یکی از چهرههای ناشناختۀ عالم پژوهش، مرحوم استاد سعید هندی بود که در عمری کوتاه (۳۸ سال)، کارنامهای پر برگ و بار عرضه کرد.
ازجمله کارهای چاپ شده ایشان است:
_ تحقیق دیوان مرحوم آیهالله شیخ محمدحسین غروی اصفهانی (متخلص به مفتقر) بر اساس نسخه اصل ناظم؛ به تفصیلی که در مقدمه کتاب آورده است. (تهران، نشر آفاق، ۱۳۸۰)
_ چهل چامه. گزینشی عالمانه از میان اشعار مهدوی، از خلال منابع چاپی و خطی، با توضیح و شرح واژهها و تعبیرها. (تهران، ریحان، ۱۳۸۴)
_ هفتبند، هفتاد بند. پژوهشی در ترکیببند مشهور ملا حسن کاشی آملی (شاعر شیعی نامآور سدۀ هفتم هجری) در مدح امام امیرالمؤمنین علیه السلام همراه با گزیدهای از استقبالها، تضمینها، تخمیسها و تحقیقی درازدامن در باب حسن کاشی. (تهران، کتابخانه مجلس، ۱۳۸۸)
و در شمار آثار چاپ نشدۀ او، این موارد قابل ذکر است:
تحقیقی درباره حماسههای دینی فارسی؛ او بیش از سیصد حماسه دینی شناسایی کرده بود و قصد داشت درباره هر یک از آنها مقالهای در حدود ۳۰ صفحه بنویسد که جوانب مختلف آن را نشان دهد؛ اما بیماری چندساله و مرگ زودهنگام مهلتش نداد؛ بدین روی کار موردنظر خود را فقط روی حدود سی مورد از آنها به سامان رساند. بر این اساس، دو مجلد کتاب را پس از تصحیحها و بازنگریهای متعدد، آماده چاپ کرد ولی تاکنون، چاپ نشده است.
دوم:
کسانی که وسواس علمی، دقت پژوهشی و حوصله و همت و پیگیریهای مرحوم هندی را دیده بودند، تصدیق میکنند که کمتر کسی اینگونه در کار پژوهشی چنین مشکلپسند باشد. یکی از این مشکلپسندیها در باب حروفچینی بود که پس از مهرومومها تنها یک حروفچین را برای همکاری برگزیده بود، حروفچینی که افتخار آشنایی با او را دارم و خود فاضلی دلسوخته و فرهیخته است.
همچنین تمرکز او بر موضوع ادبیات دینی، فصلی درخشان در کارنامۀ علمی اوست. این موضوعِ میانرشتهای، برآیند چندین رشته به حساب میآید، ازجمله: ادبیات، حدیث، کلام، تاریخ، تفسیر و … البته سعید در ادبیات دینی چیزی فراتر از این قالبها میجست؛ «خودش» را؛ و همین پیوند درونی سبب شده بود تا در روزهای آخر عمر، بدن نحیف و رنجور خود را برای بازیابی «خودش» به رنج بیشتر افکند.
بیدلیل نیست که استاد محقق و گوهرشناس، جناب آقای عبدالحسین حائری را عنایت ویژهای به آن فقید بود. خداوند، بر طول عمر و توفیقات استاد بیفزاید؛ و چه دشوار بود قبول خبر فوت سعید هندی بر استاد و بر تمام دوستان، مثل این بندۀ کمترین. هندی به لطف خاصی که به من داشت، مرا در جزئیات مراحل کارهای مختلف و آخرین یافتههای خود قرار میداد.
سوم:
مرحوم هندی مانند کارهای دیگر خود، مراحل گامبهگام پژوهش هفتبند را به نگارنده ناتوان خبر میداد؛ چراکه علاقۀ من به آن موضوع را میدانست.
البته هندی خود به من میگفت که منابع فراوانی در این موضوع سراغ گرفته که به آنها دسترسی نیافته و بهرهگیری از آنها را به فرصتی دیگر موکول کرده است. ظاهرا به این نکته در مقدمه کتاب نیز اشاره کرده است.
چهارم:
خدای بزرگ را بر این مطلب گواه میگیرم که یاد سعید را هیچگاه از خاطر نبردهام. دغدغههای مشترک میان من و او در باب ادبیات دینی، مشکلپسندی، علاقه به نوآوری و ابتکار و گام نو در وادی دانش، سبب شد که او را همواره در کنار خود در بسیاری از کارهایم حاضر و زنده ببینم. خدایش رحمت کناد و در جوار رحمت روزافزون خود جای دهاد.
اینک برای تجدید عهد با آن فقید سعید و تجدید خاطرۀ گفتوگوهایی که در مورد ادبیات دینی با هم داشتیم، نگاهی دیگر به هفتبند کاشی میافکنیم.
پنجم:
ظاهرا هفتبند در ادبیات فارسی شبهقاره هند، بیش از ایران فعلی مطرح بوده است. برای سیر در ادبیات شبهقاره، منابع زیادی در اختیار نداریم. در میان این منابع محدود یکی از بهترین منابع، کتابی است از استاد عارف، نوشاهی، کتابشناس نامآور که تازگی منتشر شده است.
کتاب کتابشناسی آثار فارسی چاپ شده در شبهقاره (هند، پاکستان، بنگلادش) از ۱۱۶۰ تا ۱۳۸۶ شمسی/ ۱۱۹۵ تا ۱۴۲۸ قمری/ ۱۷۸۱ تا ۲۰۰۷ میلادی در چهار مجلد، ۱۰۵۸۹ کتاب را در ضمن ۲۰۶۲۸ نسخه چاپی شناسانده است. متن کتاب همراه با نمایهها، جمعا ۳۰۱۵ صفحه دارد که در سال ۱۳۹۱ توسط مرکز نشر میراث مکتوب منتشر شده است. بهراستی گردآوری و تقسیم موضوعی و نظاممند این همه اطلاعات، جای تقدیر دارد؛ چنانکه عرضۀ زیبا و خوشخوان کتاب که حاصل زحمت و همت و سلیقه جناب احمدرضا رحیمی ریسه است نیز بر ارزش کتاب و استفاده
از آن افزوده است. انتشار آن نیز در وضع دشوار فعلی نشر، خود نوعی جهاد به شمار میآید.
در این قلمانداز، بعضی از آثار مکتوب را که از هفتبند کاشی اثر پذیرفته، مرور میکنیم.
در هر مورد، شماره صفحه با نشانه «ص» و شماره عنوان کتاب با نشانه «ش» یاد میشود. اطلاعات تفصیلی بیرون از حوصله این یادداشت است.
ششم:
استقبالهایی که از هفتبند شده است:
نه بند سنجر/ ص ۱۸۹۱/ ش ۸۰۳۶
چهارده بند کوثر شیرازی/ ص ۲۱۱۰/ ش ۸۹۱۲
هفتبند نثار / ص ۲۲۱۱/ ش ۹۳۰۳
هفتم:
تخمیس های هفتبند:
الفت لکهنوی/ ص ۱۶۲۷/ ش ۷۰۱۴
امیر حسن/ ص ۱۶۳۲/ ش ۷۰۳۵
محمدعلی انجم/ص ۱۶۳۶/ش ۷۰۵۰
تشفی لکهنوی/ ص ۱۶۹۰/ ش ۷۲۸۵
فدا لکهنوی/ ص ۲۰۵۴/ ش ۸۷۰۲
فطنتی عظیم آبادی/ ص ۲۰۷۱/ش ۸۷۷۳
محسن بهادر/ ص ۲۱۳۱/ ش ۸۹۸۱
ناشناخته/ ص ۲۱۴۹/ ش ۹۰۴۰
هشتم:
تضمینهای هفتبند:
اولاد حسین/ ص ۱۶۴۱/ ش ۷۰۷۳
دبیر لکهنوی/ ص ۱۸۰۱/ ش ۷۷۳۷
کوثری/ ص ۲۱۱۰/ ش ۸۹۱۳
مفتی وتالوی/ ص ۲۱۶۸/ ش ۹۱۱۵
ظهیری (تضمین به اردو)/ ص ۲۱۷۹/ ش ۹۱۵۸
نهم:
شروح هفتبند:
معادن الرضا/ ص ۲۰۹۹/ ش ۸۸۸۰
ترجمه اردو/ ص ۲۰۹۹/ ش ۸۷۷۸
ترجمه دیگر اردو/ ص ۲۰۹۹/ ش ۸۷۷۹
دهم:
شهرت و رواج هفتبند تا آنجا بوده که برخی از شعرا، استقبال یا تضمین یا ساختار آن را درباره دیگر معصومان علیهم السلام آوردهاند. از باب نمونه:
در مدح پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله :
عزیز فیضانی/ ص ۱۹۹۱/ ش ۸۴۵۲
دکنی/ ص ۲۰۴۰/ ش ۸۶۴۲
در مدح حضرت زهرا علیها السلام :
فضل رسول/ ص ۲۰۶۸ و ۲۰۶۹/ ش ۸۷۶۰ (تقریظ های متعدد دارد)
یازدهم:
برای تکمیل این یادداشت، به صفحات ۱۶۹۰، ۲۰۹۹، ۲۱۰۰، ۲۲۷۰ کتاب نیز باید رجوع شود که اشارات ارجاعی دارد.
دوازدهم:
در این فرصت نتوانستم خبردار شوم که آیا در ایران یا شبهقاره، پژوهشی در مورد این ترکیببند اثرگذار _ در قالب کتاب یا مقاله یا پایاننامه یا طرح پژوهشی و مانند آن _ به سامان رسیده یا نه. ولی پیشنهاد میدهم که:
مواردی که در این سطور یاد شد، در قالب یک مجموعه گرد هم آید.
کار دیگر که ضرورت آن جدی است، پایاننامههایی است که با نگاه تحقیقی این موارد را موردنظر قرار دهد.
سیزدهم:
این یادداشت بر اساس نسخهای نوشته شد که صدیق محقق جناب محسن صادقی در اختیارم گذاشت. از ایشان کمال سپاسگزاری را دارم.
پاسخ دهید