نظر ابن عربی درباره «یس» و «ص» چیست؟

پاسخ اجمالی

۱ – ابن عربی همان گونه که جهان هستی را با دید عرفانی و وحدت وجودی تحلیل می کند؛ در تفسیر قرآن نیز بر همین منوال اعمال نظر می کند؛ توضیح این که در نظر ابن عربی کلمات و حروف الفبا، بر اساس وحدت وجود چیده و ریخته شدند؛ وی بر همین اساس به تحلیل تلفظ حروف الفبا و شکل نگارش آنها می پردازد. وی حروف بی صدا مانند «الف» را نشانه ای از وحدت و خفای وجود می داند و حروف مصوت را دلیل بر کثرت و ظهور حقیقت وجود می داند. ابن عربی با استفاده از استنباط خود از آیه شریفه: «وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیْبِ لا یَعْلَمُها إِلاَّ هُوَ»؛[۱]در تفسیر «یس» می گوید؛ برای این که هر یک از ممکنات از غیب بدر آیند و ظهور یابند، مفتاح و کلید لازم است، کلید همه ی کلیدها(مفتاح مفاتیح) انسان کامل است که او اولین کلید برای ظهور همه ی ممکنات است؛ بر این اساس معنای «یس»، «یا سید المرسلین» است؛ زیرا پیامبر(ص)، انسان کامل و کلید برای ظهور همه ی ممکنات است.[۲]

البته برخی بر ابن عربی اشکال می کنند که وی در تفسیر سوره یس، «یس» را ندای مرخم می داند؛ یعنی منظور یا سید است، ولی در طلیعه سوره بقره مجموع سور مصدر به حروف مقطعه را ۲۹ رقم می داند، چنان که برای سوره هایی که مصدر به دو حرف از حروف مقطعه است، به «طس»، «یس»، و «حم»(حوامیم سبعه) و «طه» مثال یاد می کند.[۳]بنابراین، جمع میان دو بیان مزبور قابل تأمل است؛ زیرا در ابتدای امر، ناهماهنگ به نظر می رسد.[۴]

اما شاید بتوان از طریق تفاوت بین مقامات و مقاصد، این ناهماهنگی ابتدایی را رفع کرد؛ یعنی آن جا که می گوید «یس» دو حرف است، مقصود در مقابل سوره هایی است که با چند حرف مقطعه شروع می شوند؛ اما آنچه در ابتدای سوره «یس» گفته، منظور تفسیر و توضیح این دو حرف است.

۲ – ابن عربی در تفسیر حرف «ص» در ابتدای سوره ی «ص» می گوید: «صاد» حرفی از حروف صدق، صون و صورت است. پس حرفی است شریف و عظیم.[۵]
برخی از شارحان سخنان ابن عربی در شرح و توضیح این سخن وی می گویند: منظور وی از این که گفته حرف صاد حرفی از حروف صدق است، صداقت در توجه و شدت توجه است و مقصود از صون، شدت ستر و پرده پوشی است و غرض از صورت، صورت رحمانی است که محل تجلی به دست آوردن سیادت و بزرگی است.[۶]

[۱]. انعام، ۵۹٫ «کلیدهاى غیب نزد او است، جز او کسى را از غیب آگاهى نیست».

[۲]. ر. ک: ابن عربى، محى الدین، الفتوحات المکیه، ج ۳، ۲۷۹، بیروت، دار صادر.

[۳]. ر ک: همان، ج ۱، ص ۶۱ به بعد.

[۴]. ر. ک: جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، ج ۲، ص ۱۱۰، قم، اسراء، چاپ ششم، ۱۳۸۹ش.

[۵]. ر. ک: الفتوحات، ج۱، ص ۷۱٫

[۶]. ر. ک: عبد الباقى مفتاح، المفاتیح الوجودیه لکتاب فصوص الحکم، ج ۱،ص ۶۶، بیروت، دار البراق، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.