از آیات قرآنى و نیز مطالعه تاریخ چنین بر مى آید که «مردم»، نقشى اساسى در پیروزى یا شکست نهضت هاى پیامبران داشته اند و حتى از بعضى آیات استفاده مى شود که نزول رحمت یا عذاب بر یک جامعه، تابع نوع فعالیت مردمان آن جامعه است و سنت الهى بر این جارى است که متناسب با ایمان یا کفر مردم، نعمت یا عذاب را بر جامعه اى فرود آید. از این رو حضرت نوح علیه السلام از مردم زمان خود مى خواهد استغفار کنند تا به دنبال آن آسمان بر آنان ببارد و خداوند، آنان را با اموال و فرزندان یارى کند.[۱]

 قرآن کریم تصریح مى کند: «مِمّا خَطِیئاتِهِمْ أُغْرِقُوا»؛[۲] یعنى، قوم نوح به علت گناهان خود گمراه شدند. در آیات دیگر نیز به این نکته تصریح شده است که علت هلاکت بسیارى از اقوام گذشته، ظلم و ستم آنان بوده است.[۳]

در مقابل به این نکته نیز تصریح شده که اگر جامعه اى، ایمان آورد و تقوا پیشه کند، خداوند درهاى برکت آسمان و زمین را به روى آنان مى گشاید: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ…».[۴]

بالاخره خداوند در آیه اى، سنت کلى خود را چنین بیان مى کند: تا زمانى که مردم در راه مستقیم بوده و از آن منحرف نشوند، نعمت هاى الهى بر آنان جارى مى شود و تغییر عملکرد الهى، تابعى از تغییر رفتار مردم است: «ذلِکَ بِأَنَّ اللّهَ لَمْ یَکُ مُغَیِّراً نِعْمَهً أَنْعَمَها عَلى قَوْمٍ حَتّى یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ».[۵]

یکى از مهم ترین مشکلات پیامبران و مردان الهى در طول تاریخ، عدم همراهى مردم به طور پیوسته با اهداف و برنامه هاى آنان بوده است. این مطلب را مى توان از کلام پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله دریافت که فرمود: «شیّبتنى هود»؛ یعنى، سوره هود مرا پیر کرد.

درباره علت آن گفته شده است: سبب این امر وجود آیه «فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ وَ مَنْ تابَ مَعَکَ».[۶] در این سوره است؛ در حالى که پیامبر صلى الله علیه و آله درباره سوره «شورى» ـ که در آن تنها خود آن حضرت صلى الله علیه و آله با آیه «فَلِذلِکَ فَادْعُ وَ اسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ».[۷] مأمور به استقامت شده ـ چنین جمله اى را بیان نکرده است. از ابن عباس نقل شده است: هیچ آیه اى همانند آیه سوره «هود» براى پیامبر صلى الله علیه و آله سخت تر نبود.[۸]

نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها

نویسنده:گروه مؤلفان

[۱] – نوح ۷۱، آیات ۱۰ـ۱۲: «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفّاراً یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنّاتٍ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهاراً».

[۲] – همان، آیه ۲۷٫

[۳] – هود ۱۱، آیه ۱۰۲ و ۱۱۷؛ کهف (۱۸)، آیه ۵۹؛ قصص (۲۸)، آیه ۵۹٫

[۴] – اعراف ۷، آیه ۹۶٫

[۵] – انفال ۸، آیه ۵۳ و به همین مضمون: رعد (۱۳)، آیه ۱۱٫

[۶] – هود ۱۱، آیه ۱۱۲: «به همراه کسانى که با تو به سوى خداوند بازگشته‏اند، استقامت کن».

[۷] – شورى ۴۲، آیه ۱۵٫

[۸] – المیزان، ج ۱۱، ص ۶۶ به نقل از: مجمع البیان.