با توجه به آیات ۶۵ و ۶۶ سوره انفال؛ مگر خداوند از روحیه و وضعیت سپاه اسلام اطلاعی نداشت که در دو آیه پشت سر هم نظرش را تغییر می دهد؟

پاسخ اجمالی

در این دو آیه شریفه می خوانیم:
«اى پیامبر، مؤمنان را به جهاد برانگیز. اگر از [میان‏] شما بیست تن، شکیبا باشند بر دویست تن چیره می شوند، و اگر از شما یکصد تن باشند بر هزار تن از کافران پیروز می گردند، چرا که آنان قومی اند که نمی فهمند».[۱]
«اکنون خدا بر شما تخفیف داده و معلوم داشت که در شما ضعفى هست. پس اگر از [میان‏] شما یکصد تن شکیبا باشند بر دویست تن پیروز گردند، و اگر از شما هزار تن باشند، به توفیق الهى بر دو هزار تن غلبه کنند، و خدا با شکیبایان است».[۲]
هرچند که این دو آیه در قرآن پشت سر هم قرار گرفته اند، ولی این ترتیب، به این معنا نیست که این دو آیه در یک زمان نازل شده اند؛ چرا که بسیاری از سوره ها، خصوصاً سوره های بزرگ، به صورت تدریجی نازل شده و طی مرور زمان تکمیل می شدند. برخی از مفسران به این مسئله تصریح کرده اند که آیه اول مربوط به اوائل ظهور اسلام و آیه دوم مربوط به مدت زمانی بعد از نزول آیه قبل است.[۳]
برخی روایات نیز به همین مسئله اشاره دارد؛ امام صادق(ع) فرمود: «… مگر نمی دانید که خدا در ابتدای کار بر مؤمنان واجب کرد که هرکدام با ده مشرک بجنگند و اجازه ندارند که در این حالت عقب نشینی کنند … سپس از روی رحمتش این حکم را تغییر داد و هر نفر را در مقابل دو نفر قرار داد…».[۴]
روایاتی که در منابع اهل سنت آمده نیز بیانگر این مطلب است که این دو آیه با هم نازل نشده اند؛ بلکه آیه دوم، مدت ها بعد از آیه اول نازل شده است. در برخی از این روایت ها تصریح شده است که آیه اول مربوط به جنگ بدر بوده و پس از اتمام جنگ بدر، آیه دوم نازل شد.[۵]
اما این که چرا خداوند این حکم را تغییر داد با این که او عالم و حکیم است و کسی که حکیم و به همه چیز عالم باشد، نباید از او دو حکم مختلف صادر شود، مفسران در پاسخ گفته اند: این دو حکم مختلف،  با توجه به روحیه و اوصاف مسلمانان و نیز کافران نازل شده است. معنای ضعف در این آیه، ضعف در فقاهت در دین(به معنای عام آن) و ضعف روحی و کم بودن صبر و استقامت مخاطبان است. زمانی که آیه اول نازل شد، نیروی باطنی و ایمانی و روحی یک مسلمان،  بیشتر از نیروی باطنی ده مشرک بود. از این رو؛ از این افراد خواسته شد که مقاومت شدیدی در مقابل کافران داشته باشند. ولی بعد از مدت کمی این نیرو افول کرد و به اندازه ای رسید که فقط در مقابل دو کافر می توانست استقامت داشته باشد.[۶] البته برخی نیز قائل به نسخ[۷] شده و آیه اول را منسوخ دانسته اند.[۸]

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. انفال، ۶۵٫

[۲]. انفال، ۶۶٫

[۳]. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج ۱، ص ۲۸۰،‏ قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.

[۴]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۵، ص ۶۹، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

[۵]. سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ۳،  ص ۲۰۰ – ۲۰۱، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.

[۶]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۹، ص ۱۲۳، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

[۷]. نسخ در اصطلاح، به معنای برداشتن امری که در شریعت اسلامی ثابت است و این به جهت پایان یافتن زمان آن است.

[۸]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی‏، محمد جواد، ج ۴، ص ۸۵۷، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.