براى آنکه فضاى خانه و خانواده خود را لبریز از نشاط و شادکامى سازید، ضرورى است ابتدا فاصله ها را کم کنید و آینده را فداى گذشته نسازید، بلکه با بهتر زیستن و برخورد مثبت و عاطفى به تدریج از رنج ها و ناخشنودى ها بکاهید و یا التزام عملى به راهکارهایى که در ادامه بدان اشاره خواهد شد، زندگى شاد و پرنشاطى براى خود و همسرتان رقم زنید؛ زیرا پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله فرمودند: «هر کس موثنى را شاد کند مرا شاد کرده و هر کس مرا شاد و مسرور کند، خدا را مسرور کرده است».[۱]

مهم ترین راهکارها عبارتند از:

۱ – گفت و گوى محترمانه و محبتانه

گفت و گو نقش عمده اى در ایجاد فضاى نشاط انگیز و فرح بخش در محیط خانواده دارد.

در آموزه هاى اسلامى توصیه شده جویاى احوال اعضاى خانواده شده و در راستاى ایجاد نشاط، شادمانى و صمیمیت در بین اعضاى خانواده تلاش شود.

توصیه به گفت وگوى محترمانه و همراه با محبت و با صداى ملایم[۲] و دل نواز، صدا زدن همدیگر با زیباترین نام،[۳] سپاسگزارى همسران از یکدیگر، پرهیز از تمسخر همدیگر[۴] و توصیه به پرهیز از کلمات رکیک و زشت[۵] همگى در راستاى ایجاد محبت و نشاط در محیط خانواده است.

هم چنین درباره ارتباط با چهره گشاده و روى باز با افراد خانواده توصیه شده؛ زیرا روى خوش باعث جذب دل ها و فزونى محبت شده،[۶] شادى و نشاط مى آورد. نگاه مهربانانه زن و شوهر به یکدیگر نیز موجب نشاط آنان مى گردد.[۷]

همسران مى توانند با ایجاد جاذبه هاى میان فردى در ایجاد نشاط و طراوت در روابط خود، نقش ارزندهاى داشته باشند. منظور از جاذبه هاى میان فردى نیز کارهایى است که اگر زن و شوهر آنها را انجام دهند، در روابط خانوادگیشان تأثیر زیادى خواهد داشت.

۲ – تبسم و خنده

خنده و گشاده رویى، عامل دوستى[۸] و موجب انس و الفت با دیگران است.[۹] لبخند زدن به همسر نیز این مطلب را وانمود مى کند که دوستت دارم و از دیدار تو خرسندم، به همین دلیل نه تنها کینه ها زایل مى گردد، بلکه دل ها به همدیگر پیوند خورده و انبساط و نشاط درونى براى طرفین به وجود مى آید.

۳ – هدیه دادن

اگر همسران در مناسبت هاى مختلف نظیر سالگرد ازدواج، روز تولّد، روز مادر، روز پدر و به بهانه هاى مختلف هدیه اى کوچک به همسر خود تقدیم کنند، باعث علاقه مندى و نشاط بیشتر وى شده، طراوت و شادابى را به زندگى خود ارمغان مى دهند. پیامبر گرامى اسلام در این باره فرمودند: «هدیه دادن، دوستى ایجاد مى کند و روابط را تازه مى سازد و کینه را مى زداید».[۱۰]

۴ – آراستگى و نظافت

آراستگى و نظافت ظاهرى از ویژگى هایى است که در ایجاد رغبت، علاقه مندى و شادابى نقش زیادى دارد. علیرغم اینکه در تعالیم و آموزه هاى بیشتر فرهنگ ها، بر خصایص و زیبایى هاى درونى و معنوى تأکید شده؛ ولى نباید از این نکته نیز غافل بود که تأثیر زیبایى ظاهرى افراد در ایجاد واکنش هاى عاطفى و علاقه مندى، بسیار موثر است.

۵ – خوش بینى

خوش بینى از صفات اخلاقى موثر در خانواده است؛ زیرا یکى از مشکلات روابط بین فردى، عدم درک انگیزه ها و مقاصد طرف مقابل است. در این حالت، گاه افراد تفسیر و برداشتى نادرست از یک رفتار دارند، در حالى که بر اساس اصول اسلامى باید یک رفتار را به بهترین وجه تفسیر کرد. بدیهى است تلاش اعضاى خانواده براى کاهش برداشت هاى منفى از رفتارهاى یکدیگر، زمینه اى مناسب براى درک روابط بهتر فراهم خواهد نمود. این خوش بینى و مثبت اندیشى، همسران را به تلاش براى طراحى نقشه هایى براى حل مشکلات احتمالى در روابط خود سوق مى دهد.

۶ – توجه به رغبت ها

توجه به سلایق و علایق افراد خانواده به ویژه همسر باعث مى شود که آنها احساس هویت مثبت و مستقل داشته باشند که این امر به شکوفایى استعدادهاى آنها کمک مى کند. این مسئله موجب رضایت خاطر همسران نیز گشته و بر شادکامى زندگى آنها مى افزاید.

۷ – تشویق و تحسین همسر

تشویق و تحسین همسر، باعث رشد اعتماد به نفس، رشد علاقه مندى، رضایت خاطر و دل بستگى به همسر مى گردد.

خانم مارژورى هلمنر مى نویسد: کمتر مردى وجود دارد که تعریف و تمجید زن، او را به وجد و شوق نیاورد. وقتى به مردى گفته شود: «تو نظیر ندارى! تو مردى ممتاز هستى!» همین تعریف و تمجید و تعریف مختصر روحیه او را تقویت مى کند تا واقعاً همان شخصیت عالى و ممتاز را داشته باشد.[۱۱] البته تشویق زن از سوى مرد نیز، همین تأثیر را دارد و باعث مى شود که زن اعتماد به نفس لازم را به دست آورده و در جهت رسیدن به اهداف عالى حرکت کند.

۸ – خوش اخلاقى

خوش خلقى، تحمل اخلاق همسر و بهره گیرى از واژه هاى زیبا در تعاملات همسران، باعث ایجاد محبت[۱۲] بیشتر بین آنها و تقویت و تثبیت علاقه مندى آنها مى گردد.

۹ – فروتنى و تواضع

فروتنى و تواضع همسران نسبت به یکدیگر باعث استمرار روابط عاطفى آنها و افزایش محبت نسبت به یکدیگر مى گردد. حضرت على علیه السلام مى فرمایند: «دوستى و محبت ثمره تواضع و فروتنى است».[۱۳]

۱۰ – تفریح و مسافرت

در آموزه هاى اسلامى به تفریح[۱۴] و مسافرت توجّه خاصى گردیده است؛ زیرا تفریح و گردش در طبیعت زیبا و مناظر سبز آن باعث نشاط و تجدید قواى روانى و ذهنى است و انسان را براى فعالیت هاى فیزیکى و ذهنى آماده و بانشاط مى سازد.

کروکف دانشمند روسى در سال ۱۹۴۰ ادعا کرد که رنگ قرمز سلسله اعصاب سمپاتیک را و رنگ آبى سلسله اعصاب پاراسمپاتیک را تحریک مى کند. همچنین ثابت شده که رنگ قرمز سبب تحریک پذیرى و اضطراب و رنگ آبى مایه آرامش و تسکین آشفتگى ها است. نور زرد و نارنجى، فشار خون و سرعت ضربان نبض را افزایش مى دهد. تجربه نشان مى دهد که رشد گیاهان با نور قرمز سریع مى شود و با نور سبز، رشدشان آرام و با نور آبى، رشدشان کندتر مى گردد.[۱۵]

همه این نکات نشان مى دهد که تفریح و گردشگرى در طبیعت زیبا و سرسبز و خرم با انواع رنگ هاى طبیعى و جذاب، مى تواند در ایجاد تحولات روانى و نشاط درونى موثر باشد.

۱۱ – ورزش

ورزش باعث نشاط و شادابى بدن بوده و انسان را از نظر روحى و روانى سرزنده و شاداب نموده و باعث تقویت اراده و پویایى او مى گردد. امام صادق علیه السلام نیز در روایتى مى فرمایند: «نشاط و شادابى در اثر ده چیز حاصل مى گردد: پیاده روى، سوارکارى، شنا در آب،…».[۱۶]

نتیجه اینکه همسران نه تنها مى توانند از ظرفیت هاى ورزش به عنوان ابزار مفیدى جهت سلامتى تن خود بهره گیرند، بلکه مى توانند از طریق ورزش، نشاط و شادابى را به زندگى خود هدیه دهند.

۱۲ – صله رحم و دید و بازدید

توصیه اکید به ارتباط خویشاوندى و دورى گزیدن از قطع ارتباط، یکى از راهبردهاى اخلاقى، بهداشتى، روانشناختى و حقوقى اسلام در ایجاد همبستگى و تحکیم پیوندهاى اجتماعى و تأمین شادکامى افراد به ویژه همسران است. این دید و بازدیدهاى خویشاوندى زمینه ارتباطات عاطفى و انسانى را توسعه داده و همسران را در شبکه اى از روابط منطقى قرار مى دهد. وقتى همسران در جمعى صمیمى حضور پیدا مى کنند و داد و ستد عاطفى برقرار مى کنند، نیازهاى روانى و عاطفى آنان ارضا شده و احساس محبوبیّت و زندگى مى کنند. این احساسات مثبت و انرژى روانى حاصل از آن، باعث نشاط درونى و پالایش روح و رفع اندوه مى گردد.

امام صادق علیه السلام مى فرمایند: «صله رحم، خلق و خو را نیکو و دست را با سخاوت و دل را پاکیزه مى گرداند».[۱۷]

امام على علیه السلام نیز فرمودند: «قطع رحم و قطع رابطه با خویشان، حزن و اندوه را به دنبال دارد».[۱۸]

۱۳ – مزاح و شوخى

شوخى و مزاح یکى از عوامل شادى بخش و سرورآفرین است؛ زیرا شوخى باعث انبساط خاطر و ایجاد انرژى مثبت بوده و این دو در شادابى و نشاط روانى افراد، لازم و مفید هستند. مطالعاتى که درباره شوخى و مزاح انجام گرفته، بیان کننده رابطه روشنى بین شوخى و شادى است.

در مطالعه اى که توسط راچ[۱۹] و کارل[۲۰] بر روى ۲۶۳ نفر آمریکایی و ۱۵۱ نفر آلمانى انجام شد و پرسش نامه شادى و مقیاس احساس شوخى در بین آنان اجرا گردید، همبستگى بسیار بالایى بین شوخى و شادى به دست آمد.[۲۱]

همچنین تحقیقات ثابت کرده که افراد برون گرا و کسانى که مهارت هاى اجتماعى مطلوبى دارند، شادتر بوده و نشاط بیشترى دارند.[۲۲]

در آموزه ها و تعالیم دینى نیز شوخى، مزاح و زنده دلى از ویژگى ها و صفات افراد موثن به حساب آمده است. امام صادق علیه السلام مى فرمایند: «هیچ موثنى نیست مگر اینکه دعابه دارد». راوى سوثل مى کند که دعابه چیست؟ حضرت مى فرماید: «مقصود، مزاح و شوخى است».[۲۳]

البتّه ناگفته نماند که گرچه مزاح و شوخى در جاى خود مطلوب، پسندیده و لازم است؛ اما شرایط و آدابى دارد؛ بنابراین اگر از حدّ اعتدال خارج شود و شرایط آن در نظر گرفته نشود، ممکن است احترام و جایگاه فرد را متزلزل کرده و از ارزش او بکاهد. پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله نیز فرمودند: «شش چیز نشانه مروت و جوانمردى است…، خوش اخلاقى و شوخى بدون گناه».[۲۴]

۱۴ – لباس هاى شاد و خوش رنگ

با بهره گیرى از قرآن کریم، روایات معصومین و تحقیقات روان شناسان مى توان نتیجه گرفت که لباس هاى شاد نظیر سبز، زرد، سفید و آبى در ایجاد نشاط و شادابى موثرند؛[۲۵] بنابراین توصیه مى شود همسران براى پوشش خود در منزل از این لباس ها بهره گیرند.

۱۵ – نیایش با خدا و حضور در اماکن مذهبى

بر اساس تحقیقات میدانى و تجربى محققان ثابت شده که ارتباط با خدا، نیایش و همین طور مذهبى بودن، با رضایت از زندگى و شادکامى ارتباط زیادى دارد. پولنر دریافت که نزدیکى با خداوند و ارتباط با او همبستگى زیادى با شادى و رضایت از زندگى دارد. الیسون و همکاران دریافتند که باورها و اعتقادات مذهبى مهم ترین منبع شادى هستند، حضور در مکان هاى مذهبى و نیایش با خداوند، از طریق تأثیر بر باورها، باعث ایجاد نشاط و خوش بینى مى شود.[۲۶]

همچنین براساس تحقیقى که توسط حمیدطاهر نشاط دوست و همکاران انجام شد، مسافرت، برگزارى میهمانى، فعالیت هنرى، شادکامى همسر و… در شادکامى همسران و نشاط آنان تأثیر زیادى دارد.[۲۷]

منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:علی احمد پناهی/پرسش وپاسخ دانشجویی

[۱] – «من سَرّ موثناً فقد سرَّنى و من سرنى فقد سرّ الله»؛ وسایل الشیعه، ج ۱۶، ص ۳۴۹٫

[۲] – لقمان ۳۱، آیه ۱۹٫

[۳] – قال رسول الله صلى الله علیه و آله: «ثلاث یصفین ودّ المرء لأخیه المسلم: یَلقاهُ بالبشر إذا لقیه ویوسّع له فى المجلس إذا جلس إلیه ویدعوه بأحبّ الاسماء الیه»؛ «سه چیز باعث دوستى بیشتر و خالص تر مى گردد: خوش رویى در برخوردها، جا دادن در مجلس و به زیباترین نام، او را صدا زدن». کلینى، اصول کافى، ج۲، ص۶۴۳٫

[۴] – «لاَ یَسْخَرْ قَومٌ مِّن قَوْمٍ عَسَى أَن یَکُونُوا خَیْرًا مِّنْهُمْ وَ لاَ نِسَاء مِّن نِّسَاء»؛ «هیچ فردى نباید دیگرى را استهزا کند، چه بسا ممکن است مسخره شونده بهتر از مسخره کننده باشد و نباید هیچ زنى، زنِ دیگر را مسخره نماید». حجرات(۴۹، آیه ۱۱).

[۵] – «وَالَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ»؛ «کسانى که از حرف هاى باطل و زشت پرهیز مى کنند»؛ موثنون (۲۳، آیه ۳).

[۶] – قال على علیه السلام: «ألمودّهُ تُعاطفُ القلوبَ فى إئتلاف الارواح»؛ «محبت و خوشرویى باعث پیوند دل ها شده و انسان ها را به همدیگر متمایل و علاقه مند مى کند». آمدى، غررالحکم، ص ۹۲٫

[۷] – قال رسول الله صلى الله علیه و آله: «یقول الله تبارک و تعالى: إذا أردْت أن أُعطى عبدى خیر الدنیا والآخره،… جعلتُ له زوجه موثنه تسره إذا نظر الیها»؛ «وقتى خداوند بخواهد به کسى خیر دنیا و آخرت دهد، همسرى به او عطا مى کند که وقتى نگاهش مى کند شادمان شود». مستدرک، ج ۱۴، ص ۱۶۹٫

[۸] – قال على: «البشاشه حباله المودّه»؛ «گشاده رویى و خنده باعث دوستى مى گردد»، علامه مجلسى، بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۱۶۷٫

[۹] – «البشر یونس الرفاق»؛ «خنده و گشاده رویى باعث انس و الفت است»؛ (آمدى، شرح غررالحکم، ج ۱، ص ۱۹۱).

[۱۰] – «الهدیه تورث المودّه وتجدد الاخوّه وتذهب الضغینه»؛ علامه مجلسى، بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۱۶۶٫

[۱۱] – دوروتى کارنگى، آیین همسردارى، ص ۵۵٫

[۱۲] – قال على علیه السلام: «حسن الخلق یورث المحبه ویوثد الموده»؛ «حسن خلق باعث محبت و مودت مى گردد» آمدى، غررالحکم، ص ۲۵۴٫

[۱۳] – «ثمره التواضع المحبه»؛ (خوانسارى، شرح غرر الحکم، ج ۵، ص ۲۸۵).

[۱۴] – تفریح، شامل آن دسته از فعالیت هایى است که افراد در وقت آزاد انجام مى دهند و بیشتر به جهت ایجاد نشاط، رفع خستگى، تجدید قوا و سرگرمى انجام مى شود.

[۱۵] – محمدمهدى اصفهانى، آیین تندرستى، ص ۱۴۱٫

[۱۶] – «النشره فى عشره أشیاء، المشى، والرکوب والارتماس فى الماء…»، الحر العاملى، وسایل الشیعه، ج ۲، ص ۱۱، ح ۲۴٫

[۱۷] – «صله الارحام تُحسّنُ الخلق و تُسمّع الکفّ وتطیّبُ النّفس»، کلینى، کافى، ج ۲، ص ۱۵۱٫

[۱۸] – «قطیعه الرحم تورث الهمّ»؛ (مجلسى، بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۲۶۳، باب اخبار المعمرین).

[۱۹] – Ruch.

[20] – Carrell.

[21] – مایکل آرگایل، روان شناسى شادى، ص ۹۴٫

[۲۲] – همان.

[۲۳] – «ما من موثن إلا وفیه دعابهٌ قلتُ وما الدعابه؟ قال المزاح»؛ علامه مجلسى، بحارالانوار، ج ۷۳، ص ۶۰٫

[۲۴] – قال رسول الله: «سته من المروه… حُسن الخلق والمزاح فى غیر المعاصى»؛ همان، ج ۷۱، ص ۲۷۵٫

[۲۵] – براى مطالعه بیشتر درباره رنگ ها ر.ک: آیین بهزیستى در اسلام، رنگ پوشاک ج ۲، ص ۴۰ به بعد، احمد صبورى اردوبادى، دفتر نشر فرهنگ اسلام، قم، ۱۳۶۷؛ روان شناسى رنگ ها، ماکس لوشر، انتشارات درسا، ۱۳۷۴٫

[۲۶] – مایکل آرگایل، روان شناسى شادى، ص ۲۵۸ به بعد.

[۲۷] – حمیدطاهر نشاط دوست و همکاران، تعیین عوامل موثر در شادکامى همسران کارکنان شرکت فولاد مبارکه، فصلنامه خانواده پژوهى، شماره ۱۱، ص ۶۷۰ به بعد.