روز «عبوس» چه روزی است؟

پاسخ اجمالی

خداوند در بیان یکی از ویژگی های ابرار و نیکان، از زبان خودشان می فرماید: «إِنَّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا یَوْماً عَبُوساً قَمْطَرِیراً»؛[۱] ما از پروردگارمان می ترسیم از آن روز که عبوس و شدید است.
«عبوس» از «عبس»؛ یعنى روز سختى که چهره ‏ها در آن گرفته و زشت می شود. روز قیامت براى سختى و شدّت گرفتاری که در آن روز وجود دارد به «روز عبوس» توصیف شده است.[۲] این تعبیر مانند «لیل نائم» است. «ای ینام فیه».[۳]  این که روز قیامت را «عبوس» خوانده از باب استعاره است. منظور از عبوس بودن آن، ظهور نهایت شدت و سختی آن براى مجرمان است.
ابن عبّاس می گوید؛ کافر در آن روز چنان گرفته و عبوس می شود که از شدت حرارت میان دو چشمش عرقى مانند قطرات مس آب شده، جارى می شود.[۴]
کلمه «قمطریر» از ماده «قمطر» به معناى دشوار و سخت است.[۵]
این آیه در مقام بیان علت سخنى است که خداوند از زبان ابرار حکایت کرد؛ یعنی مى‏خواهد بفهماند که چرا آنها گفتند: «إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ …»؛[۶] (و می گویند) ما شما را برای خدا اطعام می کنیم، و هیچ پاداش و سپاسى از شما نمی خواهیم.
در حقیقت اطعام آنان تنها و تنها برای خدا است؛ آنان عبودیت خود را براى خدا خالص کردند؛ به دلیل آن  که از آن روز سخت و دشوار می ترسیدند، و براى بیان علت مذکور اکتفا نکردند به این که ما از آن روز می ترسیم، بلکه آن روز را به پروردگار خود نسبت داده، گفتند: ما از پروردگار خود از روزى می ترسیم که عبوس و شدید است، تا فهمانده باشند وقتى از این اطعامشان چیزى غیر از پروردگارشان را در نظر ندارند، پس ترسشان هم از غیر او نیست، هم چنان که امیدى هم به غیر او ندارند؛ لذا ترس و امیدشان همه از خدا است، اگر از روز قیامت هم می ترسند بدان جهت است که روز پروردگارشان است؛ روزى است که خدا به حساب بندگانش می رسد، و پاداش و جزاى اعمال ایشان را می دهد.[۷]
بنابر این تعبیر از روز قیامت به روز «عبوس» و «سخت» – با این که عبوس از صفات انسان است و به کسى می گویند که قیافه ‏اش را در هم کشیده – برای تأکید بر وضع وحشتناک آن روز است؛ یعنى آن قدر حوادث آن روز سخت و ناراحت کننده است که نه تنها انسان ها در آن روز عبوس اند، بلکه گویى خود آن روز نیز عبوس است.[۸]
و اگر در آیه «وَ یَخافُونَ یَوْماً کانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیراً»؛[۹] نسبت ترس آنان را به خود قیامت داد؛ براى این بود که گوینده این سخن خود آنان نبودند، بلکه خداى تعالى است که قبل از این آیه، سختی های آن روز را به خود نسبت داده است: «إِنَّا أَعْتَدْنا لِلْکافِرِینَ سَلاسِلَ …»؛[۱۰] بی گمان ما براى کافران، زنجیرها و بندها و آتشى سوزان را آماده کرده ‏ایم.
خلاصه این که مسئله ترسی که ابرار در گفتار خود آوردند، ترس در مقام عمل است؛ چرا که حساب عمل بنده با خدا است، و بندگى لازمه جدایی ناپذیر انسان است. انسان به هر درجه از کمال برسد، حتى به مقام عصمت و بی گناهى هم اگر برسد، باز هم بنده است، و امکان ندارد بنده از پروردگارش خوف نداشته باشد.[۱۱]
خداوند در برابر ترس بندگان مخلص خود از روز قیامت، ترسشان را به امن تبدیل نموده و آنان را از شر و گرفتاری آن روز محفوظ نگه می دارد، و می فرماید:
«فَوَقاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذلِکَ الْیَوْمِ وَ لَقَّاهُمْ نَضْرَهً وَ سُرُوراً»؛[۱۲]پس خدا آنان را از شرّ آن روز نگاه می دارد و به آنان شادابى و شادمانى می بخشد.
«وقاهم» به معناى حفظ کردن آنان از اذیت و آزار است، «لَقَّاهُمْ» به معنای استقبال و روبرو شدن و کلمه «نضره» به معناى شادابی و خوش ‏رویى است.
بنابر این، معناى آیه این است که خداى تعالى ایشان را از شر آن روز عبوس و قمطریر حفظ کرده، و آنان را با شادی و سرور روبرو می کند، پس این طایفه در آن روز خوشحال و مسرورند و اگر در دنیا به دلیل احساس مسئولیت از آن روز بیمناک بودند، خداوند در عوض این ترس و بیم، آنها را در روزی که بیشتر مردم در دشواری و سختی بسر می برند، غرق شادمانى و سرور می کند.

 

 

  منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. انسان، ۱۰٫

[۲]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏۱۰، ص ۶۱۷، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

[۳]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ‏۶، ص ۱۲۸، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.

[۴]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏۱۰، ص ۶۱۷٫

[۵]. همان.

[۶]. انسان، ۹٫

[۷]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۲۰، ص ۱۲۸، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

[۸]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏۲۵، ص ۳۵۶، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

[۹]. انسان، ۷٫

.[۱۰] انسان، ۴٫

.[۱۱] المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۲۰، ص ۱۲۸٫

[۱۲]. انسان، ۱۱٫