منظور از عناوین «حفاظ القرآن»، «حَمَلَه القرآن» و اصناف «قراء القرآن» چیست؟ آیا در روایات چنین چیزی هست؟

پاسخ اجمالی

همه عبارات «حافظ القرآن»، «حمله القرآن» و اصناف «قرّاء القرآن» در روایات ذکر شده است. علاوه بر این عبارات؛ واژه های دیگری مانند «صاحب القرآن» نیز در روایات آمده است.
اما به طور کلی؛ در ارتباط با معانی این عبارات، با مراجعه به روایات؛ چنین به دست می آید که، برای آنها دو معنای عام و معنای خاص در نظر گرفته شده که توضیح آن در زیر می آید. معنای خاص آن فقط شامل کسانی می شود که با ایمان کامل و محکم به آیات آن عمل می کنند و آن را سرلوحه زندگی خود قرار می دهند. ولی معنای عام آن، هم شامل این افراد و هم دیگرانی که یا کمتر عمل می کنند یا اصلاً عمل نمی کنند، می شود.
۱٫ «حافظ القرآن»: معنای عام این لفظ، از بر کردن و به خاطر سپردن و حفظ کردن الفاظ و عبارات[۱] قرآن است، اما معنای خاص آن، حفظ کردن و رعایت کردن حدود الهی و معارف و دستوراتی است که در قرآن ذکر شده است. این معنا را می توان از روایتی که از پیامبر اکرم(ص) نقل شده، فهمید. ایشان درباره این افراد چنین فرموده است: «تعداد درجه های بهشت به اندازه آیات قرآن است. وقتی کسی که اهل قرآن است، وارد بهشت می شود به او گفته می شود: بخوان و در مقابل هر آیه، یک درجه بالا برو. لذا بالاتر از درجه حافظ قرآن، مرتبه ای وجود نخواهد داشت».[۲]
۲٫ «حمله القرآن»: «حمله» جمع کلمه «حامل» و به معنای بر دوش کشیدن چیزی است[۳] و درباره قرآن به معنای عامش، عبارت است از حفظ کردن آن به گونه ای که تنها حروف و الفاظ قرآن به دوش کشیده شود و هیچ توجهی به معنای و معارف آن نشود.[۴] امام باقر(ع) درباره قرآن خوانانی که فقط الفاظ و حروف قرآن را حفظ می کنند و هنگامی که برای دنیایشان منفعت داشته باشد، از آن سود برده ولی در سایر اوقات آن را پشت سر اندازند؛ چنین دعا کرده: «خداوند تعداد این گروه از حاملان قرآن را زیاد نکند».[۵]
ولی به طور خاص، به کسانی اطلاق می شود که قلبشان حامل معانی و معارف قرآن است و اعمال و رفتارشان مطابق با آیات آن انجام می شود. پیامبر اکرم(ص) درباره این گروه از خوانندگان قرآن می فرماید: «حاملان قرآن؛ سرپرست و نماینده بهشتیان هستند».[۶]
۳٫ «قرّاء القرآن»: «قرّاء»؛ یعنی کسی که چیزی را می خواند[۷] و معنای عام آن در اینجا کسانی اند  که قرآن می خوانند. امام باقر(ع) درباره اصناف قاریان قرآن فرمود: «خوانندگان قرآن سه دسته هستند: گروه اول؛ کسانی هستند که قرآن می خوانند و آن را سرمایه کسب و کار خود قرار می دهند و پادشاهان را با آن می دوشند و به مردم بزرگى و فخر می فروشند. گروه دوم؛ کسانی هستند که قرآن را می خوانند و حروف آن را حفظ می کنند ولى حدود آن را ضایع می سازند و آن را مانند قدح آب نگهدارى می کنند (یعنى هنگام خودنمائى و سودجوئى از آن استفاده می کنند و بعد آن را رها کرده و پشت سر می اندازند) خداوند امثال این افراد را در بین قرآن‏خوانان زیاد نکند. گروه سوم؛ کسانی هستند که قرآن می خوانند و داروى قرآن را بر دل دردمند خود می گذارند و براى (خواندن و به کار بستن و دقت و تدبر در معانی آن) شب زنده دارى می کنند و روز را با تشنگى به سر می برند، و در هنگام نمازهایشان و مکان هایی که نماز می خوانند بدان قیام می کنند، و به خاطر آن از بستر خواب دورى می گزینند. به خاطر این دسته از مردمان است که خداى عزیز جبّار، بلا را از مردم دور می کند و به برکت آنان است که خداى عزّ و جلّ شرّ دشمنان را باز می دارد، و از آسمان باران نازل می کند. پس به خدا سوگند که این افراد در میان قرآن‏ خوانان از کبریت احمر (گوگرد قرمز) کمیاب‏تر اند».[۸]
همان طور که دیده می شود امام باقر(ع) به معنای خاصّ، ویژگی های «قرّاء القرآن» را بیان فرمود؛ یعنی کسانی که قرآن می خوانند و به حقائق آن چه که می خوانند ایمان کامل دارند و در عمل به آن از دیگران سبقت می گیرند. همچنین وصف این افراد از زبان مبارک امام صادق(ع) چنین آمده: «این گروه از خوانندگان قرآن؛ ثروتمندانی (از جهت مادی و معنوی) هستند که هیچ گاه دچار فقر و نداری نمی شوند و اگر کسی با قرآن بی نیاز نشود، چیز دیگری نمی تواند او را بی نیاز سازد».[۹]

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. بستانی، فؤاد افرام، مهیار، رضا، فرهنگ ابجدی عربی-فارسی، ص ۳۳۶، انتشارات اسلامی، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.

[۲]. محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج‏۴، ص ۲۳۱، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.

[۳]. ر.ک: فرهنگ ابجدی عربی-فارسی، ص ۳۴۴.

[۴]. ر.ک: سروی مازندرانی، محمد صالح بن احمد، شرح الکافی (الاصول و الروضه)، محقق و مصحح: شعرانی، ابو الحسن، ج ۱۱، ص ۶۰،  المکتبه الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۲ق.

[۵]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ‏۲، ص ۶۲۷، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

[۶]. همان، ص ۶۰۶.

[۷]. بستانى، فؤاد افرام- مهیار، رضا، فرهنگ ابجدی عربی فارسی، ص ۶۷۷، چاپ دوم، انتشارات اسلامی‏، تهران، ۱۳۷۵ ش.

[۸]. الکافی، ج ‏۲، ص ۶۲۷.

[۹]. همان، ص ۶۰۵.