در انتظار جواد آل محمد ـ صلّی الله علیه و آله و سلم ـ عمر مبارک امام رضا ـ علیه السّلام ـ به چهل و هفت سال رسیده بود و عقربه تاریخ، سال ۱۹۵ هجری را نشانه می‌ داد ولی هنوز امام نهم متولد نشده بود.
مسئله جانشینی امام رضا ـ علیه السّلام ـ ، اصحاب و شیعیان حضرت را متأثر کرده بود. این اندوه زمانی به فزونی رفت که فرقه واقفیه که بنا به دلائل مادی و تصرف سهم امام و عدم بازگرداندن آن به حضرت رضا ـ علیه السّلام ـ قائل به غیبت امام کاظم ـ علیه السّلام ـ شده بودند و در تبلیغات خویش نداشتن فرزند پسر از برای امام رضا ـ علیه السّلام ـ را دلیل بر ادعای موهوم خود می‌ دانستند… تا جایی که یکی از همین افراد در نامه‎ای خطاب به حضرت نوشت: تو چگونه امام هستی در حالیکه فرزندی نداری!

حضرت در پاسخ فرمودند: تو از کجا می‌ دانی که فرزندی ندارم، به خدا سوگند روزها و شبها سپری نمی شود مگر اینکه خداوند فرزند پسری به من عنایت فرماید که حق و باطل را از هم جدا سازد.[۱]
همچنین یکی از یاران به حضرت عرض می‌ کند: امام پس از تو کیست؟ آن حضرت فرمودند: فرزندم.
سپس گفت: آیا کسی که فرزند ندارد چگونه جرأت آن را دارد که بگوید فرزندم؟
راوی همین حدیث گوید: چند روز سپری نشده بود که امام جواد ـ علیه السّلام ـ به دنیا آمد.[۲]
همچنین ابن قیام واسطی جزو فرقه واقفیه که امامت حضرت رضا ـ علیه السّلام ـ را قبول نداشت، نزد آن حضرت آمد و به قصد عیب جویی گفت: آیا می‌ شود که دو امام در یک مقطع زمانی با هم باشند؟
حضرت فرمود: نه مگر آنکه یکی از آن دو صامت (خاموش) باشد.

ابن قیام گفت: پس چطور برای تو صامت نیست؟
امام فرمود: چرا، به خدا سوگند خداوند برای من (فرزندی) قرار می‌ دهد که حق و حق خواهان را استوار می‌ بخشد و باطل و باطل خواهان را نیست و نابود می‌ کند»[۳].

تولد امام جواد ـ علیه السّلام ـ
تولد مبارک امام جواد ـ علیه السّلام ـ نه تنها پایان بخش دلهره های شیعیان و افشای نیت فرصت طلبان و سود جویانی چون فرقه واقفیه بود، بلکه آغاز فصل نوینی از تاریخ تشیع است.
در تاریخ ولادت امام جواد ـ علیه السّلام ـ اقوال مختلفی وارد شده از جمله:

۱ – شیخ کلینی در اصول کافی و شیخ مفید در ارشاد، ولادت حضرت را در رمضان سال ۱۹۵ هجری[۴] دانسته‎اند.

۲ – ابن شهر آشوب در مناقب و اربلی در کشف الغمه روز ولادت را ۱۹ رمضان سال ۱۹۵ هجری ذکر کرده اند.

۳ – شیخ طوسی از احمد بن محمد عیاشی در انوار البهیه ۱۰ رجب سال ۱۹۵ هجری را روز ولادت حضرت دانسته است.

در میان اقوال سه گانه، فرازی از دعای ناحیه مقدسه که در ماه رجب خوانده می‌ شود قول سوم را تأیید می‌ نماید.
آنجا که حضرت می‌ فرمایند: «اللهم انی اسألک بالمولودین فی رجب محمد بن علی الثانی و ابن علی بن محمد المنتجب» علاوه بر آن مشهور بین شیعه همین قول سوم است یعنی ولادت آن حضرت روز دهم ماه رجب سال ۱۹۵ هجری قمری می‌ باشد.

کودکی امام جواد ـ علیه السّلام ـ
آگاهی های تاریخی درباره زندگی امام جواد ـ علیه السّلام ـ چندان گسترده نیست؛ زیرا افزون بر آنکه محدودیتهای سیاسی همواره مانع از انتشار اخبار امامان معصوم ـ علیهم السّلام ـ می‌ گردید، تقیه و شیوه های پنهانی مبارزه که برای «حفظ امام و شیعیان از فشار حاکمیت» بود، عامل مؤثری در عدم نقل اخبار در منابع تاریخی است. ولی شکی نیست که دوران کودکی امام جواد ـ علیه السّلام ـ از مهمترین دوران زندگی آن حضرت به شمار می‌ رود چرا که اولین کودکی بود که در چنین سنی به امامت می‌ رسید و معادلات فکری سیاسی مردم خصوصا حکمرانان را به هم می‌ ریزد و برگ جدیدی در تاریخ زندگی ائمه ـ علیهم السّلام ـ رقم می‌ زند.

مهمترین رویدادهایی که در دوران کودکی آن حضرت به وقوع پیوست:

۱ – در خانواده امام رضا ـ علیه السّلام ـ در محافل شیعه، از حضرت جواد ـ علیه السّلام ـ به عنوان مولودی پر خیر و برکت یاد می‌ شد. چنان که از امام رضا ـ علیه السّلام ـ منقول است که فرمودند: «این مولودی است که برای شیعیان ما، با برکت‎تر از او زاده نشده است»[۵].

۲ – خلع سلاح واقفیه توسط امام جواد ـ علیه السّلام ـ [۶]: واقفیه کسانی بودند که در امامت امام موسی کاظم ـ علیه السّلام ـ توقف کرده بودند.

۳ – آزمایش حضرت توسط جمعی از شیعیان و پاسخ امام جواد ـ علیه السّلام ـ به پرسشهای آنان در پرتو علم امامت.

از جمله امتیازهای امام جواد ـ علیه السّلام ـ اظهار علم اهل بیت است که نظیرش وجود ندارد.
در تاریخ آمده که چون حضرت رضا ـ علیه السّلام ـ از دنیا رفت عده ای از بزرگان و علما به مدینه آمدند و سی هزار مسئله در چند روز از حضرت سئوال نمودند و حضرت بدون تأمل و فکر جواب دادند در حالی که ده سال بیشتر نداشتند[۷].

۴ – مناظره علمی با گروهی از معتزله و نیز با دانشمندان نامدار زمان مأمون از جمله یحیی بن اکثم و تحیر یحیی از طرح فروعات زیادی در مورد مسئله‎اش توسط امام ـ علیه السّلام ـ[۸]

۵ – تزویج توطئه‎آمیز ام الفضل به امام ـ علیه السّلام ـ توسط مأمون؛ این ازدواج که مأمون بر آن اصرار داشت، کاملا جنبه سیاسی داشت و اهداف شومی را دنبال می‌ کرد.

۶ – ایجاد شبکه ارتباطی وکالت توسط حضرت؛ امام جواد ـ علیه السّلام ـ با تمام محدودیتهای موجود، از طریق نصب وکلا و نمایندگان، ارتباط خود را با شیعیان حفظ می‌ کرد و با این عمل از تجزیه نیروهای شیعه جلوگیری می‌ کرد.

حتی امام به هواداران خود اجازه می‌ داد که به درون دستگاه حکومت نفوذ کرده مناصب حساس را در دست گیرند.
جوانی امام جواد ـ علیه السّلام ـ
چنانکه گفته شد مهمترین عملکرد و فعالیت علمی، فرهنگی و سیاسی ـ اجتماعی امام جواد ـ علیه السّلام ـ که تاریخ را به حیرت واداشته است همان دوران کودکی آن حضرت بوده است ولی دوران جوانی امام ـ علیه السّلام ـ نیز خالی از اتفاق و رویداد نبوده است.
وقایع دوران جوانی:

۱ – تربیت شاگردان و انتشار علوم و دانش های خود توسط آنان؛ گرچه دوره امام جواد ـ علیه السّلام ـ به دلیل فشارهای سیاسی و کنترل شدید فعالیت آن حضرت از طرف دربار خلافت، شعاع فعالیت ایشان بسیار محدود بود با این حال تربیت شاگرد در دستور کار حضرت هر چند به تعداد کم قرار داشت. بنابراین اگر می‌ خوانیم که تعداد راویان و اصحاب حضرت جواد ـ علیه السّلام ـ قریب صد و ده نفر بوده اند[۹] و جمعا ۲۵۰ حدیث از آن حضرت نقل شده، نباید تعجب کنیم، زیرا از یک سو، آن حضرت شدیدا تحت مراقبت و کنترل سیاسی بود و از طرف دیگر، زود به شهادت رسید و به اتفاق دانشمندان بیش از بیست و پنج سال عمر نکرد.[۱۰]

۲ – سفر حج: امام پس از شهادت پدر بزرگوارش به سفر حج رفت و از آنجا به مدینه بازگشت و تا پایان خلافت مأمون در آن شهر ساکن بود.

۳ – شهادت امام ـ علیه السّلام ـ :

مأمون در سال ۲۱۸ هـ.ق درگذشت و پس از او برادرش «معتصم» جای او را گرفت او در سال ۲۲۰ هـ.ق امام را از مدینه به بغداد آورد تا از نزدیک مراقب او باشد. در مجلسی که برای تعیین محل قطع دست دزد تشکیل داده بود، امام را نیز شرکت داد و قاضی بغداد و دیگران شرمنده شدند و بذر کینه در درون معتصم نهاده شد، معتصم که درصدد قتل حضرت بود این قضیه او را بیشتر تحریک کرد و سرانجام منظور پلید خود را عملی ساخت و امام را توسط ام الفضل مسموم و شهید نمود.[۱۱]

بنابر آنچه گفته شد تولد حضرت جواد ـ علیه السّلام ـ در شرایطی صورت گرفت که خیر و برکت خاصی برای شیعیان به ارمغان آورد، بدین معنا که عصر امام رضا ـ علیه السّلام ـ عصر ویژه‎ای بود و حضرت در تعیین جانشین خود و معرفی امام بعدی، با مشکلاتی روبرو بود که در عصر امامان قبلی، بی سابقه بوده است، روی همین بود که خداوند چنان علمی به حضرت بخشید که در همان دوران کودکی اسلام و تشیع را احیا کرد و دشمنان را لب به دندان قرار داد و تلاشهای زیادی را در این راه از خود نشان داد و در دوران کوتاه عمرش انقلابی علمی و فرهنگی به راه انداخت و در همین راه به شهادت رسید.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱ـ منتهی الامال، ج ۲، شیخ عباس قمی.
۲ـ سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی.
۳ـ حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، رسول جعفریان.

منبع:پرسمان

[۱] . طبرسی، اعلام الوری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم، بی تا، ص۳۴۶٫
[۲] . علی بن عیسی اربلی، کشف الغمه، مکتب بنی هاشمی تبریزی، ۱۳۸۱ ق، ج ۲، ص ۳۵۲٫
[۳] . شیخ مفید، الارشاد، ترجمه رسولی محلاتی، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، بی تا، ج ۲، ص ۲۶۷٫
[۴] . کلینی، اصول کافی، قم، نشر اسوه، چاپ اول، ۱۴۱۸ ق، ج ۱، ص ۵۶۱٫
[۵] . طبرسی، اعلام الوری، المکتبه الاسلامی، چاپ سوم، بی تا، ص ۳۴۷٫
[۶] . علی بن عیسی الإربلی، کشف الغمه، مکتبه بنی هاشمی تبریز، ۱۳۸۱ هـ.ق، ج ۲، ص ۱۴۲٫
[۷] . کلینی، اصول کافی، قم، چاپ و نشر اسوه ، چاپ اول، ۱۴۱۸ هـ.ق، ج ۱، ص ۵۶۶٫
[۸] . شیخ مفید، الإختصاص، تعلیق: علی اکبر غفاری، انتشارات جامعه مدرسین، قم، بی تا، ص ۹۹٫
[۹] . شیخ طوسی، رجال، منشورات المکتبه الحیدریه، چاپ اول، نجف، ۱۳۸۱ هـ.ق ، ص ۳۹۷ـ۴۰۹٫
[۱۰] . شیخ مفید، الارشاد، ترجمه رسولی محلاتی، انتشارات علمیه اسلامیه، تهران، بی تا، ج ۲، ص ۲۸۴٫
[۱۱] . کلینی، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم، ۱۳۶۵ ش، ج ۱، ص ۳۲۳٫