آیا ملک الموت جان هر موجود زنده ای را می گیرد؟

پاسخ اجمالی

از اطلاق روایات می توان فهمید که ملک الموت (عزرائیل) در رأس وسائط الهی در قبض انفس قرار دارد و جان تمام موجودات زنده را می گیرد.
ولی مهم آن است که بدانیم گیرنده جان همه موجودات زنده خداوند است و سنتش بر این تعلق گرفته که این کار را با واسطه انجام دهد، چه این واسطه ملک الموت باشد یا واسطه ای دیگر.

پاسخ تفصیلی

در قرآن آمده است که: «خداوند جان ها را موقع مرگشان می گیرد».[۱]
خداوند در این آیه شریفه، گرفتن جان ها را کار خودش معرفی می کند و اگر مسند الیه «الله» را مقدم بر مسند «یتوفّی» آورده برای آن است که حصر را بفهماند؛ یعنی قبض روح فقط کار خداست نه غیر.[۲]
در عین حال از آیات دیگر قرآن استفاده می شود که خداوند امور این جهان را به وسیله گروهی از فرشتگان تدبیر می کند. چنانکه در آیه ۵ سوره نازعات می فرماید: «سوگند به فرشتگان که به فرمان خدا تدبیر امور می کنند».
و سنت الهی بر این تعلق گرفته است که امور و کارها از طریق اسباب آن، اجرا و پیاده شوند.
از این رو؛ گروهی از فرشتگان، مأمور قبض ارواحند و در رأس آنها[۳] ملک الموت قرار دارد.[۴]
قرآن در این باره می فرماید: «بگو، ملک الموت که مسئول گرفتن جان شماست، جانتان را می گیرد»[۵] و «تا هنگامی که مرگ یکی از شما فرا می رسد فرشتگان ما (فرشتگان مرگ) جان او را می گیرند».[۶] اگر این دو آیه را در کنار آیه اول قرار دهیم، این معنا به دست می آید که گرفتن جان اصالتاً کار خداست نه غیر او، و به تبعیت و اجازه خدا، کار ملک الموت است و به تبعیت و اجازه ملک الموت، کار یاران ملک الموت که فرستادگان خدا هستند می باشد.[۷] همه کارها در جهان هستی در دست خداوند است و فرشتگان مجریان فرمان اویند.
در روایتی آمده است: شخصی از امام صادق(ع) در مورد این آیات سؤال کرد که خداوند می فرماید: «خدا جان ها را موقع مرگشان می گیرد» و در جای دیگر می فرماید: «بگو ملک الموت که مسئول گرفتن جان شماست، جانتان را می گیرد» و در جای دیگر فرموده است: «…کسانی که فرشتگان جان آنها را می گیرند…»[۸] و نیز در جای دیگر می فرماید: «فرستادگان ما جانش را می گیرند» با این که در یک ساعت در دنیا هزاران نفر که عددشان را کسی جز خدا نمی داند، می میرند، این چگونه ممکن است که ملائکه یا ملک الموت در آن واحد به قبض روح همه اینها برسد؟
امام در جواب فرمود: «خدای تبارک و تعالی برای ملک الموت کارکنان و یارانی از ملائکه قرار داده است که او نسبت به آنها به منزله فرمانده است و هر یک را به مأموریتی می فرستد پس هم ملائکه قبض روح می کنند و هم خود ملک الموت، آن گاه خدا آن ارواح را از ملک الموت می گیرد».[۹]
ملحدی نزد امیر المؤمنین علی(ع) می آید و می گوید: در قرآن تناقض وجود دارد؛ چون در یک جا آمده خدا جان انسان را می گیرد، در جای دیگر فرموده: ملک الموت این کار را انجام می دهد و در جای دیگر به گروهی از ملائکه نسبت داده است، آن حضرت در جواب می فرماید: «ملک الموت یاورانی دارد از ملائکه رحمت و ملائکه عذاب که کار آنها کار ملک الموت است و هر آنچه انجام می دهند منسوب به اوست و کار ملک الموت هم کار خداست چون خدا جان ها را به دست هر کس که بخواهد می گیرد و کارهای دیگر را نیز مثل عطا و منع کردن، پاداش دادن و عذاب کردن، به دست هر کس که بخواهد انجام می دهد و همانا کار مأمورانش کار خود اوست، همان طور که در قرآن فرموده: شما نمی خواهید مگر این که خدا بخواهد[۱۰]».[۱۱]
به عبارت دیگر؛ در آن صورتی که ملک الموت مباشرتاً به گرفتن جان اقدام نمی کند هم می توان آن کار را به ملک الموت و خدا استناد داد؛ زیرا همه اسباب، نیرو و قدرت خود را از خدا گرفته اند و در تحت تدبیر الهی اند و همچنین وسایط دیگر غیر از ملک الموت از جنود و سربازان ملک الموت به حساب می آیند و همان گونه که می شود این کار را به اسباب مباشر استناد داد، می توان به وسائط میانی و نهایی هم نسبت داد همانند فتح و پیروزی در جنگ که حقیقتاً به سربازان، ملت، فرماندهان و فرمانده کل، نسبت داده می شود.
با این مقدمه به پاسخ این سؤال می پردازیم که قبض روح موجودات زنده دیگر غیر از انسان ها به دست چه کسی انجام می شود؟
امیر المؤمنین علی(ع) در روایتی فرمودند: «…همین مقدار برای تو بس است که بدانی خداوند زنده می کند و می میراند و همانا او جان ها را به دست هر کس که بخواهد می گیرد، به وسیله ملائکه یا غیر ملائکه».[۱۲]
پس مهم آن است که بدانیم خدا این کار را انجام می دهد و با واسطه هم انجام می دهد چه این واسطه ملک الموت باشد یا نباشد.
بله در روایت دیگری آمده است که: «آن گاه که پیامبر(ص) در معراج بودند از ملک الموت می پرسد: آیا تو جان همه کسانی که مرده اند و خواهند مرد، را می گیری؟ او گفت: بلی … تمام دنیا و آنچه خداوند برای من مسخّر فرموده است، در نزد من مثل سکه ای است در دست مردی که آن را در دست خود هر طور بخواهد می گرداند و من در تمام خانه های دنیا روزی پنج بار سرکشی می کنم [که ببینم نمازشان را به موقع بجا می آوردند یا نه؟]».[۱۳]
از اطلاق این روایت می توان این احتمال را تقویت کرد که ملک الموت جان تمام موجودات زنده را می گیرد، حتی موجودات زنده ای که انسان نیستند.

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. «اللهُ یَتَوَفّى الْأَنفُسَ حِینَ مَوْتِهَا»؛ زمر، ۴۲٫

[۲]. طباطبایی، سیدمحمد حسین، تفسیر المیزان(ترجمه)، ج ۱۷، ص ۴۰۷٫

[۳]. زیرا مراتب وجودی فرشتگان با همدیگر مختلف است و در این بین درجه وجودی عزرائیل (ملک الموت) از فرشتگانی که در گرفتن جان از آنها استفاده می شود، بالاتر است.

[۴]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱۷، ص ۱۴۰٫

[۵]. سجده، ۱۱٫

[۶]. انعام، ۶۱٫

[۷]. تفسیر المیزان (ترجمه)، ج ۱۷، ص ۴۰۷٫

[۸]. نحل، ۳۲٫

[۹]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۱۳۶٫

[۱۰]. انسان، ۲۰؛ تکویر، ۲۹٫

[۱۱]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۶، ص ۱۴۰٫

[۱۲]. همان، ص ۱۴۳٫

[۱۳]. همان، ص ۱۴۱٫