نگارنده در این گفتار، مقاله «ساز و کار خداوند در معرفت‌بخشی» نوشته دکتر محمّدرضا ارشادی‌نیا (در سفینه شماره ۲۳) را نقد می‌کند که خود در پاسخ گفتار آقای بیابانی اسکویی است.
به گفته نگارنده، ناقد (ارشادی‌نیا) میان مباحث نویسنده قبلی (بیابانی) خلط کرده است.وی در این گفتار، درباره جبر واختیار، معرفه‌الله و فطری بودن آن، تأثیر علل در بهره‌مندی از معرفت و سخنان ناقد در این موارد، توضیح می‌دهد و بر مطالبی از نویسنده قبلی تأکید می‌کند.