مگر نه این که «وَ جَزاءُ سَیِّئَهٍ سَیِّئَهٌ مِثْلُها» است، پس چرا «یُضاعَفُ لَهُمُ الْعَذابُ»؟

پاسخ اجمالی

در ارتباط با نوع برخورد انسانها با بدی ها و ظلم های یکدیگر، پروردگار به برخوردی همسان و یا گذشت توصیه می کند: «وَ جَزاءُ سَیِّئَهٍ سَیِّئَهٌ مِثْلُها» و کیفر هر بدرفتاری، به همان اندازه بدرفتاری متقابل است،[۱] یعنی مؤمنان مجاز نیستند در برابر بدی و ظلمی که به آنها شده بیش از اندازه آن بدی، پاسخ گویند. مثلاً هر گاه کسى به انسان گفت: خداوند ذلیلت کند، باید در پاسخ او بگوید: خداوند ترا ذلیل کند، بی آنکه زیاده روى کرده باشد.[۲] یا این که اگر کسى به فرد دیگری بدى و ظلمى نمود، مثل همان ستمى که به او وارد شده باید انتقام گیرد نه زیادتر، اما با این وجود اگر از همان انتقام همسان نیز گذشت شود بهتر است زیرا ادامه آیه می گوید: و کسى که از ستم برادر مؤمن خود گذشت نمود و انتقام نگرفت، پاداش عمل نیک او بر خدا است.
اما در ارتباط با کیفر گنه کاران در روز جزا آیاتی در قرآن کریم وجود دارد که در نگاه نخست چنین برداشت می شود که میان آنها نوعی تعارض وجود دارد؛ مانند: «وَ الَّذینَ کَسَبُوا السَّیِّئاتِ جَزاءُ سَیِّئَهٍ بِمِثْلِها»؛[۳] و کیفر هر بدى (براى) آنان که بدى کنند، همانند آن است. و «الَّذینَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ … یُضاعَفُ لَهُمُ الْعَذاب»؛[۴] آنان که مردم را از راه خدا بازمی دارند …، عذابشان چند برابر می شود.
آنچه در معنای این آیات می توان گفت؛ آن است که آیاتی؛ مانند «جَزاءُ سَیِّئَهٍ بِمِثْلِها»، به تناسب کیفر گنه کاران با گناهشان می پردازد یعنی افراد زشت کار، کیفرى بیش از گناه خود ندارند؛ و در نتیجه پیامد هر گناهی تنها یک کیفر است، بر خلاف حسنه که پاداش آن یا ده برابر است، و یا چیزى است که عقل بشر از درک آن عاجز است.
اما آیاتی که به چند برابر شدن عذاب اشاره دارند؛ مانند «یُضاعَفُ لَهُمُ الْعَذابُ»،[۵] معنایش آن نیست که فرد گنه کار دو برابر استحقاقش مجازات می بیند، بلکه با توجه به قرائن موجود در آیه، می توان یکی از احتمالات زیر را در تبیین آیه در نظر گرفت:
۱ – منظور این است که فردی که دیگران را از راه خدا بازداشته، هم عذاب خود و هم عذاب دیگران را بردوش خواهد کشید.[۶] این معنا در جاى دیگر چنین بیان شده است: «لِیَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ کامِلَهً یَوْمَ الْقِیامَهِ وَ مِنْ أَوْزارِ الَّذِینَ یُضِلُّونَهُمْ بِغَیْرِ عِلْمٍ»؛[۷] آنها باید روز قیامت، (هم) بار گناهان خود را به طور کامل بر دوش کشند و هم سهمى از گناهان کسانى که به سبب جهل، گمراهشان می سازند.
۲ – چند برابر شدن عذاب براى این است که آنها فاسق شدند، و بر این فسق و گناه خود لجاجت و اصرار کردند؛ علاوه بر این که از مسیر هدایت خارج شدند، سعی و تلاششان نیز بر ادامه این آن بود.[۸]
۳ – منظور این است که چون آنان گناهان زیادی را مرتکب شده اند، هر وقت یک نوع عذاب ببینند ، به صورت پیوسته و به دنبال آن عذاب هایی مشابه و یا دشوارتر دامنگیرشان می شود که هر کدام آنها کیفر گناهی مستقل است(اما چون به صورت پیاپی اعمال می شود، چند برابر به چشم می آید).[۹]
۴ – چند برابر شدن عذاب، کنایه از شدت و هولناک بودن عذاب است.[۱۰]

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. شوری، ۴۰٫

[۲]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ۹، ص ۵۱، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

[۳]. یونس، ۲۷٫

[۴]. هود، ۱۹، ۲۰٫ «آنان که مردم را از راه خدا بازمی دارند و راه خدا را منحرف می خواهند و به آخرت ایمان ندارند، اینان نمی توانند در روى زمین از خداى بگریزند و جز او هیچ یاورى ندارند، عذابشان مضاعف می شود. نه توان شنیدن داشته ‏اند و نه توان دیدن».

[۵]. هود ۲۰

[۶]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۰، ص ۱۹۰، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

[۷]. نحل، ۲۵٫

.[۸]المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۱۰، ص ۱۹۰.

[۹]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏۵، ص ۲۲۸٫

.[۱۰] مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، ج ۴، ص ۲۲۱، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.