فرزندان امام کاظم
در زمینه زندگانی امام کاظم – علیه السلام – تحقیق زیادی صورت نگرفته و نقاط مبهم در زندگی آن بزرگوار فراوان است، برای مثال، تعداد همسران آن حضرت و نام و نشان آنان و تعداد فرزندان ایشان و اسامی آنها به صورت کامل روشن نیست و زندگی اکثر آنان بررسی نگردیده است.
فرزندانی که اکثر آنان از حیث تقوا و پرهیزگاری و فضایل انسانی از برگزیدگان زمانه خود محسوب می شوند و هر یک در جهتی از جهات مختلف سیاسی، اجتماعی، علمی و… سرآمد روزگار خویش و تجسم بارزی از ایمان به خدا و گذشت در راه حق و تلاش و کوشش برای خدمت به مردم و مبارزه با ظلم و ستم بودند.

ابن صباغ می گوید: برای هر یک از فرزندان امام کاظم – علیه السلام – فضیلتی مشهور است. (۱)
شیخ طبرسی نیز هر یک از فرزندان او را دارای فضیلت و منقبتی والا می داند. (۲)
بعضی از فرزندان امام برای خوشبختی مردم و رهایی آنان از چنگال ظلم و ستم علیه دستگاه عباسی دست به قیام زدند (۳) ، برخی در راه نشر علوم اسلامی و احادیث اهل بیت از جان خویش مایه گذاشتند (۴) و عده ای در عبادت خداوند متعال، گوی سبقت از دیگران ربوده و با خلق و خوی خویش آنان را مجذوب و شیفته مکتب تشیع می نمودند (۵) .

تعداد فرزندان امام کاظم (علیه السلام)
علمای علم نسب در تعداد فرزندان امام کاظم – علیه السلام – اقوال مختلفی ابراز کرده اند که بعضی آن اقوال در جدول زیر آمده است:
ردیف – نام کتاب – تعداد فرزندان – تعداد پسران – تعداد دختران

۱ – تاریخ ائمه – ۳۳ – ۱۸ – ۱۵

۲ – ارشاد مفید – ۳۷ – ۱۸ – ۱۹

۳ – تهذیب النساب – – ۱۴ –

۴ – دلائل الامامه – ۳۹ – ۱۸ – ۲۱

۵ – المجدی – ۵۹ – ۲۲ – ۳۷

۶ – جمهره انساب العرب – – ۱۴ –

۷ – تاج الموالید – ۳۷ – ۱۸ – ۱۹

۸ – لباب الانساب – ۳۵ – ۱۷ – ۱۸

۹ – تاریخ موالید الائمه – ۳۸ – ۲۰ – ۱۸

۱۰ – تهذیب الکمال – ۴۰ – ۱۸ – ۲۲

۱۱ – عمده الطالب – ۶۰ – ۲۳ – ۳۷

۱۲ – تذکره الخواص – – ۱۹ –

۱۳ – المنتظم – ۴۰ – –

۱۴ – عیون اخبار الرضا – سی و چند – –

۱۵ – مناقب آل ابی طالب – ۳۷ یا۳۰ – ۱۸ – ۱۹

نویسندگان این منابع، اسامی فرزندان امام را نیز همانند تعدادشان با اختلاف نقل کرده اند، لذا اسامی پسران به بیش از سی و چهار اسم و دختران بیش از پنجاه اسم می رسد. از طرفی، کسانی که اسامی کم تری ارائه داده اند، ادعای انحصار نکرده اند و احتمال بیشتر بودن فرزندان را نفی ننموده اند (اگر چه ظاهر کسانی که اعداد و ارقام ارائه داده اند انحصار می باشد) . از سوی دیگر، احتمال تکرار خطا در قول مدعیان تعداد بیشتر فرزندان نیز منتفی نبوده و قابل قبول می باشد.

دختران

اختلاف در تعداد و اسامی دختران امام کاظم – علیه السلام – از اختلاف در تعداد و اسامی پسران ایشان بیشتر است. تعداد آنان پانزده، هیجده، نوزده، بیست و یک، بیست و دو وحتی سی و هفت و سی و هشت نفر نیز ذکر گردیده است و اسامی آنان را تا بیش از پنجاه نام برشمرده اند.

نتیجه

۱ – هر فردی از عرب مخصوصا بزرگان و اشراف، علاوه بر نام، دارای کنیه و لقب نیز بودند و برای احترام، آنان را با لقب و کنیه خطاب می کردند و چه بسا که والدین از ابتدای تولد فرزندشان، نام و لقب و کنیه بر او می نهادند و ممکن است یک نفر از جهات مختلف شخصیتی، لقب های گوناگون داشته باشد.

۲ – از طرف دیگر بسیاری از اسامی گفته شده در فرزندان امام کاظم – علیه السلام – کنیه یا لقب بوده و نمایان گر صفت برجسته ای می باشد (ام کلثوم، ام القاسم، ام عبدالله ، ام سلمه، ام ابیها …، علیه، میمونه، حکیمه، حسنه، محموده، عطفه و..). .

۳ – بعضی از مؤلفین، درصدد جمع آوری اسامی گفته شده در مورد فرزندان معصومین بوده و تمامی اسامی وارد شده در منابع سابق را نقل نموده اند و معنی آن این است که یکی از فرزندان ایشان با این واژه نیز شناخته می شده است نه این که هر یک از آن ها بیان گر یک فرد خاص بوده و به تعداد آن اسامی، فرزند داشته باشد و لذا گاهی اسامی ارائه شده با عدد گفته شده از طرف خود آن ها مطابقت ندارد; مثلا مناقب آل ابی طالب عدد فرزندان پسر را هیجده نفر نقل و بیست اسم را فهرست نموده است.

۴ – اسامی مشترک گاهی به صورت مطلق و یا با پسوند اکبر و اصغر آمده است. برخی، اولی را مطلق و دومی را اصغر نامیده اند بعضی، اولی را نیز با صفت اکبر توصیف نموده اند و دو نام با سه عنوان ذکر شده است; مثلا المجدی در مورد فاطمه، اسماء، زینب و امینه، اولین را با پسوند کبری و بقیه را به صورت مطلق آورده و بیشتر منابع اولی را مطلق و دیگران را با قید صغری نقل کرده اند.

۵ – در روایتی که مامون علت شیعه شدن خود و محبت به اهل بیت را بیان می کند، می گوید: وقتی امام کاظم – علیه السلام – بر پدرم هارون وارد شد، پدرم او را بسیار احترام کرد و یکی از پرسش های او از امام این بود که عائله شما چند نفر است؟ حضرت فرمود: بیش از پانصد نفر. پرسید: همه فرزندان شمایند؟ ! فرمود: نه، فرزندان من سی و چند نفر می باشند. (۶)

بنابر این، روشن می شود که هر یک از واژه های گفته شده در مورد فرزندان حضرت، لزوما بیان گر یک فرد خاص نمی باشد، بلکه ممکن است دو یا چند واژه به عنوان نام، کنیه و لقب یک فرد باشد که با هر یک از آن ها شناخته می شده است و زیادی آن واژه ها با فرمایش امام که فرزندان من سی و چند نفر می باشد، منافاتی ندارد. با توجه به قدمت کتاب تاریخ ائمه و اعتبار ارشاد مفید، قول ایشان تقویت شده و اختلاف بین ایشان به اختلاف در نام، لقب و کنیه مربوط می باشد.

منبع:پرسمان

پی نوشت ها:
۱٫ حیات الامام الکاظم – علیه السلام – به نقل از الفصول المهمه، ص ۲۵۶.
۲٫ اعلام الوری، ص ۳۷.
۳٫ مانند ابراهیم و احمد. مقاتل الطالبین، ص ۳۳۹; تاریخ طبری، ج ۷، ص ۱۲۳.
۴٫ مانند اسماعیل، مؤلف کتاب جعفریات.
۵٫ چون محمد عابد و حضرت معصومه، جامع الرواه، ج ۲، ص ۲۰۴.
۶٫ عیون الاخبار الرضا، ج ۱، ص ۸۸.