مقصود از خریدن ضلالت به هدایت در آیه «اولئک الذین اشتروا الضلاله بالهدی…» چیست؟ اگر روایتی در تفسیر این آیه وجود دارد در پاسخ خود بیاورید.

پاسخ اجمالی

خداوند در توصیف افرادی که راهی برای هدایت برایشان باز شده، اما گمراهی را ترجیح می دهند می فرماید: «آنان کسانى هستند که هدایت را به گمراهى فروخته اند و [این] تجارت آنها سودى نداده و هدایت نیافته اند».
این آیه در مورد منافقان و نیز آن دسته از اهل کتابی است که دانش خود را – که می تواند راهی به سوی هدایت خود و دیگران باشد – پنهان می کنند و در نگاهی کلی هر فردی که راهی به هدایت دارد، اما بیراهه می رود، مشمول این دسته آیات خواهد بود، زیرا مقصود از هدایت، راه راست و هدایت الهی است و این عبارت اشاره به در دسترس بودن هدایت برای منافقان و اهل کتاب – و حتی مشرکان – دارد و این که موقعیتش برای آنها کاملاً فراهم بود؛ به طوری که به راحتی می توانستند آن را بپذیرند و راه رستگاری را بپیمایند، ولی آنان به سمت آن نرفتند و بیراهه و گمراهی را انتخاب کردند.
 

پاسخ تفصیلی

یکی از مشکلات جدی پیامبر اسلام(ص)، وجود منافقان و دانشمندانی از اهل کتاب بود که گاه و بی گاه، پنهان و آشکار، ضربه خود را به اسلام و مسلمانان وارد می کردند؛ لذا آیات بسیاری در مورد آنان بر پیامبر نازل شد.
در یکی از این آیات، خداوند در وصف منافقان می فرماید:
«و هنگامى که افراد با ایمان را ملاقات می کنند، می گویند: ما ایمان آورده ایم! [ولى] هنگامى که با شیطان هاى خود خلوت می کنند، می گویند: ما با شماییم! ما فقط [آنها را] مسخره می کنیم! آنان کسانى هستند که هدایت را به گمراهى فروخته اند و [این] تجارت آنها سودى نداده و هدایت نیافته اند».[۱]
مشابه این عبارت در آیه دیگری از قرآن وجود دارد، که اندیشمندانی از اهل کتاب که دانش خود را پنهان می دارند را به عنوان مصداق دیگری از این سوداگران خسارت دیده اعلام می دارد و نیز بیان می دارد که آنان عذاب خدا را بر مغفرت او ترجیح دادند، پس چقدر مشتاقند به آتش دوزخ!.[۲]
در همین راستا و در نگاهی کلی می توان گفت که از آیات مختلف قرآن چنین برداشت می شود که تمام افرادی که راهی به هدایت دارند، اما بیراهه می روند، مشمول این دسته آیات خواهند بود.[۳]
اکنون به بررسی یکی از این آیات خواهیم پرداخت:
تعبیر به «اشتروا الضلاله بالهدى» اشاره به در دسترس بودن هدایت برای آنان دارد و این که موقعیتش برای منافقان کاملاً فراهم بود؛[۴] به طوری که به راحتی می توانستند آن را بپذیرند و راه رستگاری را بپیمایند؛ ولی آنان به سمت آن نرفتند و بیراهه و گمراهی را انتخاب کردند. بنابر این، خریدن گمراهی در مقابل هدایت، استعاره بوده و به این معنا است که آنها به جای هدایت، ضلالت را پذیرفتند.[۵]
اما در این که مراد از هدایت الهی و راه راستی که در دسترس است، چیست؛ کمی اختلاف نظر وجود دارد:
الف. این هدایت، به معنای دین اسلام است[۶]  که در ایمان آوردن به خداوند و پیامبر اسلام و قرآن تبلور پیدا می کرد. اما آنها دین اسلام را که راه هدایت بود نپذیرفتند و در مقابل به گمراهی رفتند.
ب. اینان مانند همه انسان ها، دارای فطرت پاک بودند که بر توحید بنا شده بود: «فطرت خدا را که فطرت بشرى بر اساس آن نهاده شده است».[۷] پس منظور از هدایت، همین فطرت است که منافقان با رها کردن آن، گمراهی را به دست آورده اند.[۸]
برخی مفسران هر دو وجه مذکور را محتمل دانسته اند[۹] و می توان به صورت کلی مقصود از هدایت در آیه «اشْتَرَوُا الضَّلالَهَ بِالْهُدى»‏، را راه راست و درست ذکر کرد.[۱۰]
از این آیه، نکته زیبایی نیز استفاده می شود که ذکر آن خالی از لطف نیست:
 در باور مردم در معاملات، سه فرض را می توان متصور شد؛ «سود»، «عدم سود» و «ضرر»!
اما از عبارت «فَما رَبِحَتْ‏ تِجارَتُهُمْ‏» این گونه به دست می آید که برای محاسبه اعمال و نتیجه زندگی دنیایی تنها دو فرض متصور است؛  «ضرر» و «سود» ولی فرض «عدم سود» که ضرر نباشد، متصور نیست.[۱۱]
آری؛ به واقع ما در این دنیا مال التجاره بسیار با ارزشی داریم، نعمت عمر، سلامتی، جوانی، تفکر و … که اگر از اینها درست استفاده نکنیم و سودی نبریم، به واقع ضرر کرده ایم؛ لذا در آخرت یا از افرادی هستیم که در مقابل این نعمت ها، متاع مناسبی گرفته ایم و یا به مانند منافقان و اندیشمندان اهل کتاب از این معامله دنیایی هیچ سودی نبرده ایم.
آنچه گفتیم را می توان از سخن گرانبهایی از امام جواد(ع) نیز استنباط کرد:
«…عالم نمایان یهودى و مسیحى را بشناس؛ کسانى که حقایق کتاب آسمانى را پنهان داشتند و آن را [به سود خویش] تحریف کردند و تغییر دادند. “فَما رَبِحَتْ‏ تِجارَتُهُمْ‏ وَ ما کانُوا مُهْتَدِینَ‏” (اینان از این کار خویش سودى نبردند و به راه راست‏ نرسیدند).
سپس عالم نمایان مسلمان را بشناس که به مانند گروه قبل هستند. آنان که حروف قرآن را خوب ادا می کنند، لیکن حدود (احکام) آن را [به سود خود و حاکمان ستمگر] تغییر می دهند. اینان همراه و همکار سران و گردنکشان هستند. و هر گاه سردمداران هواپرستى و کامجویى از یکدیگر جدا گردند، اینان با کسانى خواهند بود که دنیاى بهترى [و رفاه بیشترى] دارند، “وَ ذلِکَ مَبْلَغُهُمْ مِنَ الْعِلْم‏”[۱۲] و این است نتیجه اى که [این عالم نمایان بى‏حقیقت] از علم خود گرفتند…».[۱۳]
جد بزرگوارشان امام موسى کاظم(ع) نیز در تفسیر این آیه فرمودند:
«آنها کسانى هستند که دین خداوند را فروختند و در مقابل، کفر را برگزیدند. “فَما رَبِحَتْ تِجارَتُهُمْ‏”؛ یعنی در تجارت آخرت سودى نبردند؛ زیرا آنها آتش دوزخ و انواع عذاب آن را خریدند و از بهشتى که براى آنان مهیّا شده بود صرف نظر کردند. “وَ ما کانُوا مُهْتَدِینَ”؛ یعنی به سوى حق و حقیقت و راه درست هدایت نشدند».[۱۴]

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. بقره، ۱۴ – ۱۶٫

[۲] . بقره، ۱۷۴-۱۷۵٫

[۳] . بقره، ۴۱ و ۷۹ و ۸۶؛ آل عمران، ۱۷۷ و ۱۸۷؛ نساء، ۴۴؛ مائده، ۴۴؛ توبه، ۹ و …

[۴]. رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ۲، ص ۳۱۱، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.

[۵]. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج ۱، ص ۲۳، تهران،   دانشگاه تهران، مدیریت حوزه علمیه، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.

[۶]. سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، ج ۱، ص ۴۱، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.

[۷]. روم، ۳۰٫

[۸]. فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق، اعلمی، حسین، ج ۱، ص ۹۸، تهران، الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق؛ ‏زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ۱، ص ۷۰، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.

[۹]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، شیخ آقابزرگ تهرانی، تحقیق، قصیرعاملی، احمد، بیروت، ج ۱، ص ۸۲، دار احیاء التراث العربی، بی تا؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ۱، ص ۱۴۳، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

[۱۰]. گنابادی، سلطان محمد، تفسیر بیان السعاده فی مقامات العباده، ج ۱، ص ۶۰، بیروت،  مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.

[۱۱]. خمینی، سید مصطفی، تفسیر القرآن الکریم، ج ۴، ص ۳۹، تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، بی جا،  چاپ اول، ۱۴۱۸ق.

[۱۲]. نجم، ۳۰٫

[۱۳]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ۸، ص ۵۴، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

[۱۴]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۶۵، ص ۱۰۶، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق؛ تفسیر الصافی، ج‏ ۱، ص ۹۸٫