با دقت در این مناظرات، به این نتیجه میرسیم که حضرت همه اصول و ضوابط مناظرات را رعایت نمودهاند؛ از جمله ارائه دلایل محکم و متناسب، به کارگیری تشبیهات و تمثیلات، رعایت ایجاز و… از نظر روانشناختی نیز به روشهایی چون رعایت سطح فکری مخاطب، رعایت مقتضای حال، مماشات با مخالف، نرمی در رفتار و پافشاری در اثبات مواضع میتوان اشاره نمود. از سویی استفاده از دلایل قرآنی و تفسیر قرآن به قرآن و بهرهگیری از روایات نیز دیده میشود. علاوه بر این، از مناظراتی که امام علیه السلام داشتهاند، میتوان به بهرهگیری آن حضرت از صناعات خمس مثل برهان و جدل پیبرد. هرچند که پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و اله در روزهای آخر حیات خود تأکید فراوانی به پیروی از قرآن و اهل بیت علیهم السلام داشتند، ولی مسلمانان با نادیده گرفتن این توصیه، در حوزههای مختلف مذهبی و معرفتی، به بیراهه رفتند و ائمه اهل بیت علیهم السلام همواره به نقد عقاید و گرایشهای انحرافی میپرداختند. از آغاز سده دوم هجری، گرایشهای مهم کلامی و فقهی رو به رشد و در پی نهضت ترجمه، انبوهی از علوم، آرا و افکار جدید وارد جامعه اسلامی گردید که در مواردی به سبب ناسازگاری با آموزههای اسلام، منازعات و مجادلات فراوانی را به وجود آورد. در چنین نابسامانیهای فکری و فرهنگی، امام رضا علیه السلام با شیوهء جدال احسن، درباره بسیاری از مسائل به مناظره پرداختند. در این میان، مناظرات کلامی آن حضرت، از جمله در حوزه خداشناسی، برجستگی خاصی دارند. حضرت در این مناظرات، پیرامون وجود خدا و ادله آن و یگانگی خدا (توحید) و صفات خدا و همچنین مقولاتی که مربوط به خداشناسی، چون قضا و قدر، بداء و جبر و تفویض سخن گفتهاند و این مقولات را مورد بررسی قرار دادهاند. مناظرهها و احتجاجهایی که ائمه معصوم علیهم السلام در طول تاریخ انجام دادهاند، به منظور تبیین معارف دینی بوده است و هدفی که امام رضا علیه السلام در مناظرات خود به طور کلی دنبال میکردند، استواری مبانی اسلام و سستی مبانی خصم بوده است. حضرت کوشیدهاند تا به مردم مبانی اصیل اسلام را تعلیم دهند و شبهات عقیدتی را رفع نمایند. حضرت در مناظرات خود، به گونهای سخن گفتهاند که متناسب با سطح علمی و فکری مخاطب باشد.
اهل بیت > سیره و زندگانی اهل بیت علیهم السلام > 10 - امام رضا علیه السلام > مناظره و ویژگیهای مناظرات امام رضا علیه السلام
مناظره و ویژگیهای مناظرات امام رضا علیه السلام
مقاله ای از سید علی ضیغم زیدی
پاسخ دهید