مهمترین تعالیم و آموزههای سوره مائده چیست؟
سوره مائده یک صد و بیست آیه دارد، و از سوره های مدنى است.
علت نام گذاریش به مائده، آیه یک صد و چهارده این سوره(اللَّهُمَّ رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَهً مِنَ السَّماء) بوده، و از باب تسمیه کل به اسم جزء است.
این سوره به طور کلى به مسائل اجتماعى پرداخته است. مطالب این سوره از ضرورت پایبندی به قرارها و میثاق ها آغاز می شود و با وعده نزول مائده بر نصارى برای آزمایش آنان و با بیان این که عیسى بن مریم(ع) به پیمان بندگى وفا کرد، به پایان می رسد.
در خلال این دو موضوع، بسیارى از احکام حلال و حرام ذکر می شود که همه پیمان هاى الهى هستند که از بندگان گرفته شده است.
در این سوره سه بار از میثاق بنى اسرائیل و نصارى یاد شده، آن گاه مقدارى از احوال کسانى که – مانند بنی اسرائیل – پیمان هاى خدا را شکسته اند، سخن به میان آمده است؛ احکام فقهی حدود و قصاص در آن بیان شده است. داستان فرزندان آدم به عنوان درس عبرتی معرفی شده است و از همه مهم تر به موضوع امامت و ولایت در این سوره پرداخته شده است.
پاسخ تفصیلی
فضایل و ویژگی ها
سوره مائده پنجمین سوره قرآن کریم است. یک صد و بیست آیه دارد و همه آیات آن در مدینه نازل شده است جز آیه سوم آن(الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ دینِکُم) که در حجه الوداع نازل شده است.[۱]
مائده در اصل به طبقى گویند که در آن غذا باشد.[۲] و به معناى سفره غذا است.[۳]
نام گذارى این سوره به مائده از این رو است که داستان نزول مائده براى حواریون در آیه ۱۱۴ این سوره ذکر شده است.
در فضیلت خواندن این سوره روایات بسیاری وارد شده است:
ابى بن کعب از پیامبر(ص) نقل می کند: هر کس سوره مائده را بخواند به تعداد یهود و نصارایى که در روى زمین نفس مى کشند، خدا به او ده ثواب می دهد و ده گناه می بخشد و ده درجه بالا می برد.[۴]
از امام باقر(ع) نقل شده است: هر کس سوره مائده را هر پنج شنبه بخواند، ایمانش را با ظلم در نیامیخته و برای خدا شریک قرار نداده است.[۵]
تمام هدف این سوره، دعوت به پایبندی به عهدها و پیمان هاست و در همین راستا از طرفی عادت پروردگار به بذل رحمت، آسان بودن تکالیف، تخفیف به تقواپیشگان مؤمن و خداترس و نیکوکار در این سوره گوشزد شده و از طرف دیگر هشدار داده شده که سنت الهی این است تا نسبت به کسى که پیمان بشکند، گردن کشى و تجاوز کند و از حدود مشخص شده در دین تجاوز کند ، سخت گیرى خواهد شد.[۶]
تعالیم و آموزه ها
مسائلى که در این سوره مطرح شده، به طور کلى بر محور مسائل اجتماعى می گردد.
در این سوره ابتدا به ضرورت پایبندی به میثاق ها پرداخته، مطالبى درباره خوردن گوشت حیوانات و بعضى احکام حج و قربانى را بیان می کند و سپس مردم را از ظلم و تجاوز به دیگران بازداشته و به همکارى در کارهاى نیک فرامی خواند. در این میان از اکمال دین و اتمام نعمت و مأیوس شدن کافران از نابودى اسلام سخن می گوید که بنابر نظر بسیاری از مفسران ناظر به موضوع ولایت است.
آن گاه به سرفصلهایی چون خوردنی هاى حلال، زنان، وضو، غسل و تیمم پرداخته و سپس مردم را به عدالت فرا می خواند.
در ادامه شمه اى از تاریخ بنى اسرائیل بررسی می شود و اینکه چگونه مخالفتشان با اوامر پروردگار، سبب سرگردانی چهل ساله آنان در بیابان شد.
بعد از آن از نصارى سخن می گوید و فخرفروشى یهود و نصارى را که خود را دوستان و فرزندان خدا می دانستند را به چالش کشیده و بار دیگر از حضرت موسى(ع) و قوم او یاد می کند.
سپس به اولین خونریزی در زمین اشاره کرده و حکم قتل را بعد از داستان فرزندان آدم(هابیل و قابیل) بیان می کند و به مناسبتى کیفر محاربان با خدا و رسول و به دنبال آن کیفر دزدان را اعلام می کند.
همچنین از تحریف سخنان خدا توسط یهود و از کینه توزی آنان یاد می کند اما تورات را می ستاید و احکام قصاص را بیان می کند. بار دیگر سخن را به ذکر حضرت عیسى(ع) و انجیل سوق می دهد و از پیامبر اسلام(ص) می خواهد که در میان آنها مطابق با آنچه خدا نازل کرده حکم کند.
آن گاه مؤمنان را از دوستى با یهود و نصارى بر حذر داشته و برخی حالات ناصواب آنها را ذکر کرده و به مؤمنان هشدار می دهد که اگر گروهی از آنها مرتد شوند، خداوند گروه بهتری را جایگزین خواهد کرد. آن گاه دوباره به موضوع ولایت پرداخته و ولایت را ویژه خدا و رسول دانسته و آنانی که در حال رکوع زکات می دهند.[۷]
در ادامه سوره پس از توصیه هایى درباره دوستى با خدا و رسول، حزب الله را به عنوان حزب پیروز معرفى می کند و مؤمنان را از دوستى با لاابالی ها و کفار برحذر می دارد. آن گاه خطابى به اهل کتاب دارد و پس از ذکر نکاتى، این سخن یهود را نقل می کند که می گفتند دستان خدا بسته است و جنگ افروزى و فتنه گرى یهود را گوشزد می نماید. سپس درباره اهل کتاب از در مهر وارد می شود و اظهار می دارد که اگر آنها براستى ایمان و تقوا داشته باشند گناهان آنها را می بخشیم و اگر براستى تورات و انجیل را برپا دارند به نعمت هایى می رسند و بعد، آنها را به دو دسته خوب و بد تقسیم می کند.
موضوع ولایت، موضوعی است که برای بار سوم در این سوره تکرار می شود، آنجا که پروردگار، پیامبر(ص) را خطاب قرار داده و به او فرمان می دهد که آنچه بر او نازل شده را به مردم ابلاغ نماید و در غیر این صورت، به رسالت خود عمل نکرده است، و قول می دهد که او را از گزند دشمنان حفظ نماید.[۸] بار دیگر روى سخن با اهل کتاب است و ضمن فراخوانى آنها به برپاداشتن تورات و انجیل، از طغیان گرى و کفرورزى بسیارى از آنها انتقاد می کند و درباره آن گروه از مؤمنان، یهود، نصارى و صابئین که براستى ایمان به خدا و روز قیامت داشته باشند و عمل صالح کنند، نوید می دهد که برآنان بیمى نیست و غمگین نخواهند شد. سپس مطالبى درباره بنى اسرائیل و پیمان شکنى آنها، همین طور نصارى و انحراف فکرى آنها بیان می کند و آنها را از غلوّ در دین برحذر می دارد و پس از ذکر مطالبى درباره بنى اسرائیل و یهود، مؤمنان را مورد خطاب قرار می دهد و به آنها گوشزد می کند که آنچه را که خدا حلال کرده، برخود حرام نکنند و در دین از حدّ نگذرند.
بعد از آن درباره سوگند خوردن سخن می گوید و کفاره شکستن سوگند را ذکر می کند. سپس شراب خوارى و قماربازى را تحریم می کند و آن دو را از جمله کارهاى شیطانى برمی شمارد که پیامدش ایجاد دشمنی میان مردم خواهد بود.
آن گاه مؤمنان را به پیروی از خدا و رسول می خواند و درباره آن گروه که پیش از تحریم شراب آن را می خوردند، می گوید که اگر ایمان و تقوا داشته باشند بر آنها باکى نیست. در آیات بعدى راجع به صید در حال احرام و بعضى از احکام آن و نیز عظمت کعبه سخن می گوید و با اشاره به وظیفه پیامبر، اعلام می دارد که ناپاک و پاک یکسان نیستند، اگر چه ناپاک بسیار باشد. و از مؤمنان می خواهد که از چیزهایى نپرسند که اگر بدانند باعث دردسر آنها خواهد شد و از گروهى که بر خدا افترا می بندند و خود را پیرو پدران خود می دانند یاد می کند و به مؤمنان تذکر می دهد که بیشتر مراقب خود باشند زیرا اگر خودساخته باشند، گمراهى دیگران آسیب چندانی به آنان نخواهد رساند.
پس از این مطلب، درباره وصیت و برخی احکام آن چون گرفتن شاهد سخن می گوید.
در آیات بعدى ضمن اظهار مطلبى درباره تمام پیامبران، از عیسى بن مریم یاد می کند و نعمت هاى بسیارى را که خداوند به او داده بود یادآور می شود و داستان مائده(سفره) را مطرح می کند که در پی درخواست عیسى(ع) از خداوند نازل شده است.
سپس به گفت وگوى خداوند با عیسى در روز قیامت می پردازد و به همین مناسبت به واقعیتی در قیامت اشاره می کند که آن روز روزى است که راست گویان را راست گویى سود خواهد داد و بهشت جایگاه آنها است و خدا از آنها راضى و آنها از خدا راضى هستند و این رستگارى بزرگى است و بالاخره سوره را با یادآورى قدرت بى پایان الهى به پایان می برد.[۹]
[۱]. جعفر بن مبشر و الشعبی، طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی، محمد جواد، ج ۳، ص ۲۳۱، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش. گفتنی است که برخی معتقدند منظور از سوره و آیه هاى مدنى آن است که بعد از هجرت نازل شده باشند خواه در شهر مدینه یا در غیر آن، مثلا آیه الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ … آیه سوم و آیه یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ …. از این سوره در حجه الوداع در غدیر خم نازل شده است باز مدنى مى باشند. و نیز منظور از سوره و آیه هاى مکى آن است که قبل از هجرت نازل شوند خواه در خود مکه یا در غیر آن.
[۲]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص ۷۸۳ دمشق، بیروت، دارالقلم، الدار الشامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
[۳]. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، محقق، مصحح، مخزومى، مهدى، سامرائى، ابراهیم، ج ۸، ص ۸۹، قم، هجرت، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
[۴] مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص: ۲۳۱
[۵]. همان.
[۶]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۵، ص ۱۵۷، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
[۷] . بیشتر مفسران فریقین، امام علی(ع) را مصداق اصلی این گروه از مؤمنان اعلام کرده اند.
[۸]. این همان آیه مربوط به داستان غدیر خم و نصب امیر المؤمنین على بن ابى طالب(ع) بر جانشینی پیامبر است.
[۹]. ر. ک: جعفری، یعقوب، کوثر، ج ۳، ص ۵۳- ۵۶، بی جا، بی تا؛ مدرسی، سید محمدتقی، تفسیر هدایت، گروه مترجمان، ج ۲، ص ۲۴۶- ۲۵۱، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش؛ قرشی، سید علی اکبر، تفسیر أحسن الحدیث، ج ۳، ص ۵- ۶، تهران، بنیاد بعثت، چاپ سوم، ۱۳۷۷ش.
پاسخ دهید