در آیه آخر سوره زخرف چرا کلمه قیله مجرور است و ضمیر آن به کجا برمی گردد؟

پاسخ اجمالی

این آیه بیانگر شکایت پیامبر اکرم(ص) از ایمان نیاوردن مخاطبانش می باشد و با توجه به ارتباط آیه شریفه با آیات پیشین، ترجمه چند آیه قبل نیز بایسته است.
«وَ تَبارَکَ الَّذی لَهُ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما وَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَهِ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ وَ لا یَمْلِکُ الَّذینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفاعَهَ إِلاَّ مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ فَأَنَّى یُؤْفَکُونَ وَ قیلِه‏ یا رَبِّ إِنَّ هؤُلاءِ قَوْمٌ لا یُؤْمِنُونَ».[۱]
«پر برکت و پایدار است کسى که حکومت آسمان ها و زمین و آنچه در میان آن دو است از آن او است و آگاهى از قیام قیامت نزد او است و به سوى او بازگردانده می شوید! و کسانى که (مشرکان آنان را) به جاى او (به پرستش) می خوانند قادر بر شفاعت نیستند، مگر آنها که شهادت به حق داده ‏اند و بخوبى آگاه اند. و اگر از آنها بپرسى چه کسى آنان را آفریده، قطعاً می گویند خدا، پس چگونه از عبادت او منحرف می شوند؟! آنها چگونه از شکایت پیامبر که می گوید: «پروردگارا! اینها قومى هستند که ایمان نمی آورند» (غافل می شوند؟!)
از لحاظ ادبیات عرب، کلمه «قیلِه‏» در آیه شریفه «وَ قیلِه‏ یا رَبِّ إِنَّ هؤُلاءِ قَوْمٌ لا یُؤْمِنُونَ»، را می توان به سه صورت خواند. نصب، جر و رفع.
عاصم و حمزه آن را به جرّ خوانده و سایر قاریان هفت گانه نصب آن را برگزیدند. اعرج، قتاده، ابن هرمز و مسلم بن جندب نیز رفع آن را ترجیح داده اند.
برای هر قرائتی، وجهی نیز بیان شده است.
۱ -کسانی که به جر خواندند آن را عطف به «الساعهِ» و به عنوان مضاف الیه برای «علم» گرفته اند؛ یعنی «عنده علم الساعه و علم قیله».
۲ – کسانی که به رفع خوانده  اند آن را عطف بر «علمُ» گرفته اند که مبتدای مؤخر است.
۳ -کسانی که به نصب خواندند در توجیه آن دیدگاه  های گوناگونی را بیان کرده اند؛ برخی آن را «مفعول  به» برای فعل مقدر «یعلم» گرفتند. برخی نیز آن را عطف بر عبارت «أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ- نَجْواهُمْ» در نظر گرفته اند که در چند آیه قبل از آن وجود داشته[۲] و نقش «مفعول به» برای فعل «یحسَبُونَ» در همان آیه را دارد. ، و عده ای نیز آن را «مفعول مطلق» برای فعل محذوف «قال» گرفته  اند.[۳]
به هر حال و رد تمام شرایط، ضمیر موجود در «قیله» به رسول خدا(ص) برمی گردد.[۴]

 منبع:اسلام کوئست

[۱]. زخرف، ۸۵ – ۸۸٫

[۲]. زخرف، ۸۰٫

[۳]. ر. ک: فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ‏۲۷، ص ۶۴۹، بیروت، دار احیاء التراث العربى، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق؛ قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج ‏۱۶، ص ۱۲۳، تهران، ناصر خسرو، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.

[۴]. «و الضمیر فی قیله یعود على الرسول علیه السلام». صافى، محمود بن عبد الرحیم، الجدول فی إعراب القرآن، ج ‏۲۵، ص ۱۱۶، دمشق، بیروت، دار الرشید، مؤسسه الإیمان، چاپ چهارم، ۱۴۱۸ق؛ مفاتیح الغیب، ج ‏۲۷، ص ۶۵۰٫