فرق «اولوا اللب» با «اولوا الالباب» چیست؟ یا مثلاً فرق «اولوا العقل» با «اولو العقول»؟ دلیل مفرد و جمع بودن مضاف الیه «اولو» چیست؟ آیا قاعده ای دارد؟

پاسخ اجمالی

«اولو» یکی از اسم های دائم الاضافه  و یکی از ملحقات به جمع مذکر سالم است که همواره به اسم ظاهر اضافه می شود. این واژگان در حالت رفعی؛ با واو ماقبل مضموم بوده و در حالت نصبی و جری؛ با یاء ماقبل مکسور می آید. مانند: «جائنی اولو مالٍ(رفع)»، «رأیت اولی مالٍ(نصب)»، «مررت بِاوُلی مالٍ(جر)».[۱]
مشهور علمای ادبیات عرب می گویند: «اولو» از نظر لفظ، جمع مذکر است،[۲] ولی برخی گفته اند: «اولو» مانند «قوم» و «جیش= لشگر» اسم جمع است که دلالت بر تعداد دو نفر به بالا می کند، اما هر دو گروه اتفاق دارند که «اولو» از لفظ خودش مفرد ندارد، بلکه چون به معنای «اصحاب» می باشد از جهت معنا دارای مفرد بوده و مفرد مذکرش[۳] «ذو»[۴] می باشد.[۵]
تا این جا روشن شد که؛ «اولو» چه جمع باشد یا اسم جمع، دلالت بر دو و بیشتر از دو می کند، اما در استعمالات عرب دیده شده است که در برخی از موارد، مضافٌ  الیه آن مفرد و در برخی موارد دیگر جمع می آ ید. آیا این گونه استعمال دارای قاعده و قانون مشخصی بوده و فرقشان در چیست؟
با عنایت به این که «اولو» – چه جمع باشد یا اسم جمع – دلالت بر دو و بیشتر از دو می کند برای تطابق مضاف الیه با آن از جهت معنا شرط شده که مضاف الیه آن جمع یا اسم جنس باشد،[۶] تا بتواند همانند «اولو» کثرت معنایی داشته باشد. بنابراین، حتی در مواردی که مضاف الیه «اولو» از جهت لفظ مفرد است به دلیل اسم جنس بودن از جهت معنا قابلیت دلالت بر دو و بیشتر از آن را دارد تا با «اولو» هم خوانی داشته باشد.
به علاوه؛ جمع و مفرد آوردن مضاف الیه «اولو»، یکی از اقسام بلاغت در کلام و متکلم است که موارد کاربرد آن بر عهده متکلم بلیغ است؛ مثلاً در قرآن کریم هرگاه لفظ «لُبّ» مضاف الیه برای «اولو» قرار گرفته به صورت «جمع»(الباب) استعمال شده و مفردش نیامده و اگر در جایی نیاز به استعمال مفرد بوده از مرادف این لفظ، از قبیل «قلب و فؤاد» استفاده شده است. همچنین است در استعمال و کاربرد الفاظ دیگر از جهت مفرد و جمع بودن.[۷]
در نتیجه؛ موارد مفرد و جمع آوردن مضاف الیه «اولو»، قیاسی نیست تا دارای یک قاعده جامع و فراگیر باشد، بلکه «سماعی» بوده و باید به موارد استعمال آن در قرآن و روایات که از جهت بلاغت در بالاترین مرتبه هستند و هم چنین کلام بلغای عرب بسنده و استناد شود.
بنابراین، بر فرض استعمال «اولوا اللب» و «اولوا الالباب» یا «اولوا العقل» و «اولوا العقول»، در قرآن و روایات، تنها فرقشان مفرد و جمع بودن مضاف الیه از جهت لفظ است ولی از جهت معنا تفاوتی با یکدیگر نداشته و در هر دو مورد – چه مضاف الیه جمع باشد چه مفرد – در وسعت و ضیق معنا با «اولو» هم خوانی داشته و تابع آن می باشند.

 منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]. ر. ک: جمعى از علما، جامع المقدمات، محقق، جراثیمى، جلیل، ص ۳۷۴ – ۳۷۶، قم، مؤسسه النشر الإسلامی‏، چاپ چهارم، بی تا.

[۲]. جمع مؤنث آن «أولات» است. صافی، محمود بن عبدالرحیم، الجدول فی اعراب القرآن، ج ۱۹، ص ۱۶۳، دمشق‏، بیروت، دارالرشید، مؤسسه الإیمان، چاپ چهارم، ۱۴۱۸ق.

[۳]. مفرد مؤنثش «ذات» است. همان.

[۴]. ذو به معنای صاحب است.

[۵]. ملکى اصفهانى، محمود، قواعد النحویه، ص ۲۷، قم، حوزه علمیه قم‏، چاپ اول، بی تا.

[۶]. مدنى، علیخان بن احمد، الحدائق الندیه فی شرح الفوائد الصمدیه، محقق، مصحح، سجادى، ابو الفضل‏، ص ۳۴۱ – ۳۴۲، قم، ذوی القربى، چاپ اول، بی تا.

[۷]. ر. ک: معرفت، محمد هادى‏، التمهید فی علوم القرآن، ج ۵، ص ۱۵۵ – ۱۵۷، قم، ‏مرکز مدیریت حوزه علمیه قم‏، چاپ سوم.