علامه طباطبائی در تفسیر المیزان، ذیل آیه ۱۴۹ سوره نساء، در جمله «فان الله کان عفوا قدیرا»، نوشته اند در حقیقت سببی است که در جای مسبب خود آمده است. لطفاً در این باره توضیح بیشتری بدهید.

پاسخ اجمالی

خداوند در آیه ۱۴۸ سوره نساء می فرماید: «خدا دوست نمی دارد که کسى با گفتار زشت به عیب خلق صدا بلند کند، مگر آن که ظلمى به او رسیده باشد که خدا شنوا و به اقوال و احوال بندگان دانا است».[۱]
سپس در آیه ۱۴۹ می فرماید: «اگر در باره خلق به آشکار یا پنهان نیکى کنید یا از بدى دیگران بگذرید که خدا همیشه از بدی ها در می گذرد با آن که در انتقام بدان توانا است».[۲]
علامه طباطبایی بیان می کند که آیه دوم بى ارتباط با آیه قبل نیست؛ زیرا مفاد آیه اول این است که اگر کسی به شما ظلم و ستمی کرده مجاز هستید که با صدای بلند زشتی عمل او را بر ملا کنید؛ اما آیه دوم به صورت کلی دستور به عفو و بخشش داده که اگر این عمل را انجام ندهید و عفو کنید بهتر است. البته آیه دوم به صراحت چنین نفرموده است، ولی از آن جا که مفاد آیه دوم عام و کلی است شامل مورد آیه اول نیز می شود.
 توضیح این که مفاد آیه دوم گسترده تر از آیه اول است و شامل مورد آیه قبل و غیر آن می شود؛ چون بخش اول آن، شامل سخنان خوبى است که آدمى در مقام تشکر از ولى نعمتى می گوید و آخر آن شامل عفو از بدى و ظلمى که به وى شده می ‏شود و حاصل کلام این که یکى از مصادیق آیه دوم، مصداق آیه قبل است.
در مورد بخش پایانی آیه دوم: «فَإِنَّ اللهَ کانَ عَفُوًّا قَدِیراً»، این مسئله مطرح است که ارتباط این بخش با بخش های قبلی آیه چگونه است؟ و مفاد این بخش چیست؟
برای پاسخ این پرسش باید در نظر داشت از نظر قواعد عربی آیه به صورت جمله شرطیه بیان شده است که جمله «فان الله …» جزا و جواب شرط یعنی «ان تبدوا …» است. اما از آن جا که شرط دارای سه جزء و سه لنگه است(یکى اظهار خیر و دوم اخفاى آن و سوم عفو از سوء و بدی) حال دو بحث مطرح است؛ یکی این که آیا جزا «فان الله …» جزای هر سه لنگه است، یا فقط جزا و جواب لنگه سومی (عفو از سوء و بدی ) است. دیگر این که آیا همان گونه که در ظاهر «فان الله…» به عنوان جزا بیان شده است، آیا در حقیقت نیز همو جزا است، یا جزا چیز دیگری است و «فان الله» به جای او نشسته است.
علامه طباطبایی معتقد است که: اولاً؛ «فان الله» جزای لنگه ی سوم است(هرچند احتمال دارد جزای هر سه لنگه باشد). ثانیاً؛ جزا و جواب در حقیقت جمله دیگری است که حذف شده و این جمله «فان الله …» به جای او نشسته است؛ و تقدیر کلام این گونه است: «ان تعفوا عن سوء فقد اتصفتم بصفه من صفات الله الکمالیه و هو العفو على قدره، فان الله ذو عفو على قدرته»؛ اگر از بدى ‏هاى دیگران عفو و اغماض کنید، به یکى از صفات کمالیه خداى تعالى متصف شده ‏اید و آن صفت عفو با داشتن قدرت بر تلافى است؛ چون خداى تعالى چنین است با این  که می تواند از گنه کاران انتقام بگیرد، عفو می کند.
بنابراین، «فان الله» در حقیقت سببى است که در جاى مسبب محذوف خود آمده است؛ یعنی علت این که شما در صورت عفو، به یکی از صفات خداوند آراسته می شوید، آن است که خداى تعالى خود چنین است؛ یعنی با این  که می ‏تواند از گنه کاران انتقام بگیرد، عفو می ‏کند.[۳]

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. «لَّا یحُبُّ الله الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلَّا مَن ظُلِمَ  وَ کاَنَ الله سمَیعًا عَلِیمًا».

[۲]. «إِن تُبْدُواْ خَیرْا أَوْ تخُفُوهُ أَوْ تَعْفُواْ عَن سُوءٍ فَإِنَّ الله کاَنَ عَفُوًّا قَدِیرًا».

[۳]. ر. ک: طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۵، ص ۱۲۴، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.