معنای «سِلم» در فرهنگ قرآن چیست و چه ارتباطی با واژه «صلح» و «اصلاح» دارد؟

پاسخ اجمالی

در قرآن کریم، ۱۴۰ بار از مشتقات واژه «سلم» استفاده شده است، اهل لغت در معنای این واژه اختلاف دارند. برخی می گویند «سِلم» به کسر «سین» به معنای «صلح» بوده، و به فتح «سین» معنایش «تسلیم» و «اطاعت» است. بعضی گفته  اند به فتح «سین» معنایش صلح، و به کسر «سین»، «اسلام» است.[۱]
راغب اصفهانی می گوید: «السَّلَامُ و السِّلْمُ و السَّلَمُ»؛ یعنی صلح.[۲] «سلم القومُ»؛ یعنی آن قوم با هم آشتى و توافق کردند.[۳]
با توجه به اختلاف معنای «سلم» نزد لغت شناسان، مفسران نیز با توجه به کاربرد این واژه در آیات مختلف، در معنای آن نظریات مختلفی ارائه کرده اند. بنابر این آن جا که قرآن کریم می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ کَافَّه».[۴]
۱٫ برخی معتقدند؛ از مفهوم این آیه چنین استفاده می شود که صلح و آرامش تنها در پرتو ایمان امکان‏ پذیر است، و تنها با تکیه بر قوانین مادى هرگز جنگ، ناامنى و اضطراب از دنیا بر چیده نخواهد شد؛ زیرا عالم ماده، و علاقه به آن، همواره سرچشمه کشمکش ها و درگیری ها است، و اگر نیروى معنوى ایمان، آدمى را کنترل نکند، صلح غیر ممکن است، بلکه می توان گفت از دعوت عمومى این آیه که همه مؤمنان را بدون استثناء از هر زبان و نژاد و منطقه جغرافیایى و قشر اجتماعى، به صلح و صفا دعوت می کند، استفاده می شود که در پرتو ایمان به خدا، تشکیل حکومت واحد جهانى که صلح در سایه آن همه جا آشکار گردد، امکان ‏پذیر است.[۵]
۲٫ گروهی بر آنند؛ اصل کلمه «سلم» از انقیاد(اطاعت) است. آن  جا که خداوند می فرماید: «إِذْ قالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قالَ أَسْلَمْتُ».[۶] اسلام نیز به جهت تسلیم شدن، اسلام نامیده شده است. اما غلبه در صلح و ترک جنگ پیدا کرد. البته صلح نیز بازگشت به تسلیم و انقیاد دارد؛ چرا که در سایه صلح و سازش است که هر فردی در کنار دیگری با مسالمت و بدون درگیری زندگی می کند.[۷]
۳٫ عده ای می گویند «ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ»، «سلم» به کسر و فتح، قرائت شده و به معناى صلح است. و مقصود از ایمان که در ابتدای آیه آمده، اسلام است که با بیعت عمومى و قبول دعوت ظاهرى به دست می آید. و مقصود از سلم، ولایت و بیعت خصوصى و قبول دعوت باطنى است، و این معنا، «سلم» نامیده می شود؛ چون کسى که به سبب پذیرش دعوت باطنى و قبول ولایت در ایمان حقیقى داخل شده، به تدریج براى او صلح کلّى با همه موجودات حاصل می شود، و با هیچ یک از آنها در هیچ چیز منازعه نمی کند.[۸]
بنابر این با دقت در آنچه که بیان شد، به نظر می رسد واژه «سلم» و «صلح» از نظر معنایی نزدیک به هم بوده، و در فرهنگ قرآن کاربرد یکسان دارند. این معنا از بسیاری از آیات قرآن قابل برداشت است؛ مانند: «وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها وَ تَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ»؛[۹]و اگر تمایل به صلح نشان دهند، تو نیز از در صلح درآى و بر خدا توکّل کن، که او شنوا و دانا است.
البته همان گونه که بیان شد، واژه «سلم» گستره معنایی بیشتری دارد.

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. ابوالفتوح رازى، حسین بن على، قروض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، ج ‏۳، ص ۱۶۳، مشهد، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، ۱۴۰۸ش.

[۲]. راغب اصفهانی، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، المفردات فی غریب القرآن، ص ۴۲۱، دمشق، بیروت، دار العلم دار الشامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.

[۳]. مهیار، رضا، فرهنگ أبجدی عربی- فارسی، متن، ص ۵۸، واژه «سلم».

[۴]. بقره، ۲۰۸٫

[۵]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏۲، ص ۸۲، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

[۶]. بقره، ۱۳۱٫ «و پروردگارش به او گفت: تسلیم شو. گفت: من در برابر پروردگار جهانیان تسلیمم».

[۷]. فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ‏۵، ص ۳۵۲، بیروت، دار احیاء التراث العربى، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.

[۸]. گنابادى، سلطان محمد، تفسیر بیان السعاده فی مقامات العباده، ج ‏۱، ص ۱۸۸، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۸ق.

[۹]. انفال، ۶۱٫