تفسیر و معنای آیه ۲۲ سوره الحجر چیست؟

پاسخ اجمالی

قرآن کریم در مورد باران و نزولات آسمانی و چگونگی نزول آنها می فرماید: «وَ أَرْسَلْنَا الرِّیاحَ لَواقِحَ فَأَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَسْقَیْناکُمُوهُ وَ ما أَنْتُمْ لَهُ بِخازِنِینَ»؛[۱] و بادها را باردار کننده فرستادیم، و از آسمان آبى نازل کردیم و شما را با آن سیراب ساختیم و شما ذخیره کننده آن نیستید.
در این آیه به عنوان نمونه ‏اى از آن پدیده ‏ها که خزانه و گنجینه آن نزد خدا است، ولى آن را به مقدار معیّنى فرود مى‏ آورد، از باران یاد مى ‏کند و مى‏فرماید: ما بادها را بارور کننده فرستادیم پس، از آسمان آبى فرود آوردیم.
کلمه «لواقح» جمع «لاقحه» از ماده «لقح» به فتحه لام و سکون قاف است. لقح به معناى باردار کردن است «لقح النّخله» یعنى گرد خرماى نر را به خرماى ماده پاشید و آن را باردار کرد.[۲] لواقح بادهایى که ابرها را تلقیح مى ‏کنند تا حامل آب گردند. تلقیح حیوان، باردار کردن او است.[۳]
امروزه در مباحث گیاه ‏شناسى اثبات شده است که مسئله نر و مادگى در تمام گیاهان وجود دارد و بادها در وزش خود ذراتى از گرد گل گیاه نر را به گیاه ماده منتقل مى ‏کنند و آن را بارور مى ‏سازند. قرآن کریم در آیه مورد بحث از همین حقیقت پرده برمی دارد و مى‏ فرماید: ما بادها را براى کار تلقیح فرستادیم. جمله «فَأَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَسْقَیْناکُمُوهُ» اشاره به باران است که از ابرها فرو مى ‏ریزد.[۴]
جریان هوا و تغییرات مهمى که در جوّ اتفاق مى‏ افتد باعث پیدا شدن بادهایى مى‏ شود که ابرها را به حرکت در مى ‏آورند و بارور مى ‏سازند. همان گونه که در عالم گیاه و حیوان از ملاقات دو جنس نر و ماده و تلقیح آنان، زایش به وجود مى ‏آید، در جوّ زمین هم از به هم رسیدن ابرهایى که بارهاى مثبت و یا منفى دارند، ابرهاى باران زا به وجود مى ‏آید و باران مى ‏بارد و این تلقیح به وسیله باد انجام مى ‏شود. ولى در این آیه به نقش باد در تلقیح ابرها اشاره شده است، نظیر: «اللَّهُ الَّذِی یُرْسِلُ الرِّیاحَ فَتُثِیرُ سَحاباً فَیَبْسُطُهُ فِی السَّماءِ کَیْفَ یَشاءُ وَ یَجْعَلُهُ کِسَفاً فَتَرَى الْوَدْقَ یَخْرُجُ مِنْ خِلالِهِ»؛[۵] خدا است آن که بادها را مى ‏فرستد که ابر را بر مى‏ انگیزانند، پس آن را در آسمان آن گونه که بخواهد مى ‏گستراند و پاره پاره ‏اش مى ‏کند، پس باران را بینى که از خلال آن بیرون مى ‏آید.
در آیه مورد بحث پس از ذکر چگونگى نزول باران، اضافه مى ‏کند که ما شما را به وسیله آن سیراب مى ‏کنیم و شما ذخیره کننده آن نیستید. اشاره به این که خداوند ضمن سیراب کردن بندگان و زراعت ‏ها و چهارپایان آنان، مقدارى از آب را هم ذخیره مى ‏کند و آب در دل زمین فرو مى ‏رود و سپس به صورت چشمه ‏ها ظاهر مى ‏شود و رودها به وجود مى ‏آیند و بشر در مواقعى هم که باران نمى ‏بارد از آن استفاده مى ‏کند و یکى از نعمت ‏هاى بزرگ خداوند، ذخیره سازى آب در زمین است.
حال ممکن است که پرسشی مطرح شود مبنی بر اینکه چگونه خدا بیان داشته که شما نمی‌توانید ذخیره سازی کنید، با آنکه امروزه بشر با ساخت سدهای عظیم، آب را ذخیره سازی می کند؟!
در پاسخ می‌توان گفت که سدسازی در مقیاسهای کوچکتر از قبل از اسلام هم وجود داشته و مطمئناً آیه فوق، ناظر به امکان نداشتن سدسازی نیست اما بدیهی است ظرفیت مخازن و سدهای نوین ساخت بشر نیز در مقابل اقیانوس‌هایی که منبع عظیم ذخیره آب هستند بسیار ناچیز به شمار آمده و می‌توان گفت که انسان هیچگاه به توانایی ذخیره‌سازی این حجم سنگین از آب دست نخواهد یافت.
البته برخی گفته اند جمله: «ما أَنْتُمْ لَهُ بِخازِنِینَ» (شما توانایى حفظ و ذخیره کردن این آبها را ندارید) ممکن است اشاره به ذخیره کردن آب باران قبل از نزولش باشد؛ یعنى شما نمى ‏توانید آب را در این ابرها که منابع اصلى بارانند ذخیره سازی کنید.[۶]

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. حجر، ۲۱٫

[۲]. قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج ‏۶، ص ۱۹۹، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۳۷۱ ش.

[۳]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق، بلاغی، محمد جواد، ج ‏۶، ص ۵۱۳، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ ش.

[۴]. ر. ک: طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۱۲، ص ۱۴۶، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

[۵]. روم، ۴۸٫

[۶]. ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏۱۱، ص ۶۲، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.