یکی از برجسته ترین سردمداران جریانی که در صدر اسلام کمر به نابودی فرهنگ ناب اهل بیت علیهم اسلام بسته بود، معاویه بن ابى‏سفیان می باشد. شناخت معاویه از این جهت ضروری می نماید که پیروزی ظاهری او نه مرهون نبرد نظامی که از دستاوردهای نبرد فرهنگی است . در این نوشتار برآنیم تا شخصیت وی را به اختصار مورد مداقّعه قرار دهیم.
معاویه پسر ابى‏سفیان، پدر یزید، در زمامدارى عمربن الخطاب والى اردن شد. سپس عمر او را پس از مرگ برادرش یزیدبن ابى‏سفیان، به حکومت دمشق نصب کرد. و در زمان عثمان ‏بن عفان همه شام به او واگذار شد.(۱)
در این مورد باید به این سؤال پاسخ داده شود که آن شخصیتى که معاویه پس از مرگ عثمان از خود نشان داد که براى تحقق بخشیدن به آرمان‏ هاى سلطه‏گرى خود، از نقض هیچ اصل و قانونى باکى نداشت، به چه علت در دوران دو زمامدار گذشته، هیچ بروزى نکرد تا هویت شخصیت او را بشناسند؟! تنها جوابى که مى‏تواند تا حدودى قانع کننده باشد، همان است که ما در گذرگاه تاریخ از ماکیاولى صفتان دیده‏ایم که مى‏تواند براى رسیدن به آرمان‏ هاى سلطه‏گرىِ خود، عمرى را بر خلاف آن چه شخصیتشان اقتضا مى‏کند، نمایش بدهند.
معاویه به اتفاق آراى مورخان، مکتب اسلام را که همه نژادها و جوامع و سرزمین‏ها را بر مبناى وحدت انسان‏ها متحد مى‏ساخت، براى زمامدارىِ شخصىِ خود دستاویز قرار داد. او به منظور تبدیل حکومت اسلام به حاکمیت عرب و انتقال آن به نسل خویش، از تمسک به هر گونه وسیله‏اى خوددارى نکرد، حتى دست بردن به شمشیر براى تثبیت زمامدارى پسرش که از پلیدترین جنایتکاران تاریخ بوده است. مورخان، این جمله را از عمربن خطاب نقل کرده‏اند که هر وقت به معاویه مى‏نگریست، مى‏گفت: این کسراى عرب است.(۲)

 


ابن خلدون صریحا مى‏نویسد:


سپس طبیعت ملک اقتضا کرد که معاویه در امر زمامدارى و عظمت و مقدم داشتن خود بر دیگران بکوشد و این زمامدارى و ادعاى عظمت و تقدیم خود بر دیگران در شأن معاویه نبود، ولى این یک امر طبیعى بود که تعصبش وادار به آن مى‏کرد و نژاد بنى‏امیه هم این عصبیت را دارا بودند.(۳)
معاویه به اتفاق آراى مورخان، مکتب اسلام را که همه نژادها و جوامع و سرزمین‏ها را بر مبناى وحدت انسان‏ها متحد مى‏ساخت، براى زمامدارىِ شخصىِ خود دستاویز قرار داد. او به منظور تبدیل حکومت اسلام به حاکمیت عرب و انتقال آن به نسل خویش، از تمسک به هر گونه وسیله‏اى خوددارى نکرد.
اتصاف معاویه و پیروانش به گروه ستمکار در کلام پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله به قدرى معروف است که احتیاج به ذکر مأخذ ندارد. آن حضرت به عماربن یاسر فرموده است:
یا عمار تقتلک الفئه الباغیه؛ اى عمار! تو را گروه ستمکار خواهد کشت. (۴)
عمار از یاران على علیه السلام بود که در جنگ‏هاى صفین به دست سپاهیان معاویه کشته شد.

 


مورخان نوشته‏اند:


موقعى که عثمان در محاصره بود، از معاویه کمک خواست، اما کمکى براى او نفرستاد.(۵)
سپس این پیشتاز تفکرات ماکیاولى (۶) به خونخواهىِ عثمان، از امیرالمؤمنین علیه السلام برخاست، که نه تنها کمترین دخالتى در قتل او نداشت، بلکه از بروز چنین حادثه‏اى جلوگیرىِ جدى نیز به عمل مى‏آورد.
از آن جهت که تاکنون درباره مکر و حیله پردازى‏هاى معاویه و مبارزه او با حق و حامیان حق سخنان زیاد گفته شده است، ما از تکرار آن‏ها خوددارى مى‏کنیم و فقط به یک سخن از جلال‏الدین سیوطى قناعت مى‏کنیم:
ابن ‏ابى شیبه از سعیدبن جمهان نقل مى‏کند که به سفینه گفتم: بنى‏امیه گمان مى‏کنند که خلافت در قبیله آنان است. گفت: دروغ مى‏گویند، بلکه بنى‏امیه از خشن‏ترین ملوک هستند و اولشان معاویه است.
گمان نمى‏رود کسى به‏طور دقیق و همه جانبه، مکتب اسلام را با آن فلسفه و اخلاق و حقوقِ الهى‏اش بشناسد و از منظور پیامبرش که به وجود آوردن انسان‏هاى ملکوتى بود با خبر شود، سپس به شخصیت و حکومت معاویه و کارهایش مراجعه کند و به این نتیجه نرسد که معاویه، خود مکتب اسلام را دگرگون کرد و مواد خام نظریات ماکیاولى را در جوامع اسلامى پیاده کرد.
این حیله‏گر که بهار اسلام را به خزان مبدل کرده بود، یزید فرزند خود را که هیچ مورخى در فسق و فجور او تردید نکرده است (۷)، با انواع ترفندها، از حیله‏ها و تهدیدها گرفته تا لبه شمشیر بران، به سرپرستى جوامع اسلامى نصب مى‏کند. عبدالرحمان‏بن ابى‏بکر در یک جمله مختصر مى‏گوید: این است سنت و قانون هرقل و قیصر.(۸)
به اتفاق همه تاریخ نویسان، معاویه تمام عهدهایى را که با امام حسن مجتبى علیه السلام بسته بود، با کمال بى ‏اعتنایى به آن اصول و قواعد اسلامى که فریاد مى‏زنند به عهدهایى که مى‏بندید وفادار باشید، زیر پا گذاشت.

 


ابن ‏ابى ‏الحدید مى‏گوید:


اعمش از عمروبن مره از سعیدبن سوید نقل مى‏کند که معاویه در روز جمعه در نخلیه با ما نماز خواند و در خطبه نماز گفت: سوگند به خدا، من با شما براى آن نجنگیدم که نماز بگزارید و روزه بگیرید و به حج بروید و زکات بدهید. شما این اعمال را به‏ جاى مى‏آورید و جز این نیست که جنگ من با شما، براى سلطه و حکمفرمایى بر شما مى‏باشد.(۹)
معاویه در این جملات که در خطبه رسمى گفته است، پرده از روى حقیقت خویش برداشته است. او اعتراف می کند که براى تثبیت و ترویج و ادامه دین اسلام نجنگیده است. معاویه در میان این جمع، یزید را تعظیم و تمجید مى‏کند و مى‏گوید:
شما سابقه یزید را به خوبى مى‏دانید و امر او را تجویز کرده‏اید! خداوند مى‏داند که مقصود من از زمامدار نمودن یزید، پر کردن شکاف‏ها به وسیله اوست… (۱۰)
معاویه سلطنت یزید را به خدا و به مردم نسبت داده است. این نسبت، سفسطه بازى معاویه را با کمال وضوح اثبات مى‏کند. تضاد و سفسطه این سخن، نیازى به توضیح ندارد.
معاویه پس از پیروزی نظامی علیه حکومت عراق و اهل بیت علیهم السلام، تهاجمی را برای نابودی فرهنگ رسالت و امامت امامان راستین شیعه آغاز کرد. او به بدعت گذاری عظیمی در دین پرداخت و بسیاری از احکام را عملا تغییر داد و حدود الهی را تعطیل کرد. به عنوان نمونه:
معاویه معاملات ربوی را به صورت گسترده ای تجویز کرد (۱۱)، در ایام خلافتش چهل روز در نماز جمعه، صلوات و درود بر رسول خدا صلی الله علیه و آله را ترک کرد (۱۲)، او در هنگام احرام بر خود عطر می زد (۱۳)، لباس حریر (که بر مردان حرام است) بر تن می کرد و آب را در ظرف طلا و نقره می نوشید و در آن ها غذا می خورد (۱۴)، در نماز عید فطر و قربان اذان و اقامه اضافه کرد و خطبه های نماز عید فطر را قبل از نماز خواند (۱۵).
همچنین معاویه برای کاستن از عظمت اهل بیت علیهم السلام و زدودن محبت آن ها از دل مردم، دستور داد، جاعلان حدیث در مدح و منقبت او و عثمان و … احادیثی بسازند تا بدین وسیله زمینه کم رنگ شدن جلوه احادیث نبوی در مورد اهل بیت، به ویژه علی بن ابی طالب علیهم السلام ایجاد گردد.(۱۶) گویندگان و نویسندگان با نوشتن احادیث گوناگون درباره او و عثمان، به اموال فراوانی از سوی معاویه دست یافتند و در پی این امر، احادیث جعلی همه جا فراگیر شد.
در آخر اگرچه معاویه با تطمیع و تهدید مردم، پسرش یزید را به‏ جاى خود نشاند و روزگار عمرش به سر آمد و راهىِ پیشگاه عدل الهى شد و اعمالش به دنبالش، اما دیرى نپایید که وجدانِ حساس تاریخ، دست به کار شد و هویت واقعی وی را در نمایشگاه حقایق خود در کنار فرعون ها و ابوجهل ها به نمایش گذاشت و با ارائه جنایت‏هاى او و فرزندش یزید، فریاد زد: این است معاویه.

 

 

منبع:پرسمان


پی نوشت:
۱)
الاعلام، زرکلى، ج ۸، ص ۱۷۲.
۲)
همان مأخذ ص ۱۷۳ – تاریخ‏الخلفا، سیوطى، ص ۱۹۵ – البدایه، ج ۸، ص ۱۴۳، نقل از مقتل الحسین، عبدالرزاق مقرم، ص ۱۲۱.
۳)
مقدمه تاریخ، ابن خلدون، ص ۲۰۵.
۴)
بخارى در صحیح خود از عکرمه، و مسلم و طبرانى و ترمذى و حاکم و احمد در مسند خود، روایت مذکور را نقل نموده است. حافظ جلال‏الدین سیوطى، روایت مزبور را از اخبار متواتر محسوب نموده است. نقل از النصائح الکافیه لمن یتولى معاویه، السید محمدالعوى الحسینى، صص ۲۲ و ۲۳ – سیره ابن هشام، ج ۲، ص ۱۱۴- السیره الحلبیه، ج ۲، ص ۷۶.
۵)
انصاب الاشراف، البلاذرى، به نقل از النصائح الکافیه، صص ۲۵ و ۲۶.
۶)
این که گفتیم: معاویه، پیشتاز مکتب ماکیاولى، براى آن است که پیش از آن که کتاب شهریار ماکیاولى نوشته شود، اندرز او را به کار بسته بود که مى‏گوید: اگر سیاستمدار طالب انجام دادن کارهاى عظیم است، نباید در سیاست پایبند عهد خویش باشد و به قول خود وفا کند. (به اتفاق همه تاریخ نویسان، معاویه تمام عهدهایى را که با امام حسن مجتبى علیه السلام بسته بود، با کمال بى ‏اعتنایى به آن اصول و قواعد اسلامى که فریاد مى‏زنند به عهدهایى که مى‏بندید وفادار باشید، زیر پا گذاشت)، بلکه واجب است خصلت روباه و درنده‏خویىِ شیر را در خود فراهم آورد.
معاویه با این که به چند نفر از باتقواترین و باعظمت‏ترین شخصیت‏هاى اسلامى (حجربن عدى، شریک‏بن شداد حضرمى، صیفى‏بن فسیل شیبانى، قبیصه‏بن ضبیعه عبسى، محرزبن شهاب منقرى، کدام‏بن حیان عنزى و عبدالرحمن‏ابن حسان عنزى) محکم‏ترین امان را داده بود که ضررى به آنان نرساند، همه آنان را به فجیع‏ترین شکل به قتل رسانید ]النصائح الکافیه، ص ۷۱، نقل از تواریخ معتبر[
۷)
مقدمه ابن خلدون، ص ۲۱۶ – تاریخ یعقوبى، احمدبن ابى یعقوب، ج ۲، ص ۲۲۰.
۸)
همان مأخذ، ص ۲۴۱٫؛ تاریخ‏الخلفاء، سیوطى، ص ۲۰۳.
۹)
شرح نهج‏البلاغه، ابن‏ابى‏الحدید، ج ۱۶، ص ۴۶.
۱۰)
الامامه و السیاسه (الخلفاءالراشدون)، ابن‏قتیبه دینورى، ج ۱، صص ۱۹۵ و ۱۹۶٫ ارتکاب یزید به فسق و فجور و لاابالى گرى‏هایش در تمامى منابع معتبر اسلامى و در همان مأخذ و تاریخ یعقوبى، ج ۲، ص ۲۲۰ ثبت شده است.
۱۱)
النصائح الکافیه ابن عقیل، ص ۹۴.
۱۲)
همان، ص ۹۷.
۱۳)
همان، ص ۱۰۰.
۱۴)
شرح نهج‏البلاغه ابن‏ابی الحدید، ج ۱، ص ۴۶۳.
۱۵)
همان، ج ۳، ص ۴۷۰.
۱۶) «
ان الحدیث فی عثمان قد کثر و فشا فی کل مصر و فی کل وجه و ناحیه فاذا جاءکم کتابی هذا فادعوا الناس الی الروایه فی فضائل الصحابه و الخلفاء الاولین و لا تترکوا خبرا یرویه أحد من المسلمین فی أبی‏تراب الا و آتونی بمناقض له فی الصحابه مفتعله فان هذا أحب الی و أقر لعینی و أدحض لحجه أبی‏تراب و شیعته…»، نهج‏البلاغه، ابن‏ابی‏الحدید، ج ۳، ص ۱۶؛ همچنین ر ک: أسد الغابه، ج ۳، ص ۲۱۵ ، منتخب کنزالعمال (حاشیه مسند احمد بن حنبل)، ج ۵، ص ۲؛ سلیم بن قیس، صص ۶۹ – ۶۸.