امام علی (ع) در همه مراحل زندگی خود برای مهم ترین مسأله یعنی حفظ اسلام و پیشرفت آن تلاش می کرد و تمام هستی خود را در این راه فدا کرد . همکاری آن حضرت با خلفا نیز در همین راستا بوده است تا جلوی سوء استفاده دشمنان اسلام گرفته شود و این به معنای تایید خلافت آنها نبود، بلکه آن حضرت در مواقع مناسب اعتراضات خود را به آنان ابلاغ می کردند. برخی از علل همکاری امام علی (ع) با خلفای سه گانه عبارتند از: ۱- جلوگیری از تضییع حقوق مردم. ۲-معرفی اسلام واقعی. ۳- ایجاد وحدت در برابر تهدیدهای داخلی و خارجی.

ایثار و از خود گذشتگی امام علی(ع) برای حفظ اسلام برای همه ثابت شده است. با وجود این که پذیرش اسلام در روزهای آغازین دعوت پیامبر گرامی اسلام (ص) کار آسانی نبود و انواع تهدیدها ، خطرات و تحریم ها را به دنبال داشت، او نخستین فردی بود که در سنین نوجوانی اسلام را پذیرفت و در همه سختی ها و مشکلات آغاز بعثت در کنار پیامبر (ص) بود. در شب هجرت در رختخواب رسول خدا (ص) خوابید تا توطئه ترور آنحضرت خنثی شود. بعد از گرایش مردم به اسلام نیز در جنگ های مختلف با دشمنان اسلام شرکت کرد و با جان فشانی ‌از اسلام دفاع کرد و تا پایان عمر خویش در راه اعتلای اسلام و گسترش آن از هیچ کوششی دریغ نکرد.

همکاری حضرت علی (ع) با خلفا را باید با توجه به این ویژگی های او بررسی نمود.

با توجه به این که فلسفه امامت تنها حکومت کردن نیست و حفظ اسلام و جلوگیری از نابودی و یا انحراف آن و هدایت مردم و مرجعیت دینی و علمی مسلمانان از وظایف مهم امام است، امام علی (ع) خود را موظف می‌دانست که از دین اسلام محافظت کند؛ در این راستا امام از ظلم هایی که بر خود ایشان صورت گرفته بود، چشم پوشی می کرد. خود حضرت می فرمود: «سوگند به خدا که تا زمانی که امور مسلمانان به سامان باشد و ظلم و ستمی متوجه آنان نباشد تسلیم هستم و از ظلم بر خود چشم پوشی می کنم». [۱]

برخی از علل همکاری امام علی (ع) با خلفای سه گانه عبارت بودند از:

۱ – جلوگیری از تضییع حقوق مردم:

در بسیاری از موارد وقتی حضرت علی (ع) می دید در اثر قضاوت یا اجتهاد نادرست، حق دیگران تضییع می شود، وارد صحنه شده و از تضییع حقوق مسلمانان جلوگیری می کرد. به عنوان مثال در موردی عمر به سنگسار کردن زن زنا کاری که حامله بود حکم کرد.! هنگامی که حضرت علی (ع) باخبر شد به عمر فرمود: تو حق کشتن جنین این زن را نداری و از سنگسار شدن آن زن و در نتیجه از کشته شدن جنین وی جلوگیری کرد. عمر گفت «اگر علی نبود عمر هلاک می شد» [۲] . اگر در این جریان و رویدادهای مشابه این، امام علی وارد نمی شد، بیگناهی در اثر قضاوت نادرست کشته می شد.

۲ – معرفی اسلام واقعی:

با تذکر حضرت امیر المؤمنین و موضع گیری آن حضرت در امور قضایی و…، اسلام حقیقی و احکام صحیح اسلامی به مردم شناسانده می شد.

۳ – ایجاد وحدت در برابر تهدیدهای داخلی و خارجی:

حضرت امیر المؤمنین علی (ع) بیش از آن که به فکر حقوق شخصی خویش باشد به فکر اسلام و جامعه اسلامی بود. بعد از رحلت پیامبر اکرم (ص) دین اسلام با تهدیدهای خارجی و داخلی مواجه بود. خارج از مرزهای اسلامی خطر هجوم امپراطوری روم و ایران و از داخل خطر توطئه های منافقان وجود داشت. این تهدیدها اساسی بود و می توانست به دین نوپای اسلام ضربه بزند. از این رو می کوشید تا از تفرقه در جامعه اسلامی جلوگیری کرده و وحدت را استوار سازد. امام علی (ع) در نامه ای به ابوموسی اشعری می نویسد: «بدان که در فراهم ساختن امت پیامبر و یکپارچگی آنها با یکدیگر کسی از من حریص تر نیست». [۳]

به همین جهت برای حفظ وحدت با خلفا همکاری می کرد و به آنها مشاوره می داد. خود حضرت در نامه ای علت همکاری خود را با دستگاه حکومتی زمان این چنین بیان می کند: «به خدا سوگند هرگز فکر نمی‌کردم و به خاطرم خطور نمی‌کرد که عرب بعد از پیامبر، امر امامت و رهبری را از اهل بیت او بگردانند (و در جای دیگر قرار دهند و باور نمی‌کردم) آنها آن را از من دور سازند! … دست بر روی دست گذاردم تا این که با چشم خود دیدم گروهی از اسلام بازگشته و می‌خواهند دین محمد (ص) را نابود سازند. (در این جا بود) که ترسیدم اگر اسلام و اهلش را یاری نکنم، شاهد نابودی و شکاف در اسلام باشم که مصیبت آن برای من از رها ساختن خلافت و حکومت بر شما بزرگ‌تر بود؛ چرا که این بهره دوران کوتاه زندگی دنیا است که زایل و تمام می‌شود. همان طور که «سراب» تمام می‌شود و یا هم چون ابرهایی که از هم می‌پاشند. پس برای دفع این حوادث به پا خاستم تا باطل از میان رفت و نابود شد و دین پا برجا و محکم گردید» [۴] .

از این کلمات استفاده می شود که در همین راستا در جنگ هایی که برای دفاع از اسلام و برای گسترش آن در زمان خلفا صورت گرفت چون پای حیات اسلام در کار بود امام علی در مسائل کلی جهاد به آنان مشاوره می داد و در مواردی فرزندان خود را به میان نبرد می فرستاد که در منابع تاریخی ذکر شده است. [۵] البته در خصوص شرکت امام حسن (ع) و امام حسین (ع) در نبرد با ایرانیان دلیل معتبری در دست نیست. با همه این همکاری ها اما آن حضرت در مواقع مناسب اعتراضات و نا رضایتی های خود را به آنان ابلاغ می کردند.

منبع: اسلام کوئست

پی نوشت ها

[۱] . عاملی، سید جعفر مرتضی، تحلیلی از زندگانی سیاسی امام حسن مجتبی(ع)، ترجمه محمد سپهری، چاپ پنجم، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.

[۲] . علامه حلی، کشف المراد، ص ۵۱۲، چاپ دهم، مؤسسه النشر الاسلامی، قم، ۱۴۲۵ه.ق.

[۳] . نهج البلاغه، نامه ۷۸.

[۴] . نهج البلاغه، نامه ۶۲.

[۵] . دحلان، الفتوحات الاسلامیه، ج ۱، ص ۱۷۵، ناشر مصطفی محمد، مصر.