آیا سؤالی بود که معصومان(ع) بنا به هر دلیلی به آن جواب ندهند؟! مصداق آن را در قرآن یا روایات بفرمایید.

پاسخ اجمالی

بی گمان سؤال کردن کلید فهم بسیاری از حقایق است، و خرد حکم می کند انسان نسبت به هر موضوعى که مورد نیاز او است، براى تشخیص و تعیین راه حل به دانشمندان همان رشته رجوع نموده، پرسش های خود را مطرح، و به نظر آنها اعتماد کند. اما از آن  جا که هر قانونى معمولاً استثنایى دارد، این اصل نیز بدون استثنا نیست؛ از این رو گاهى برخی از مسائل، پنهان بودنش براى حفظ نظام اجتماعی و مصالح افراد بهتر است. در این گونه موارد، جست وجوها و پرسش هاى پى در پى، براى پرده برداشتن از روى واقعیت، نه تنها پسندیده نیست، بلکه مذموم و ناپسند است؛ لذا در قرآن و روایات از سؤال هاى نابجا و بی مورد که نفع علمی و جنبه آگاهی بخشی ندارد و غالباً سبب مشوش شدن اذهان مردم، و بسا زمینه گمراهی داشته، نهی شده است که طبیعتاً نباید به آنها پاسخ داد.
 

پاسخ تفصیلی

بی گمان پرسش و سؤال کردن کلید فهم بسیاری از حقایق است، و خرد حکم می کند انسان نسبت به هر موضوعى که مورد نیاز و احتیاج او است، ناگزیر براى تشخیص و تعیین راه حل به دانشمندان همان رشته رجوع نموده و به نظر آنها اعتماد کند و این اصل عقلایى در هر مورد قابل انطباق است و اختصاص به طایفه خاصی ندارد.
قرآن کریم در این باره به انسان ها سفارش می کند: «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ»؛[۱] اگر خودتان نمی دانید از اهل دانش بپرسید.
پیامبر اسلام(ص) نیز در اهمیت موضوع پرسش گری می فرماید: «الْعِلْمُ خَزَائِنُ وَ مَفَاتِیحُهُ‏ السُّؤَالُ‏ فَاسْأَلُوا یَرْحَمُکُمُ الله فَإِنَّهُ یُؤْجَرُ فِیهِ أَرْبَعَهٌ السَّائِلُ وَ الْمُعَلِّمُ وَ الْمُسْتَمِعُ وَ الْمُجِیبُ لَهُ»؛[۲] علم و دانش؛ گنج  هایى است که کلید آن پرسش است، پس بپرسید – درود و رحمت خدا بر شما باد -؛ زیرا در این مورد چهار گروه از مردم اجر و پاداش دارند: پرسش  گر، آموزنده، شنونده و آنکه جواب، مرتبط با او می باشد.
با توجه به آنچه بیان شد و با عنایت به این که اصل اولی در مسائل و موضوعاتی که برای انسان مشخص نیست، پرسش است، اما از آن  جا که هر قانونى معمولاً استثنایى دارد، این اصل اساسى تعلیم و تربیت نیز استثنا دارد، و آن این که گاهى برخی از مسائل، پنهان بودنش براى حفظ نظام اجتماع و مصالح افراد بهتر است، در این گونه موارد جست وجوها و پرسش هاى پى در پى، براى پرده برداشتن، از روى واقعیت، نه تنها فضیلتى نیست، بلکه مذموم و ناپسند است؛ لذا می بینیم در تعالیم دینی از برخی پرسش های بی جا و بی مورد نهی شده است.
قرآن کریم در این باره می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْیاءَ إِنْ تُبْدَ لَکُمْ تَسُؤْکُمْ وَ إِنْ تَسْئَلُوا عَنْها حِینَ یُنَزَّلُ الْقُرْآنُ تُبْدَ لَکُمْ عَفَا الله عَنْها وَ اللهُ غَفُورٌ حَلِیمٌ* قَدْ سَأَلَها قَوْمٌ مِنْ قَبْلِکُمْ ثُمَّ أَصْبَحُوا بِها کافِرِین»؛[۳] اى کسانى که ایمان آورده ‏اید، از چیزهایى که اگر بر شما ظاهر شود ناراحت مى‏شوید، سؤال نکنید. و اگر هنگام نزول قرآن از آنها بپرسید بر شما معلوم می شود، و خداوند آنها را می بخشد، و خداوند بخشنده و حلیم است. البته گروهى پیش از شما نیز این چیزها را پرسیدند، سپس بدان کافر شدند.
در عصر پیامبر(ص) کسانى از اصحاب، پرسش هاى بی جایى از رسول خدا(ص) می کردند که دانستن پاسخ آنها به نفعشان نبود. مثلاً می پرسیدند پدر من کیست؟ یا می پرسیدند من چه وقتى خواهم مُرد؟ یا پدر من که مرده اکنون در کجا است؟
روشن است که دانستن پاسخ چنین پرسش هایى ناراحت کننده است. چه بسا باعث انجام کارهاى خلاف و یا از بین رفتن امید به زندگى می شود. یا اگر جواب آن ظاهر شود، باعث سرافکندگى سؤال کننده خواهد شد. گاهى نیز پرسش هایى درباره احکام شرع وجود دارد که دانستن آن به نفع نبوده و موجب محدودیت هایی خواهد شد. به عنوان نمونه وقتى پیامبر(ص) از وجوب حج سخن گفت، یکى از اصحاب پرسید، آیا حج هر ساله واجب است. پیامبر به او تذکر داد که پرسش بی موردى است و اگر در پاسخ بگویم آرى، شما به زحمت خواهید افتاد.[۴] بدتر این که گاهى این پرسش‏ ها از روى مسخره و یا امتحان کردن پیامبر(ص) بود.[۵]
این آیه مسلمانان را از این نوع پرسش ها منع می کند و می فرماید؛ اى مؤمنان! از چیزهایى نپرسید که اگر بر شما آشکار شود باعث ناراحتى شما می گردد.
در عالم، واقعیت هایى وجود دارد که ناآگاهى از آنها براى انسان بهتر است؛ مثلاً کسی که بیمارى خطرناکی دارد، براى او بهتر است که از نوع بیمارى خود خبر نداشته باشد و یا کسانى که با انسان معاشرت دارند ممکن است فرزند نامشروع باشند، و یا داراى بعضى از صفات بسیار زشت باشند که مخفى کرده ‏اند، فاش شدن حقیقت آنها انسان را دچار ناراحتى شدید می کند. درباره احکام هم بناى خداوند بر توسعه و تسامح است و نباید با پرسش هاى مکرر دایره آنها را به ضرر خود محدود کرد، همان کارى که بنى اسرائیل در جریان کشتن گاو کردند و با پرسش هاى مکرر، خود را به زحمت انداختند.[۶]
البته گفتنی است؛ برای این نوع از پرسش ها نمی توان مصداق خاصی مشخص نمود. اما در مجموع سؤالاتى که مربوط به خرده  ‏ریزهاى احکام دین، و چیزهایى که تفحص و کاوش در آنها جز دشوار کردن دین و سنگین کردن بار تکلیف نتیجه دیگرى ندارد را شامل می شود؛ نظیر سؤالاتى که بنى اسرائیل در باره خصوصیات گاوى که مأمور به ذبح آن شده بودند می کردند، و در نتیجه این قدر آن گاو را محدود و مشخص کردند تا منحصر شد به یک گاو، و مجبور شدند به قیمت گزافى خریدارى کنند. مقصود از اشیا نیز در این آیه از نوع همین مطالب است، نه امور غیبى.[۷]
پیشوایان دین در سخنان خویش نیز مردم را از پرسش های غیر ضروری بر حذر داشتند: «راوی می گوید شنیدم که امام صادق(ع) می فرمود: ای مردم! تقوا پیشه کنید و از پرسش های زیاد خودداری نمایید. قبل از شما مردمانی به جهت پرسش های زیاد از پیامبرانشان به گمراهی کشیده شدند…. پیرامون آنچه خداوند بر شما واجب نموده سؤال کنید. فردی می آید سؤالی می پرسد وقتی پاسخ می شنود کافر می شود… اگر نمی پرسید ضرری متوجه او نمی شد».‏[۸]
امام رضا(ع) در نامه  ‏اى به احمد بن محمد نوشت: آیا شما از زیاد پرسیدن منع نشده ‏اید؟ ولى شما از آن اجتناب نمی کنید. بپرهیزید از آن؛ زیرا کسانى که پیش از شما بودند به جهت کثرت سؤالشان هلاک شدند، پس خدا فرمود: اى مؤمنان از چیزهایى نپرسید که اگر بر شما آشکار شود، شما را ناراحت می کند.[۹]
از این رو است که امام على(ع) می فرماید: خداوند واجباتى براى شما قرار داده آنها را ضایع نکنید، حدود و مرزهایى تعیین کرده از آنها تجاوز ننمایید. از چیزهایی نهى کرده در برابر آنها پرده  ‏درى نکنید. برخی چیزها را مسکوت گذاشته که صلاح را در کتمان آن دیده، و هیچ گاه این کتمان از روى فراموشی نبود، در برابر این گونه مسائل، اصرارى در افشای آنها نداشته باشید.[۱۰]
نتیجه این که در قرآن و روایات از سؤال  هاى نابجا و بی مورد که نفع علمی و جنبه آگاهی بخشی ندارد و یا توان علمی لازم برای درک آن وجود نداشته و غالباً سبب مشوش شدن اذهان مردم، و بسا زمینه گمراهی را فراهم می کند، نهی شده است و نباید به آنها پاسخ داد.

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. نحل، ۴۳٫

[۲]. شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، محقق، مصحح، لاجوردی، مهدی، ج ۲، ص ۲۸، تهران، نشر جهان، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.

[۳]. مائده، ۱۰۱- ۱۰۲٫

[۴]. ر. ک: عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق، رسولی محلاتی، سید هاشم، ج ‏۱، ص ۶۸۱- ۶۸۳، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.

[۵]. سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ۲، ص ۳۳۴، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.

[۶]. ر. ک: جعفری، یعقوب، کوثر، ج ‏۳، ص ۲۷۲- ۲۷۳، بی جا، بی تا؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏۵، ص ۹۷- ۹۹، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

[۷]. ر. ک: طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۶، ص ۱۵۳، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

[۸]. عده ای از علماء، الأصول السته عشر، المتن، ص ۷۴، قم، دار الشبستری للمطبوعات، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.‏

[۹]. عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، محقق، مصحح، رسولى محلاتى، سید هاشم، ج ‏۱، ص ۳۴۷، تهران، المطبعه العلمیه، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.‏

[۱۰]. شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، محقق، صالح، صبحی، ص ۴۸۷، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.