واژه های: مبارک، بارک و تبارک که در قرآن ذکر شده اند به چه معناست؟ آیا همانند آنچه که در جمله «و بارک علی محمد و آل محمد» آمده است می باشند؟

پاسخ اجمالی

این کلمه از نظر ادبیات عرب، از باب مفاعله (از ابواب ثلاثی مزید) است که مصدرش “مبارکه” است. مانند این که گفته می شود: “بارک الله فیه” خداوند به او خیر و برکت بدهد. البته این کلمه به باب تفاعل و تفعیل (از ابواب ثلاثی مزید) هم رفته است؛ یعنی “تبارک” و “تبریک”؛ مثلاً گفته می شود:”إنّ الله تبارک و تعالی” و یا “برّک علیه”: برای کسی برکت خواست، دعای خیر کرد.

ریشه اصلی این کلمه «برک» بر وزن «برگ» به معنای سینه شتر است.

معادل و مشتقات این کلمه در سوره هایی از قرآن آمده است. از جمله در آیات اول سوره فرقان و ملک، کلمه تبارک آمده است.

تبارک و بارک اگر به خدا نسبت داده شود، یعنی گفته شود “تبارک الله”، به معنای این است که خداوند زوال ناپذیر، پاک و بلند مرتبه است. در روایات، هم به همین معانی در قرآن آمده است.

پاسخ تفصیلی

معنای لغوی “مبارک“

این کلمه از نظر ادبیات عرب، از باب مفاعله (از ابواب ثلاثی مزید) است که مصدرش “مبارکه” است. مانند این که گفته می شود: “بارک الله فیه” خداوند به او خیر و برکت بدهد. البته این کلمه به باب تفاعل و تفعیل (از ابواب ثلاثی مزید) هم رفته است؛ یعنی تبارک و تبریک؛ مثلاً گفته می شود: “إنّ الله تبارک و تعالی” و یا “برّک علیه” برای کسی برکت خواست، دعای خیر کرد.

ریشه اصلی این کلمه “برک” بر وزن “برگ” به معنای سینه شتر است.

و هنگامی که “برک البعیر” گفته می شود، مفهومش این است که شتر سینه خود را به زمین زد. سپس این کلمه به معنای دوام، بقا و زوال ناپذیری آمده و در مورد هر نعمتی که پایدار و بادوام باشد، گفته شده است؛ مخزن آب را از این رو “برکه” می گویند که آب مدتی طولانی در آن باقی می ماند.[۱]

معنای بارک از جهت قرآنی و روائی:

معادل و مشتقات این کلمه در سوره هایی از قرآن آمده است. از جمله در آیات اول سوره فرقان و ملک کلمه تبارک آمده است.

مثلاً در آیه: “تبارک الذی بیده الملک …”؛ پر برکت و زوال ناپذیر است کسی که حکومت جهان هستی به دست اوست.

در این آیه شریفه، در حقیقت دلیل مبارک بودن ذات پاک خدا ذکر شده و آن مالکیت و حاکمیت او بر جهان و قدرت او بر همه چیز است، و به همین دلیل، وجودی است زوال ناپذیر و پر برکت.[۲]

پس، تبارک و بارک اگر به خدا نسبت داده شود؛ یعنی گفته شود “تبارک الله”، به معنای این است که خداوند زوال ناپذیر، پاک و بلند مرتبه است.[۳]

در روایات هم، به همین معانی که در قرآن آمده، وارد شده است. البته با الفاظ مختلف که به چند نمونه اشاره می شود:

الف. حضرت علی (ع) از رسول خدا نقل می کنند که حضرت فرمود: “اللّهمّ بارک لأمّتی فی برکتها یومَ الخمیس”؛ خداوندا! بامداد روز پنجشنبه را بر أمّتم مبارک گردان (یعنی خیر و سعادت)”.[۴]

در این روایت، کلمه بارک آمده است که به معنای “خیر و سعادت” است.

ب. رسول اکرم (ص) می فرمایند: “البَرَکهُ فی المُماسَحَه”؛ برکت (خیر و فزونی) در مصافحه است.[۵]

ج. حضرت علی (ع) می فرمایند: “بَرَکه المال فی أداء الزکاه”؛ برکت (فزونی و زیادی) مال در دادن زکات است.[۶]

بنابراین، کلماتی که از سه حرف اصلی “ب ر ک” گرفته می شوند، مانند “بارک”، “تبارک”، “مبارکه” و “تبریک”، به طور کلی به معنای خیر و سعادت و فزونی و زیادی هستند، ولی این کلمه اگر درباره خدای متعال به کار رود به معنای پاکی و بلند مرتبه بودن ذات اقدس اله است.

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]  مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۴، ص ۳۱۶، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، چاپخانه مدرسه الامام امیرالمؤمنین، قم، ۱۳۶۶ شمسی؛ قرائتی، محسن، تفسیر نور، در تفسیر آیه اول سوره های فرقان و ملک، ازسایت قرائتی؛ جبران مسعود، الرائد، با ترجمه دکتر رضا انزابی نژاد، ج۱، ص ۳۷۶و ۳۵۵، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ دوم، ۱۳۷۶ شمسی؛ طباطبایی، محمد حسین، تفسیرالمیزان، ج ۱۹،ذیل آیه اول سوره ملک، نرم افزار جامع تفاسیر شیعه.

[۲] . تفسیر نمونه، ج ۲۴، ص۳۱۶؛ تفسیرالمیزان، ج ۱۹، ذیل آیه اول سوره ملک.

[۳] . الرائد، ج۱، ص ۴۱۹.

[۴]  الحرّانی، ابو محمد الحسن علیّ بن شعبه، تحف العقول، ج۱، ص ۱۹۰، ترجمه، جعفری، بهراد، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نشر صدوق، چاپ اول، ۱۳۷۷ شمسی.

[۵] . خرمشاهی، بهاءالدین، انصاری، مسعود، پیام پیامبر، ص ۳۷۴، چاپخانه منفرد، چاپ اول، ۱۳۷۶.

[۶] . صابری یزدی، علی رضا، الحکم الزّاهره عن النبی و عترته الطاهره، ترجمه، انصاری محلاتی، محمدرضا، ص ۳۱۶، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۲ شمسی.