در چه آیه‌‌ای از قرآن کریم آمده است که اگر انسان از عقلش استفاده کند از فرشته‌‌ها بالاتر و اگر از آن استفاده نکند از چهارپایان هم کم‌‌تر است؟

پاسخ اجمالی

آیه‌‌ای در قرآن وجود ندارد که دقیقاً مطلب موجود در پرسش در آن وجود داشته باشد، اما آیاتی وجود دارند که با جمع‌‌بندی آنان می‌‌توان به چنین نتیجه‌‌ای دست یافت.
علاوه بر آن، در حدیثی نیز به صراحت به این نکته اشاره شده است: عبد اللَّه بن سنان می‌‌گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم: فرشتگان از جهت قرب و منزلت به حق، برترند یا بنى آدم؟
آن‌حضرت از امیر المؤمنین(ع) نقل فرمود: خداوند عقل را براى فرشتگان قرار داده بدون شهوت(جنسى و غیره) و براى حیوانات شهوت را قرار داده بدون عقل، و براى بنى آدم هم عقل را قرار داده و هم شهوت را، پس هر کس از انسان‌‌ها عقلش بر شهوتش پیروز شود از فرشتگان برتر است، و هر کس شهوتش بر عقلش غلبه کند از حیوانات پست‌ تر است.[۱]
پست‌‌تر بودن این انسان‌‌ها از حیوانات، می‌‌تواند به دلایل زیر باشد:
۱ – انسان‌‌ها مرتکب برخی اعمال مى‌ شوند که حتی از حیوانات نیز سر نمی‌‌‌زند.
۲ – حیوانات از عقل بهره‌‌ای ندارند و انسان‌‌ها از این نعمت الهی بهره‌مند هستند.
۳ – چنین انسان‌‌هایی در قیامت مستحق عذاب هستند و حیوانات نیستند.
چنانچه گفتیم، از جمع‌‌بندی برخی آیات قرآن نیز می‌‌توان به همین نتیجه رسید، آیاتی مانند:
۱ – ما شما را آفریدیم سپس صورت بندى کردیم بعد به فرشتگان گفتیم: «براى آدم خضوع کنید!» آنها همه سجده کردند جز ابلیس که از سجده کنندگان نبود.[۲]
۲ – سپس علم اسماء [علم اسرار آفرینش و نام‌گذارى موجودات ] را همگى به آدم آموخت. بعد آنها را به فرشتگان عرضه داشت و فرمود: «اگر راست مى گویید، اسامى اینها را به من خبر دهید!» فرشتگان عرض کردند: «منزهى تو! ما چیزى جز آنچه به ما تعلیم داده ‌اى، نمى ‌دانیم تو دانا و حکیمى.» فرمود: «اى آدم! آنان را از اسامى(و اسرار) این موجودات آگاه کن.» هنگامى که آنان را آگاه کرد، خداوند فرمود: «آیا به شما نگفتم که من، غیب آسمان‌ها و زمین را می‌دانم؟! و نیز می‌دانم آنچه را شما آشکار می‌‌کنید، و آنچه را پنهان می‌‌داشتید.[۳]
این آیات شریفه به نوعی دلالت بر برتری انسان از فرشتگان دارند، البته این به معنای برتری تمام افراد انسان‌ از فرشتگان نیست، بلکه بر این اساس حقیقت انسان‌‌ها از حقیقت فرشتگان برتر است.
اما برتری افراد انسان بر افراد فرشتگان –همان طور که در حدیث بالا به آن اشاره شد- وابسته به عملکرد افراد انسان دارد که اگر عقلشان بر شهوتشان پیروز شود از فرشتگان برتر هستند، اگر شهوتشان بر عقلشان غلبه کند از حیوانات پست‌ تر و بدتر هستند.

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ (ع) فَقُلْتُ الْمَلَائِکَهُ أَفْضَلُ أَمْ بَنُو آدَمَ فَقَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ رَکَّبَ فِی الْمَلَائِکَهِ عَقْلًا بِلَا شَهْوَهٍ وَ رَکَّبَ فِی الْبَهَائِمِ شَهْوَهً بِلَا عَقْلٍ وَ رَکَّبَ فِی بَنِی آدَمَ کِلَیْهِمَا فَمَنْ غَلَبَ عَقْلُهُ شَهْوَتَهُ  فَهُوَ خَیْرٌ مِنَ الْمَلَائِکَهِ وَ مَنْ غَلَبَتْ شَهْوَتُهُ عَقْلَهُ فَهُوَ شَرٌّ مِنَ الْبَهَائِم»، شیخ صدوق، علل الشرائع، ج ۱، ص ۴- ۵، کتاب فروشى داورى ، چاپ اول، قم، ۱۳۸۵ش، ۱۹۶۶ م.

[۲]. «وَ لَقَدْ خَلَقْناکُمْ ثُمَّ صَوَّرْناکُمْ ثُمَّ قُلْنا لِلْمَلائِکَهِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلیسَ لَمْ یَکُنْ مِنَ السَّاجِدین»، اعراف، ۱۱.

[۳]. «وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ کُلَّها ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلائِکَهِ فَقالَ أَنْبِئُونی  بِأَسْماءِ هؤُلاءِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ قالُوا سُبْحانَکَ لا عِلْمَ لَنا إِلاَّ ما عَلَّمْتَنا إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلیمُ الْحَکیمُ قالَ یا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ قالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَکُمْ إِنِّی أَعْلَمُ غَیْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَ ما کُنْتُمْ تَکْتُمُونَ»، بقره، ۳۱ – ۳۳.