مشربه ام ابراهیم خانه پیامبر اکرم(ص) بود که یکی از همسران آن حضرت به نام ماریه در آن زندگی می کرد اما پس از پیامبر اکرم (ص) به همراه برخی دیگر از دارایی های حضرت مانند فدک به ملکیت حضرت زهرا سلام الله علیها در آمد، پس خانه حضرت علی و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیهما نبوده بلکه از مایملک آن حضرت به حساب می آمده است.

این باغ پیش تر از آنِ شخصی یهودی، به نام مخیریق بود و با وصیت او، به رسول الله(صلی الله علیه وآله)منتقل شد. این واقعه و رخداد چنین نقل شده است:

مخیریق، که از یهودیان بنی نضیر مدینه و از عالمان و ثروتمندان آن ها بود، به هنگام جنگ اُحد، اقوام و عشیره خویش را جمع کرد و به آنان گفت: ای یهودیان! شما می دانید که محمد همان پیامبری است که ما و پدرانمان در انتظار ظهورش به سر می بردیم و اکنون نصرت و یاری او برهمه واجب است. پس به پا خیزید و از وی در مقابل دشمنانش دفاع کنید. گفتند: امروز یوم سبت و شنبه است (که به عقیده آن ها در این روز جنگ جایز نبود). مخیریق در پاسخ آنان گفت: وای بر شما! دیگر سبتی نیست و دین یهود با آمدن پیامبر اسلام منسوخ گردید. او وقتی دید دعوت و موعظه اش در هم کیشانش مؤثر واقع نمی شود، خود آماده جنگ با مشرکان مکه شد و به هنگام حرکت به اُحد اینگونه وصیت کرد که: اِن اُصِبتُ فما لی لمحمّد یصنع فیه ما شاء ;اگر من در این جنگ کشته شدم همه ثروتم از آنِ محمد است و هر گونه صلاح بداند تصرّف خواهد کرد. او سرانجام در جنگ اُحد به شهادت رسید و پیامبر(صلی الله علیه وآله) پس از شهادتش فرمود: مُخَیرِیق خَیرُ یَهُود .( سهیلی، الروض الأُنُف، ج۵ ، ص۱۲ ; وفاء الوفا، ج۳، ص۹۸۸)

بدینگونه، املاک و باغ های مخیریق که هفت قطعه و از جمله مشربه امّ ابراهیم بود، در اختیار رسول الله(صلی الله علیه وآله) قرار گرفت و آن حضرت این باغ ها و نخلستان ها را، که در تاریخ به عنوان حوائط(حوائط ، جمع حائط ، باغ خرما، مختار الصحاح) سبعه معروف شده است، از سال سوم هجرت متصرّف گردید و همین حوائط بود که پس از رحلت آن حضرت، همراه با فدک ـ که مورد ادعای حضرت زهرا(علیها السلام) و مورد انکار خلیفه اول بود ـ در اختیار دختر پیامبر(صلی الله علیه وآله) قرار گرفت. البته فدک به جهت اهمیتی که داشت، بیش از حوائط هفتگانه مورد توجه بود و از آن، بیشتر سخن به میان آمده است.

امام رضا علیه السلام فرمودند: رسول خدا آن ها(هفت قطعه حوائط) را وقف بر فاطمه سلام الله علیها نمود، و سپس فاطمه آنها را بر بنى هاشم و بنى المطلب وقف نموده است. (فروع کافى، ج ۷، ص ۴۷ و ۴۸، ح ۱ – ۴٫)

به هر حال بنا به روایتی، حضرت فاطمه(س) وصیت کرد تا این باغ‌ها وقف امور خیریه شود. ابوبصیر می‌گوید: خدمت امام باقر(ع) رسیدم. او فرمود:آیا وصیت‌نامه مادرم فاطمه(س) را دیده‌ای؟ عرض کردم: نه. سپس درخواست کردم آن را بر من بخواند. امام باقر(ع) زنبیل کوچکی را آوردند و نوشته‌ای را در مقابلشان نهادند که درباره حیطان سبعه بود. در آن وصیت‌نامه آمده بود.

بسم الله الرحمن الرحیم. هذا ما اوصت به فاطمه بنت محمد رسول الله(ص) اوصت بحوائطها السبعه: العواف و الدلال و البرقه و المثیب و الحُسنی و الصافیه و مالام ابراهیم الی علیٌ بن ابی‌طالب(ع) فإن مضی علیّ فإلی الحسن فإن مضی الحسن فإلی الحسین فإن مضی الحسین فالی الاکبر من ولدی. شهد الله علی ذلک و المقداد بن الاسود و الزبیربن عوام و کتب علی بن ابی‌طالب(ع)؛

به نام خداوند بخشنده مهربان. این، چیزی است که فاطمه دختر محمد رسول الله(ص) بدان وصیت کرده است. فاطمه(س) وصیت می‌کند به باغ‌های دیوار کشیده هفت‌گانه که عبارت‌اند از: العواف، الدلال، البرقه، المثیب، الحسنی، الصافیه، و مشربه ام ابراهیم… که درآمد اینها باید در راه خدا برای نصرت اسلام مصرف شود. من وصی خود را علی بن ابی‌طالب(ع) قرار می‌دهم. چنانچه او درگذشت، وصی من فرزندم حسن است و اگر او درگذشت، فرزند دیگرم حسین وصی من است و چنانچه حادثه‌ای برای او پیش آمد، بزرگ‌ترین فرزند پسر باقیمانده‌ام آن را به عهده می‌گیرد. خداوند را بر این وصیت شاهد می‌گیرم و همچنین مقداد بن اسود و زبیر بن عوام بر آن گواهی خواهند داد.

امام باقر(ع) فرمود : مادرم فاطمه(س) این وصیت را انجام داد و پدرم علی بن ابی‌طالب(ع) آن را نوشت و برای همیشه باقی ماند.( فروع کافی، شیخ کلینی، ج۷، ص۴۸، حدیث۵؛ بحارالانوار، ج۴۳، ص۲۳۵)

مشربه امّ ابراهیم در گفتار ائمه(علیهم السلام)

به طوری که پیش تر اشاره شد، ائمه هدی(علیهم السلام) به زیارت مشربه امّ ابراهیم بسیار اهتمام داشتند و آن را پس از مسجد قبا، مهم ترین مکان زیارتی و حتی مقدم بر زیارت شهدای اُحُد و قبر عموی پیامبر (حمزه سید الشهدا) می دانستند. و شیعیان خود را به اهمیت این جایگاه مقدّس متوجّه ساخته اند و ما در این راستا به نقل چند روایت بسنده می کنیم:

۱ – معاویه بن عمّار می گوید: امام صادق(علیه السلام) خطاب به من فرمود:

لاَ تَدَعْ إِتْیَانَ الْمَشَاهِدِ کُلِّهَا مَسْجِدِ قُبَاءَ فَإِنَّهُ الْمَسْجِدُ الَّذِی أُسِّسَ عَلَی التَّقْوَی مِنْ أَوَّلِ یَوْم وَ مَشْرَبَهِ أُمِّ إِبْرَاهِیمَ وَ مَسْجِدِ الْفَضِیخِ وَ قُبُورِ الشُّهَدَاءِ وَ مَسْجِدِ الاَْحْزَابِ وَ هُوَ مَسْجِدُ الْفَتْحِ .( الکافی، ج۴، ص۵۶۰ ، کتاب الحج باب اتیان المشاهد و قبور الشهدا.)
رفتن به مشاهد مدینه را ترک مکن و آن ها عبارت اند از مسجد قبا، که اساس آن از نخستین روز بر تقوا بوده و مشربه امّ ابراهیم و…

۲ – عقبه بن خالد گوید از امام صادق(علیه السلام) پرسیدم: ما مساجدی را که پیرامون مدینه هستند، زیارت می کنیم، از کدامین مسجد آغاز کنیم بهتر است؟ فرمود:

اِبْدَأْ بِقُبَا فَصَلِّ فِیهِ وَأَکْثِرْ فَإِنَّهُ أَوَّلُ مَسْجِد صَلَّی فِیهِ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه وآله) فِی هَذِهِ الْعَرْصَهِ ثُمَّ ائْتِ مَشْرَبَهَ أُمِّ إِبْرَاهِیمَ فَصَلِّ فِیهَا وَهِیَ مَسْکَنُ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه وآله)وَمُصَلاَّهُ .( همان.)
از مسجد قبا آغاز کن و در آن زیاد نماز بخوان; زیرا آن نخستین مسجد در این منطقه است که رسول خدا در آنجا نماز خواند. پس از آن، به مشربه امّ ابراهیم برو و در آنجا نماز بگزار; زیرا آنجا مسکن دوم پیامبر خدا و محل نماز او است.

۳ – صفوان بن یَحْیی از امام صادق(علیه السلام) نقل می کند که فرمود:

هَلْ أَتَیْتُمْ مَسْجِدَ قُبَا أَوْ مَسْجِدَ الْفَضِیخِ أَوْ مَشْرَبَهَ أُمِّ إِبْرَاهِیمَ؟ فَقُلْتُ: نَعَمْ. فَقَالَ: أَمَا إِنَّهُ لَمْ یَبْقَ مِنْ آثَارِ رَسُولِ اللَّهِ(صلی الله علیه وآله) شَیْءٌ إِلاَّ وَ قَدْ غُیِّرَ غَیْرُ هَذَ .( وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۳۵۵ ، باب استحباب إتیان المشاهد کلها.)
آیا به مسجد قبا یا مسجد فضیخ و یا مشربه امّ ابراهیم رفته اید؟ عرض کردم: آری. فرمود: از آثار رسول الله چیزی نمانده جز این که آن را تغییر داده اند، مگر این ها.

منبع:پرسمان