سوره آل عمران آیه ۹۰ می فرماید: «إِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا بَعْدَ إیمانِهِمْ ثُمَّ ازْدادُوا کُفْراً لَنْ تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ». فرق بین کفر و ازدیاد کفر چیست؟ یعنی هرکس کافر شد، ولی بر کفرش نیفزود اشکال ندارد؟

پاسخ اجمالی

 «کفر» به معنای پوشاندن و نادیده گرفتن حق، از جمله واژگانی است که دارای مراتب بوده و مصادیق فراوانی دارد. به بیان دیگر، کفر از واژهایی است که «مقوله به تشکیک» بوده و شدت و ضعف پذیر است: «الْأَعْرابُ أَشَدُّ کُفْراً وَ نِفاقاً»؛[۱] بادیه‏ نشینان عرب، کفر و نفاقشان شدیدتر است.
از امام صادق(ع) از اقسام کفر در قرآن کریم سؤال شد، حضرتش فرمود کفر در قرآن کریم پنج قسم است:
۱ – کفر انکار: کفر انکار خود بر دو قسم است. یکی انکار ربوبیت حق تعالی؛ یعنی منکر شدن خدا، بهشت و جهنم که برخی از مادی گراها چنین اند. دیگری، انکار همراه با معرفت و شناخت؛ بدین معنا که منکر می داند این مطلب حق است و برای او اثبات شده، اما آن را انکار می کند.    
۲ – کفر نعمت.
۳ – کفر به سبب ترک آنچه خداوند به آن فرمان داده است.
۴ – کفر برائت و بیزارى جستن.[۲]
با توجه به این معنا، کفر حتی، شامل برخی از مسلمانان نیز می شود؛ یعنی فرد مسلمان با اعتقاد و ایمان به خدا، معاد، و… در عین حال ممکن است نسبت به برخی از نعمت های الهی ناسپاسی کند و یا برخی از واجبات را ترک کند و مصداق یکی از مراتب کفر شود: «فَاذْکُرُونی‏ أَذْکُرْکُمْ وَ اشْکُرُوا لی‏ وَ لا تَکْفُرُونِ»؛[۳] پس به یاد من باشید، تا به یاد شما باشم! و شکر مرا گویید و (در برابر نعمت هایم) کفران نکنید!
بر این اساس، آنچه را که در آیه: «إِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا بَعْدَ إیمانِهِمْ ثُمَّ ازْدادُوا کُفْراً لَنْ تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ وَ أُولئِکَ هُمُ الضَّالُّونَ»؛[۴] آمده به این معنا نیست که آنان که بر کفرشان نمی افزایند، کفر و ناسپاسی آنان بدون اشکال است؛ زیرا این آیه در شأن کسانی است که حق بر آنها آشکار شده، در عین حال نه تنها آن را نادیده گرفته، بلکه در مقابل آن ایستادگی نموده، در نشر کفرشان تلاش کرده و در برابر مؤمنان به دلیل ایمانشان به مقابله برخاسته  اند؛ لذا معناى آیه این است؛ کسانى که بعد از روشن شدن حق و تمام شدن حجت، بر آن کفر می ورزند، و توبه نمی کنند – توبه ‏اى که آنها را اصلاح کند – چنین کسانى کفر خود را فزونى داده و طغیان می کنند، در نتیجه خدا هم آنها را هدایت نکرده و توبه آنان را قبول نمی کند؛ به دلیل آن که توبه و برگشت آنها توبه حقیقى نیست، بلکه آنان غرق در گمراهی شده و امیدى به بازگشت هدایتشان نیست.[۵]
به بیان دیگر، مخاطب این آیه کسانی هستند که شخصیت شان با کفر شکل گرفته و در افزایش آن سعی و تلاش می نمایند. چنین افرادی هرگز توبه آنها پذیرفته نخواهد شد. اما کسانی که دارای درجات کمتری از کفر باشند؛ نظیر کفر نعمت، کفر ترک برخی از واجبات، یا انجام بعضی از محرمات، اما اصرار بر آن نداشته باشند، و توبه کنند، توبه آنان پذیرفته خواهد شد.
 
 

  منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. توبه، ۹۷٫

[۲]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ‏۲، ص ۳۸۹، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

[۳]. بقره، ۱۵۲٫

[۴]. آل عمران، ۹۰٫

[۵]. ر. ک: طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۳، ص ۳۴۱، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.