از محقـق تـا مقـلــد فـرق هاســـت       کاین چو دواود است و آن دیگر صداست

منبـع گفتـــــار این، سـوزی بـــود       و آن مـقـلـــد کـهنـــه آمـــوزی بــــــود[۱]

به صورت خاص آن چه در دهه های اخیر موجب شد تا اخلاق پژوهش مورد توجه قرار گیرد انتشار جنبه های غیراخلاقی مختلفی مانند تزریق سلول سرطانی کبد به بیماران بدون اطلاع آن ها از سوی پژوهشگران امریکا، تزریق ویروس هپاتیت، به یک گروه از کودکان عقب مانده ذهنی، تحقیقات بر روی ۴۰۰ بیمار آفریقایی مبتلا به سفلیس و اجرای کارهای تحقیقاتی خشن و غیرانسانی بر روی جنین انسان بوده است.[۲]

آسیب های دنیای پژوهش

برخی از آسیب های حوزه تحقیق و پژوهش که پیشرفت در این حوزه را به خصوص در کشور ایران با کندی مواجه می نماید به صورت مختصر این گونه می توان برشمرد:

فردگرایی و فقدان کار گروهی و جمعی در تحقیقــات و پژوهــش ها، از آسیب های جدی در این حوزه است.

فقدان صبر و حوصله، و توقع زودبازدهی از موانع روانی است که سبب شده کنشگران به دنیای پژوهش وارد نشده و فرصت پژوهش از آنان گرفته شود.

عدم آشنایی با روش های نوین تحقیق به خاطر نبود آموزش تحقیق محور به خصوص این که امروزه استفاده از فضای مجازی و الکترونیکی از ضروریات پژوهش به حساب می آید.

تدوین مقاله و پایان نامه با رویکرد رفع تکلیف و اخذ مدارک و مدارج علمی، و عدم توجه به مسئله تولید علم و همچنین تقلید و عدم خلاقیت و نوآوری، از دیگر موانع تحقیق و پژوهش محوری است.

انجام کارهای تکراری و مشابه و عدم اطلاع مراکز و پژوهشگران از فعالیت های علمی همدیگر و فقدان بانک های اطلاعاتی جامع موضوعات مورد پژوهش را نیز نمی توان نادیده انگاشت.

عدم رابطه منطقی و معنادار مراکز علمی و پژوهشگران با مراکز تولیدی و دستگاه های اجرایی کشور و عدم رابطه مطلوب و صحیح بین تحصیلات دانشگاهی و نیاز های اجتماعی نیز از آسیب های جدی پژوهش است.

فقدان نظام صحیح و مطلوب در زمینه توزیع اعتبارات پژوهشی، فقدان ضوابط منسجم و قابل اجرا در سیاست های حمایتی از محققان و پژوهشگران نیز از آسیب های جدی مراکز پژوهشی است.

سرقت علمی یا انتحال

سرقت علمی یا انتحال به معنای این است که شخصی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از آثار و نوشته های دیگران بهره ببرد بدون این که به منبع و نویسنده مربوطه اشاره کند.

انتحال امروزه به عنوان یک معضل جهانی مورد توجه قرار گرفته است، ازاین رو در واژه نامه های انگلیسی از معنای سرقت،[۳] خیانت و تقلید برای کپی کردن بدون اشاره به منبع اصلی استفاده شده است.[۴]

از آفت های جدی مراکز علمی و تحقیقی ما فراگیر شدن این مسئله به‌عنوان یک آفت و پدیده شوم اخلاقی است. به‌گونه ای که امروزه پژوهش و نویسندگی برای برخی به شغلی نان و آب‌دار بدل شده، بدون این که به حقوق خوانندگان و جامعه نیم نگاهی داشته باشند، و از سوی دیگر برخی با کمک گرفتن از گروه اول صرفاً به دنبال نان و نشانی برای خود و کسب مدارک و عناوین علمی و دانشگاهی هستند. داستانی که در زیر خواهد آمد نمونه ای از این دست است، که ناظر به هر دو گروه خریداران و فروشندگان مباحث علمی و سرقت علمی است.

نمونه ای عبرت انگیز

یکی از نویسندگان معاصر، روزانه ۱۶ تا ۱۸ ساعت قلم می زد و برای ۲۰ مجله کار می کرد. در حدود ۱۵۰۰ جلد کتاب ترجمه و تألیف کرد. که حجم برخی از آن ها به ۲۰۰۰ صفحه می رسید.

به جز کتاب هایی که به نام وی چاپ شده، کتاب های دیگری هست که وی نوشته و به ازای دریافت مبلغی پول به دیگران فروخته و به نام آن ها منتشر شده است. او خود را «میرزا بنویس و کارمزد بگیر» می خواند.[۵]

نقل داستان فوق اشاره به یکی از نمونه های بارز سرقت علمی در ایران است هرچند نمونه های آن در دیگر کشور ها نیز کم نیست مانند نویسنده ای که شصت مقاله علمی را در دهه ۱۹۷۰ در دنیا منتشر کرد که همه سرقت علمی بوده است.[۶]

پی نوشت ها

[۱] – مولوی.

[۲] – خالقی، اخلاق پژوهش در حوزه علوم اجتماعی، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، سال سوم ش ۱و ۲، ۱۳۸۷ ص۸۴٫

[۳] – Plagiarism

[4] – سید حسن اسلامی، نوشتن در جزایر پراکنده، ص ۱۲۵-۱۲۶٫

[۵] – ر.ک: اخلاق نگارش، محمد اسفندیاری، صص۵۹- ۶۰٫

[۶] – ر. ک: اسلامی، نوشتن در جزایر پراکنده، ص ۱۲۹-۱۳۰٫