد. چون امام یک مجموعه کاملی است که ویژگی اصلی آن هدایت است. امامان در زمان لازم جنگیده اند ولی در مواقع دیگری به هدایت جامعه پرداخته اند.

بنابراین اگر خواسته باشیم یک نمونه از نگاه جامع به امامت را بیان کنیم می توان از گفتار علمای اهل سنت مثال آورد که می گوید در مسجد مدینه دیدم محمد بن باقر حدیث نقل می کرد و اعاظم حدیثی و فقهی زمان نزد او مانند کودک نزد استاد بودند.

منبع: سخن تاریخ